« اویی» بزرگ‌ترین شهر زیر زمینی جهان

1394/3/31 ۱۱:۰۷

نوش‌آباد یکی از چهار شهر تشکیل دهنده شهرستان آران و بیدگل ‌است.شهری که در دل خود گنجی بی‌مانند را پنهان دارد. گنجی با نام شهر زیر‌زمینی که در اصطلاح محلی به آن «اویی» می‌گویند و همین اسم نیز برای آن جهانی شده است. اویی شهری است که به صورت دست کند در زیر زمین طراحی شده و بر همین اساس، یکی از آثار شگفت‌انگیز آثار بشری جهانی محسوب می‌شود.

رضا سليمان نوري: نوش‌آباد یکی از چهار شهر تشکیل دهنده شهرستان آران و بیدگل ‌است.شهری که در دل خود گنجی بی‌مانند را پنهان دارد. گنجی با نام شهر زیر‌زمینی که در اصطلاح محلی به آن «اویی» می‌گویند و همین اسم نیز برای آن جهانی شده است. اویی شهری است که به صورت دست کند در زیر زمین طراحی شده و بر همین اساس، یکی از آثار شگفت‌انگیز آثار بشری جهانی محسوب می‌شود.

  در گذر تاریخ

وسعت این اثر باستانی که از عمق چهار متری شروع شده و تا عمق 16 متری ادامه دارد هنوز مشخص نیست، اما بنا به شواهد موجود و گفته شهروندان کهنسال، تا غار ریس در شهر نیاسر کاشان گسترش داشته است. این سازه‌ به صورت اتفاقی و توسط فردی که قصد حفر چاه در منزل خود داشت صورت گرفته و برای ورود به آن، به دلیل پیدا نشدن ورودی اصلی از آب انبار که مجاور این شهر زیر زمینی است استفاده می‌شود.اویی به عنوان بزرگ‌ترین شهر زیرزمینی جهان قدمتی ۱۵۰۰ ساله دارد و به دوره ساسانیان بر می‌گردد. این شهر زیرزمینی با وسعتی بیش از ۴ کیلومتر و در سه طبقه در عمق‌های ۴ الی ۲۱ متری از سطح زمین به وجود آمده است. وسعت این شهر به دلیل ارتباط میان محلات و حفاظت از جان و مال مردم در مواقع ناامنی بوده و در دو سطح افقی و عمودی گسترش یافته است. کاربری این شهر در دوره‌ها احتمالاً متفاوت بوده به گونه‌ای که در دوران ساسانی تا صفوی و حتی زندیه بیشتر به عنوان پناهگاه یا جان‌پناه محلی برای اختفا و حفظ جان استفاده می‌شده به همین منظور همیشه در حال گسترش بوده اما در دوران قاجار بیشتر به منظور فرار از گرما در تابستان مورد استفاده قرار می‌گرفته است.

  نمایی از شهر

موضوع تدافعی و پناهگاه بودن این نوع معماری که در دل زمین ایجاد شده تأثیر فراوانی بر چگونگی ارائه پلان معماری آن گذاشته‌است. بنابراین درخصوص ورودی، دسترسی به این فضاها نبايد به سهولت انجام بپذیرد.ورودی شهر زیرزمینی نوش‌آباد، راهرویی باریک به اندازه یک نفر است.غیر از ورودی اصلی ارتفاع تمام قسمت‌های اویی به قد طبیعی یک انسان و بین ۱۷۰ تا ۱۸۰ سانتیمتر است.در واقع ساختارهای متراکم، پیچیده و گسترده‌ای چون دالان‌های باریک تودرتو و اتاق‌هایی با ابعاد کوچک است. بوی خاک مرطوب نخستین چیزی است که به هنگام ورود به شهر توجه شما را به خود جلب می‌کند. دالان‌های تنگ با ارتفاعی کمتر از یک انسان ایستاده، تو را به بخش‌های داخلی شهر می‌رسانند.در دهانه هر چاهک که ارتباط دهنده طبقات مختلف اویی به هم هستند تعدادی قلوه‌سنگ و یک تخته سنگ به اندازه دریچه چاهک دیده می‌شود که در مواقع احساس خطر یا ورود هوای آلوده یا دود به طبقات با تخته سنگ دریچه را مسدود کرده یا اگر دشمن قصد ورود به فضاها را داشته با سنگ‌ها که حکم وسایل و ابزار دفاعی را داشته بر سر مهاجمان می‌کوبیدند. اگر دشمن آتش روشن می‌کرد آنها با تخته سنگی که در کنار دهانه هر چاه آماده بود، آن را می‌بستند و بدین گونه از نفوذ بیشتر آتش و درنتیجه دشمن به طبقات پایینی جلوگیری می‌کردند. در مواقع عادی هم بعد از عبور از هر چاه دهانه آن را با سنگی آسیاب شکل که در وسط آن سوراخی تعبیه شده بود می‌بستند که هم دشمن گول بخورد و هم از آن سوراخ اکسیژن وارد شود. ساختار این راهروها به شکل L مانند ساخته شده که هنگام وارد شدن به راهرو اگر آشنایی به آن نداشته باشید گمان می‌کنید که بن‌بست است و که این هم راهکاری دیگر برای فریب دشمن بوده است.

  نحوه تامین آب و هوا

فضاهای در نظر گرفته شده برای شهر در حد فضاهای ضروری است و سیستم تهویه‌ آن بر اساس اختلاف فشار هوا با سطح زمین کار می‌کند که گردش و تصفیه هوا برای تنفس در آن را امکان‌پذیر می سازد. هوای  اویی  از طریق کانال‌هایی که تا طبقه اول و سطح زمین ایجاد شده بودند،تصفیه می‌شد. چاه‌های مرتبط طبقات، علاوه بر عملکرد عبور و مرور، باعث جریان یافتن هوا در طبقات پایین می‌شدند. این عمل در مورد چاه‌های قنات نیز مصداق دارد. روشنایی فضاهای مختلف این شهر زیر زمینی از طریق  پیه‌سوزهای سفالی تامین می‌شد. بر سطح دیوارها و در فواصل اندک، جای پیه‌سوز به چشم می‌خورد که فاصله این جایگاه‌ها از سقف ۲۰ سانت است. روغن مورد نیاز  آنها نیز احتمالاً از دو عصارخانه تاریخی موجود در نوش‌آباد تهیه می‌شده‌است. پایاب‌ها و قنات‌ها نیز منبع تامین  آب مصرفی ساکنان این شهر زیر زمینی بودند. حجره‌های کوچک ‌به ابعاد دو متر در دو متر، سرویس‌های بهداشتی ابتدایی، فضاهای پناهگاهی، تونل‌های ارتباطی و تهویه هوا و چاه‌های آب از جمله‌ فضاهای این شهر زیرزمینی است. بر دیواره‌های آن آثار برخورد لبه شیء تیز دیده می‌شود و با توجه به‌سختی جنس زمین این منطقه، باستان‌شناسان این فرضیه را مطرح کرده‌اند وسایلی که برای حفاری استفاده می‌شده، باید از جنسی شبیه الماس برخوردار بوده باشد.

شهر زیرزمینی اویی تا سال‌ 1381 همچنان بکر مانده بود. پس از این سال کاوش‌های باستان‌شناسی پرده از برخی  اسرار آن برداشت اما گرفتار شدن بخشی از  اویی در فاضلابِ خانه‌های نوش‌آباد امکان کاوش کامل‌تر  و کشف ناشناخته‌های بیشتر را از بین برد سرانجام این مجموعه ارزشمند سال ۱۳۸۵ در حالی ثبت ملی شد که با اندکی تلاش می‌توان آن را ثبت جهانی نیز کرد.

روزنامه قانون