1394/3/20 ۰۹:۴۹
سنتی پسندیده میان اهالی جامعه‌شناسی کشور باب شده‌‌است که هر از گاهی افکار و دیدگاه‌های یکدیگر را به نقد می‌کشند تا از رهگذار آن به «جریان‌شناسی فکری جامعه‌شناسان ایرانی» دست‌یابند و نقش هر یک از جامعه‌شناسان را در پازل فکری جامعه‌شناسی ایران تعریف کنند. این سلسله بحث‌ها به همت انجمن جامعه‌شناسی ایران و گروه‌های جامعه‌شناسی دانشگاه‌های کشور شکل گرفت. نقد و بررسی آرای «دکتر تقی آزاد ارمکی» در 15 نشست تخصصی، نقطه شروع این سنت علمی بود. در دور دوم «سلسله همایش‌های جامعه‌شناسان ایرانی و جامعه ایرانی» به بررسی آرا و آثار دکتر فرامرز رفیعپور اختصاص یافت.
منتقد لمپنیسم علمی
مینا رضایی: سنتی پسندیده میان اهالی جامعه‌شناسی کشور باب شده‌‌است که هر از گاهی افکار و دیدگاه‌های یکدیگر را به نقد می‌کشند تا از رهگذار آن به «جریان‌شناسی فکری جامعه‌شناسان ایرانی» دست‌یابند و نقش هر یک از جامعه‌شناسان را در پازل فکری جامعه‌شناسی ایران تعریف کنند. این سلسله بحث‌ها به همت انجمن جامعه‌شناسی ایران و گروه‌های جامعه‌شناسی دانشگاه‌های کشور شکل گرفت. نقد و بررسی آرای «دکتر تقی آزاد ارمکی» در 15 نشست تخصصی، نقطه شروع این سنت علمی بود. در دور دوم «سلسله همایش‌های جامعه‌شناسان ایرانی و جامعه ایرانی» به بررسی آرا و آثار دکتر فرامرز رفیعپور اختصاص یافت.
چهره ماندگار جامعه‌شناسی
دکتر فرامرز رفیعپور، استاد جامعه‌شناسی دانشگاه شهید بهشتی و عضو پیوسته فرهنگستان علوم ایران است. وی در سال ۱۳۸۹ به عنوان چهره ماندگار جامعه‌شناسی ایران برگزیده شد. رفیعپور دکترای علوم اجتماعی از دانشگاه هوهن‌هایم اشتوتگارت، فوق دکترای روش تدریس از دانشگاه کاسل ایالت ویتثنهاوزن و پروفسوری جامعه‌شناسی توسعه روستایی از دانشگاه هوهن‌هایم دارد. دو کتاب «توسعه و تضاد» و «آناتومی جامعه» او از جمله آثاری است که توجه جامعه دانشگاهی کشور را به خود جلب‌کرد‌ه‌است.
خلأیی به نام «جامعه‌شناسی ایرانی»
در سلسله نشست‌های «جامعه‌شناسان ایرانی و جامعه ایرانی» در جلسه نخست، دکتر منوچهر آشتیانی، جامعه‌شناس و پژوهشگر فلسفه، سخنرانی کرد. او اساساً معتقد است ما «جامعه‌شناسی ایرانی» نداریم و در تأکید این عقیده گفت: «من هرگز به عنوان جامعه‌شناس ایرانی وارد گود نمی‌شوم» و اشاره کرد که در دانشگاه‌های ما استادان جامعه‌شناسی به‌جای پرداختن به مسائل جامعه ما، تنها به توضیح و تشریح نظریه‌های دیگر جامعه‌شناسان بسنده می‌کنند و به تحلیل مسائل جامعه ایرانی نمی‌پردازند. وی در این زمینه به یکی از تجربه‌های دوران تحصیل خود اشاره کرد: «دکتر صدیقی در دو سالی که وزیر کشور دکتر مصدق بود، یک‌بار در کلاس درس جامعه‌شناسی ما، درباره ملّی شدن صنعت نفت صحبت نکرد و از «با فکر ایرانی، به دست ایرانی، برای ایرانی» که مهم‌ترین شعار دکتر مصدق بود، چیزی نگفت.» به این اعتبار، آشتیانی معتقد است که علم یا دانشی به نام «جامعه‌شناسی ایرانی» وجود ندارد و به تبع، «جریان‌شناسی فکری جامعه‌شناسان ایرانی» هم موضوعیتی پیدا نمی‌کند. از این رو، او گفت «در باره جامعه‌شناسان ایرانی چیزی برای گفتن ندارد» و ترجیح داد به جای بررسی آرای دکتر رفیعپور، پیرامون مناسبات اجتماعی– تاریخی در ایران، تحولی که جهان بیرون در ۶۰ یا 70 هزار سال گذشته پشت‌سر گذاشته و ارتباط بین این دو صحبت‌کند. او عنوان سخنرانی خود را چنین اعلام کرد؛«جامعه ایران و جامعه جهانی و رابطه آنها در طول تاریخ.»
دور نگاه داشتن جامعه‌شناسی از انتزاعیات
نشست دوم، با حضور مهندس عباس‌عبدی، پژوهشگر حوزه علوم‌اجتماعی و دکتر تقی آزاد ارمکی، استاد جامعه‌شناسی دانشگاه‌تهران برگزار شد. در این نشست عبدی که پیشتر سه کتاب از دکتر رفیعپور از جمله «توسعه و تضاد» را نقد کرده‌بود، پاسخگو نبودن رفیعپور به انتقادات وارده به کتابش را محل بحث دانست. او همچنین دیدگاه‌های رفیعپور در کتاب «توسعه و تضاد» را متأثر از دیدگاه‌های سیاسی او تلقی کرد و بر این باور است که اغلب تحلیل‌های رفیعپور با چنین سوگیری‌هایی همراه است. عبدی کتاب «توسعه و تضاد» را فاقد انسجام، چارچوب تئوریک، لحن علمی و بی‌طرفانه دانست. به زعم او، رفیعپور در تحلیل‌های خود بیشتر بر مشاهدات تا منابع تاریخی و پژوهشی تأکید دارد. با این حال، داشتن دغدغه مسائل ایران و دور شدن از حوزه انتزاعیات را از نقاط قوت این کتاب برشمرد.
جامعه‌شناسی ضد تئوری
در ادامه جلسه‌دوم، دکتر تقی آزاد ارمکی، دکتر رفیعپور را «جامعه‌شناسی تجربی» خواند که بیشتر بر تجارب زیسته و مشاهدات تأکید دارد و کمتر دغدغه کار تئوریک را در ذهن می‌پروراند تا آنجا که می‌توان جامعه‌شناسی او را «جامعه‌شناسی ضدتئوری» نیز تلقی‌کرد. ارمکی با‌وجود اینکه تعلقی در رفیعپور نسبت به مباحث نظری نمی‌دید، او را گرفتار کاری تئوریک به معنای دایرئ‌المعارفی دانست که او را در طیف گسترده‌ای از نظریات گرفتار می‌کند. استاد جامعه‌شناسی دانشگاه تهران، در این راستا، به «مدل تحلیلی» رفیعپور در کتاب «توسعه و تضاد» اشاره‌کرد و آن را درگیر انبوهی از نظریات جامعه‌شناسی دانست که حتی نگارنده در خلال آن موضع مشخصی را نیز ارائه نمی‌کند. به زعم او، دکتر رفیعپور به لحاظ روشی پیوندی میان «تجربیات شخصی» و «اطلاعاتش» برقرار نمی‌کند.
جامعه‌شناسی کلینیکی
اما در سومین نشست از سلسله نشست‌های بررسی آرا و آثار دکتر فرامرز رفیعپور، دکتر مقصود فراستخواه، عضو هیأت علمی مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی، به نقد کتاب «موانع رشد علمی در ایران و راه‌حل‌های آن» اثر رفیعپور پرداخت. او نخست به نقاط مثبت آرای رفیعپور اشاره کرد. به زعم فراستخواه، نقد مدرک‌گرایی، پوپولیسم و لمپنیسم علمی، سیاست‌زدگی و داشتن دغدغه عدالت اجتماعی، نقد مدل توسعه‌کمی‌گرا، جامعه «ادایی» و مصرف‌زده و... از دیدگاه‌های قابل تأمل دکتر رفیعپور است. اما حرکت پیوسته او بر مدار تجربه‌گرایی بدون در نظر گرفتن «نظریه» را ازجمله انتقادات وارده به این استاد جامعه‌شناسی دانست.به باور او، نزد رفیعپور «فرضیه» از «نظریه» پررنگ‌تر عمل می‌کند. فراستخواه فرض‌هایی که در این کتاب مطرح‌شده‌است را در 5 دسته «کمال‌گرایی»، «نخبه‌سالاری»، «نگاه مهندسی به امر انسانی»، «تقدیرگرایی» و «التزام بر پارادایم نظم و قراردادن آن در برابر پارادایم تغییر» طبقه‌بندی‌کرد. در واقع آنچه او دنبال می‌کرد در فرض پنجم به جمع‌بندی می‌رسید. به زعم فراستخواه، رویکردهای کمال‌گرایانه، نخبه‌گرایانه و اقتدارگرایانه رفیعپور به نوعی تداعی‌گر حاکمیت «نظم‌گرایی» نزد او است. وی در این زمینه گفت: «براساس پارادایم نظم نمی‌توان تاریخ معاصر ایران، دلایل مشروطیت، تأسیس دانشگاه تهران، ملی کردن صنعت نفت، بروز انقلاب ۵۷ و.... را توضیح‌داد. چرا که پیش از وقوع تمام این تحولات، نظمی بر جامعه حاکم بوده‌است که باید کنار زده می‌شد». در واقع، فراستخواه بر این باور است که «منطق نظم‌گرایانه» رفیعپور نمی‌تواند ضرورت اصلاح‌طلبی را توضیح دهد. بر این اساس، فراستخواه، در شیوه نوشتن، گفتار و سیاق فکری رفیعپور، زبان «تجویز» را بر «تحلیل» غالب می‌بیند و جامعه‌شناسی او را از جنس «جامعه‌شناسی کلینیکی» می‌خواند که خاصیت درمانگری با رویکردی اقتدارگرایانه دارد.
روزنامه ایران
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید