1394/4/6 ۱۲:۱۶
عواملی که در معماری سنتی ایران به‌عنوان عنصری برای روشنایی بنا به‌کار می رفته‌اند تااندازه‌ای در مینیاتورها قابل‌رؤیت هستند.
بعد از به پایان رسیدن روشنایی روز، انسان در تاریکی شب نیز نیازمند نور است این نیاز از زمان‌های خیلی دور تابه‌حال موضوع روشنایی را در مرکز توجه قرار داده است. پس از استقرار دائم و تشکیل شهرها و ساخت خانههای مسکونی وجود یک وسیله به‌عنوان عامل نور مصنوعی که بتوان آن را از جایی به‌جایی حمل کرده و یا اینکه بتوان از آن در هرجایی از ساختمان استفاده کرده حس شد. بنابراین از این زمان تأمین نور مصنوعی با وسایلی که عوامل نوری نامیده میشوند آغاز شد و بشر به ساخت وسایل گوناگونی در این زمینه روی آورد. این وسایل که درمجموع وسایل روشنایی نامیده میشوند برای تأمین نور مصنوعی برای روشنایی‌بخشید محیط اطراف در هنگام تاریکی شب بودند این وسایل عبارت بودند از: پیهسوزها، شمعدان‌ها، چراغدان‌ها، پایه چراغ‌ها، قندیل‌ها، فانوس‌ها، مشعل‌ها، شمع‌ها و چراغ‌های روغنی.
در این بین موضوع نور در نگاری گری ایران مسئله‌ای است که به‌طور جدا می‌توان به آن پرداخت. در حقیقت قدرت تأثیر و عمق نفوذ اندیشه‌های عرفانی در جامعۀ اسلامی به حدی است که کسی یارای انکار آن نیست؛ ازآنجاکه مفاهیم کشف و شهودی عرفا در دایرۀ محدود واژگان نمی‌گنجد و به قول مولانا «لفظ در معنا همیشه نارسان» است. استفاده از نماد واژه‌های رنگ در وصف عواطف نفسانی و دریافت‌های شخصی بسیار قابل‌توجه است. نور و رنگ از عوامل مؤثر بر ارزش فضایی است که به‌عنوان غیرمادی‌ترین عنصر محسوس طبیعت، همواره در معماری اسلامی وجود داشته و درواقع نشان عالم والا و فضای معنوی است. به همین ترتیب نور در معماری ایرانی همیشه به‌منزله روشن کردن کامل فضای معماری بکار نمی‌رود؛ بلکه گاهی جنبه عرفان و تقدس به خود گرفته و جنبه‌های دیگر فضا را تحت تأثیر قرار داده و گاهی بر آن‌ها تأکید می‌کند.
بررسی وسایل روشنایی در نگارگری ایران
هنر نگارگری ایران هم به چند دوره تقسیم می‌شود. پس از ظهور اسلام تا استقرار مغول، دوره حکومت مغول‌ها تا عصر صفوی، اواخر دوره صفوی تا دوره قاجار و دوره پهلوی تا دوران پس از انقلاب، هنرمندان ایرانی ضمن تأثیرپذیری از هنر چین و آسیای میانه با این هنر آشنا شدند. نگارگری صفویه به دلیل حضور اروپاییان و تأسی هنرمندان ایرانی از آن‌ها می‌توان به ظهور سبک اروپائی در این نقاشی‌ها پی برد نگارگری دوران قاجار نیز ترکیبی از سبک‌های هنری اروپائی کلاسیک و سبک و تکنیک نگارگری دوران صفوی است. نگارگری دوران پهلوی نیز تقریباً ادامه راه دوران قاجار است اما مینیاتورهای پس از انقلاب آمیختهای از نگارگری سنتی و طرحهای نو است. در تمدن اسلامی هر هنرمند در مرتبه نخست از نقش و نگارها و الحان ازلی محاکات و ابداع میکرد تحقیقاً به این سبب که خود را با آن نمونهها و صورتها یکی کند و به میزانی که این وحدت و یگانگی مربوط به ذات نمونهها شد هنر هنرمند کار و اثری زنده بود هنر اسلامی در پی سیر و سلوکی است که بیش از هر چیز تابع شناخت شهودی و اشرافی است.
یکی از خصایص بارز نگارگری ایران، دقتی است که نگارگر در ثبت و به تصویر کشیدن انسان‌ها، وقایع، حوادث، مراسم، اشیاء و چگونگی کاربرد آن‌ها دارد و می‌توان به‌عنوان منبع معتبری از این مأخذ استفاده کرد، در رابطه با موضوع موردبحث ما نیز می‌توان به مینیاتورها رجوع کرد. زیرا با توجه به ویران شدن ابنیه تاریخی درگذشته و کمبود ابزار مربوط به روشنایی، یکی از راه‌های شناخت ما، بررسی وسایل موردنظر در نگارگری است حتی نمونههایی را که در حال حاضر در دسترس ما نیستند می‌توان در مینیاتورها یافت و همچنین می‌توان چگونگی تأمین روشنایی بنا و عوامل را که در معماری ذکر کردیم از دید نگارگر بررسی کرد.
نحوه روشنایی بنا از دید نگارگر
عواملی که در معماری سنتی ایران به‌عنوان عنصری برای روشنایی بنا نام برده شدند تااندازه‌ای در مینیاتورها قابل‌رؤیت هستندَ؛ ازجمله: جام‌خانه، در و پنجرههای مشبک، شیشههای رنگی که در داخل پنجرهها کار گذاشته میشدند. روشن دان، شبکه، مشربه، پالکان (ایوانی برجسته و بیرون زده که دورتادور آن را شبکههای چوبی قرار گرفته) مورد دیگری که قابل‌توجه است، دقتی است که نگارگر برای روشن نشان دادن بنا در شب و یا در تاریکی از خود نشان داده و داخل پنجرهها را با رنگ سفید پر کرده تا نمایشی از روشنایی داخل بنا در هنگام شب داشته باشد. به‌عنوان‌مثال در مینیاتور (صوفی در حمام) از هفت‌اورنگ نظامی مربوط به دوره صفویه؛3 عامل را که جهت روشن کردن بنا مورداستفاده قرار گرفته می‌توان تشخیص داد.
مورد اول در بالای صحنه پنجرهای است که دارای شیشههای رنگی (قرمز، سبز، زرد) است، در پایین صحنه 3 عدد جام‌خانه به تصویر کشیده شده (جام‌خانه‌ها نورگیرهایی بودند که در بالای سقف حمام‌ها تعبیه میشدند و عبارت از شیشههای ته قرابه بودند که در میان حلقههای سفالین جای میگرفتند.) و مورد سوم طاقچههایی هستند که به‌صورت قرینه قرار گرفتهاند و در داخل هرکدام از آن‌ها یک پیهسوز برای روشن کردن محیط داخل قرار گرفته است.
وسایل روشنایی در نگارگری
در این بخش انواع وسایل روشنایی که نام برده شد در مینیاتورها قابل جستجو بوده و به‌وضوح قابل‌مشاهده و همچنین قابل دستهبندی هستند. انواع قندیل‌ها، پیهسوزها، شمعدان‌ها، چراغ‌های روغنی، مشعل‌ها در مینیاتورها به تصویر کشیده شدهاند. حتی نمونههایی که در حال حاضر در دسترس ما نیستند نیز در آن‌ها به چشم میخورد، این وسایل در نگارگری از تنوع چشمگیری برخوردارند و می‌توان با دقت در آن‌ها با نحوه کاربرد آن‌ها، مکان استفاده، چگونگی استفاده و همین‌طور که گفته شد با انواع آن‌ها آشنا شد و شاید با توجه به آن‌ها ابهاماتی که درزمینهٔ چگونگی کاربرد و استفاده و همچنین اهمیت آن‌ها وجود دارد برطرف ساخت. به‌عنوان‌مثال کاربرد مشعل‌ها را در گذرها، کنار درها و پشت‌بام‌ها می‌توان تشخیص داد. همچنین استفاده از حفاظ مخصوصی به‌صورت قفس که بر روی آن پرده شفافی جهت جلوگیری از خاموش شمع و افزایش نور آن کشیده میشد و تنها در مینیاتور با آن برخورد میکنیم، یا نوع مخصوصی از یک چراغ که از سقف آویزان میشد و نمونه ابتدایی از یک لوستر است. بر روی تمامی این وسایل، انواع تزئینات نقش شده و درواقع ضبط و ثبت نقاش از این وسایل در نقاشی بسیار دقیق و ظریف است.
هنرآنلاین
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید