گورستان تاریخی زاگرس سنندج معرف عصر آهن

1394/4/8 ۱۱:۵۵

گورستان تاریخی زاگرس سنندج با توجه به مطالعات باستان شناسی و نوع تدفین در آنها مربوط به اوایل هزاره اول قبل از میلاد و معرف عصر آهن در ایران است.

 گورستان تاریخی زاگرس سنندج با توجه به مطالعات باستان شناسی و نوع تدفین در آنها مربوط به اوایل هزاره اول قبل از میلاد و معرف عصر آهن در ایران است.

قبرستان زاگرس سنندج که مربوط به اواخر عصر آهن 2 و اوایل عصر آهن 3 بین 800 تا یک هزار و 200 سال قبل از میلاد است، در پاییز 1387 در شهر سنندج کشف شد.

اراضی این گورستان در سال های گذشته به دلیل احداث پارک جنگلی آبیدر، به عنوان کمربند سبز آبیدر درختکاری شده است.

این گورستان در دامنه کوه آبیدر و در منتهی الیه ضلع جنوب غربی آن و در مسیر دسترسی سنندج – حسن آباد واقع شده است.

در سطح محوطه و محدوده اطراف این قبرستان هیچ گونه علائمی که نشان از قبرستان بودن محل باشد وجود نداشت تا اینکه عملیات راهسازی منجر به تخریب و عیان شدن این قبرستان شد.

قبرهای کشف شده در گورستان زاگرس سنندج معرف چهار نوع معماری متنوع در عصر آهن ایران است که شامل قبور حفره ای ساده، قبور حفره ای با پوشش سنگی، قبور کلان سنگی و قبور کلان سنگی با چهار چینه سنگی است و بیشتر این تدفین ها به صورت دو یا سه نفره بوده است.

در گورستان زاگرس تعداد 23 گور کشف شد که تدفین ها تماما در جهت شمال شرقی - جنوب غربی است و نحوه قرار گیری مردگان نیز تابع اشکال رایج در گورستان های هم عصر در نقاط مختلف ایران است به طوری که این اموات یا به صورت خوابیده به پهلو راست و یا خوابیده به پهلوی چپ یا به صورت جنینی یا چمپاتمه ای دفن شده اند.

در تعدادی از قبور نیز مردگان را به صورت طاق باز دفن کرده اند یعنی به صورت خوابیده به پشت و رو به آسمان به گونه ای که دست ها یا درازکش یا به روی هم و بر سینه متوفی قرار می گرفتند.

در یک نمونه از قبور شهرک زاگرس و در دست راست یکی از قبور کاسه مفرغی که به نظر حاوی مواد خوراکی است دیده می شود، پاها در این نوع قبور نیز به صورت راست یا ضربدری است.

تدفین به روش طاق باز به ندرت و به صورت محدود در برخی از قبور عصر آهن در ایران دیده شده است این شیوه تدفینی که نشان دهنده اهمیت گورستان زاگرس است در مناطقی همچون قبرستان کلورزو گورستان حصار دامغان گزارش شده است.

در مورد قبور کلان سنگی شهرک زاگرس که مردگان را به صورت طاق باز دفن می کنند از اهمیت بسزایی نسبت به قبور هم عصر خود برخوردار است باید اشاره ای به چند تدفینی بودن این قبور کرد در هر سه مورد از قبور کلان سنگی در شهرک زاگرس قبور به صورت دو تدفینی و در موردی نیز سه تدفینی است به گونه ای که تعدادی از قبرها اسکلت زن و مرد را در کنار هم و به گونه ای که همدیگر را بغل کرده باشند دیده می شود که کودکی نیز در پایین تنه آنها دفن شده است و ظرفی سفالی بر بالای سر آنها قرار داده شده است.

تعداد 18 گور به صورت چمپاتمه و سه مورد به صورت طاق باز در گورستان زاگرس دفن شده اند.

کارشناس باستان شناسی میراث فرهنگی کردستان در خصوص ظروف دفن شده با این گورها می گوید: اعتقاد به دنیای بعد از مرگ و زنده شدن دوباره انسان ها سبب شده است تا انسان های عصر آهن مواد و مایحتاج خوراکی را در کنار اموات خویش دفن کنند آنها با قرار دادن یک یا چند ظرف سفالی در کنار اموات خود که حاوی مایعات و مواد خوراکی بوده است سعی داشته اند نیازمندی های مردگان در عالم برزخ را تامین کنند بدون شک میزان مواد خوراکی و تعداد ظروف سفالی و دیگر اشیا تدفینی در کنار مردگان به جایگاه اجتماعی افراد بستگی داشته است که با این تفاسیر و در کنار اجساد مردمان عصر آهن زاگرس سنندج از یک تا شش ظرف سفالی برای تامین غذا و آب آنها در دنیای بعد از مرگ قرار داده شده است.

زاهد کریمی افزود: ظروف و اشیا کشف شده در این گورستان بیشتر سفالی و به رنگ های قرمز، خاکستری، سیاه و نخودی است و از چرخ سفالگری در ساخت بیشتر این ظروف استفاده شده است.

وی در ادامه به مهرهای کشف شده در این گورستان اشاره کرد و گفت: تنها در یکی از این گورهای تدفینی تعداد شش مهر استوانه ای به دست آمده است این تعداد در واقع تمامی مهرهای مکشوفه از این گورستان را تشکیل می دهد وجود مهرها و دیگر زینت آلات تدفینی در کنار قبر از ترانشه A (محدوده کاوش باستان شناسی) نشان از اهمیت و جایگاه اجتماعی افراد که احتمالا یک فرد مونث است دارد.

نقوش این مهرها بیشتر به صورت نقوش اسطوره ای است که بیشتر باستان شناسان از آنها به عنوان نقوش اعتقادی و یا آیینی نیز نام می برند که توسط هنرمند خلاق به تصویر کشیده شده است در سه عدد از مهرها که یکی از آنها از جنس سنگ و مابقی از جنس سنگ آهک هستند تصویر مردی با ردای بلند برتن و کلاهی بر سر به تصویر کشیده شده است که در حال شکار حیوانات اسطوره ای همچون افعی و بز شاخدار با بال های گشاده هستند و در یکی دیگر از مهرها تصویر گر نقش اسبی را نشان می دهد که دو پای جلوی خود را بلند کرده است و در مهر دیگر تصویر شتر مرغی با بال های باز را نشان می دهد.

علاوه بر مهرهای موجود در قبور گورستان زاگرس به همراه مردگان اشیا تدفینی دیگری از جمله اشیا فلزی و مفرغی شامل پیاله، دیگچه، کاسه، سوزن، طوقه بزرگ حلقوی شبیه کمربند در یک مورد، سر نیزه، سر پیکان، تزئینات لباس، دگمه ،مهره ،آویز، خنجر، سنجاق آیینی، انگشتر و دیگر وسایل تزئینی مانند النگو و دستبند مفرغی، گوشواره، موچین، سنجاق سر مهره هایی از جنس خمیر شیشه، عقیق، استخوان و بخش های دیگری اشیا تدفینی قبور زاگرس را تشکیل می دهند.

کریمی اظهار امیدواری کرد با تامین اعتبار، فصل دوم کاوش های باستان شناختی در گورستان زاگرس (آبیدر) به انجام برسد که با انجام این مهم و آزمایش های تخصصی برروی اشیا و استخوان ها شاهد نتایج کامل تری از ساکنان سنندج در هزاره اول باشیم.

ایرنا