طبیعی یا غیرطبیعی؟ / سعید معیدفر (استاد جامعه‌شناسی سیاسی)

1392/6/16 ۱۵:۱۳

دانشگاه در همه جای دنیا از موقعیتی ویژه برخوردار است. به عبارت دیگر، تبدیل‌شدن به موتور محرک برای توسعه جامعه در همه عرصه‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی، یکی از کارکردهای این نهاد است. دانشگاه به دلیل موقعیت خاص که جوانان حاضر در آن پدید آورده‌اند، در عرصه‌های سیاسی و اجرایی همیشه حضور داشته و به‌ویژه در حوزه سیاسی به‌شدت فعال بوده است

دانشگاه در همه جای دنیا از موقعیتی ویژه برخوردار است. به عبارت دیگر، تبدیل‌شدن به موتور محرک برای توسعه جامعه در همه عرصه‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی، یکی از کارکردهای این نهاد است. دانشگاه به دلیل موقعیت خاص که جوانان حاضر در آن پدید آورده‌اند، در عرصه‌های سیاسی و اجرایی همیشه حضور داشته و به‌ویژه در حوزه سیاسی به‌شدت فعال بوده است. این جمعیت (دانشجویان و استادان) از آمادگی بیشتری برای ایفای نقش سیاسی برخوردارند و به همین دلیل کشورهای توسعه‌یافته هم به این موقعیت اعتماد کرده و نتایج مطلوبی از فعالیت‌های سیاسی دانشجویان، به‌دست آورده‌اند. اما در کشورهای در حال توسعه، اغلب با این نوع رویکرد دانشگاه‌ها مخالفت شده و به آن به چشم نه یک فرصت بلکه نوعی تهدید نگریسته‌اند. به نظر می‌رسد برخلاف این نوع رویه محدودنگر، برای کنشگری و فعالیت سیاسی دانشجویان باید احترام ویژه‌ای قایل بود و به آنان اجازه داد تا به ایفای نقش بپردازند. با وجود محدودیت‌ها، دانشجویان فعالیت سیاسی را یک الزام می‌پندارند و اگرچه در پاره‌ای از موارد و با توجه به شرایط پدید آمده، از حجم فعالیت‌های خود کاسته‌اند اما هیچ‌گاه به‌طور کامل آن را تعطیل نکرده‌اند و دانشگاه‌ها همواره با ضرایب مختلفی، فعال‌ترین نقش را در میان گروه‌های مرجع ایفا کرده است. با این مقدمه، این نکته تا حدی قابل اثبات است که فعالیت سیاسی در دانشگاه، نه‌تنها امری طبیعی بلکه یک فرصت مغتنم است. نفس محیط دانشگاه و نیرو و انرژی جوان تحصیلکرده ایجاب می‌کند که مانند همه جای دنیا، دانشجو یک نیروی سیاسی نیز باشد. قرار است بسیاری از پست‌های یک کشور در حوزهای سیاسی و اجرایی، بعدها توسط همین دانشجویان در اختیار گرفته شود پس چه بهتر که «تمرین کار سیاسی» را از حوزه دانشگاه آغاز کنند و با روش آن آشنا شوند. نگارنده در هر فرصت و مجالی، از این نوع فعالیت دفاع کرده و آن را به سود توسعه جامعه و کشور دانسته است. حتما باید مسوولان کشور قدر این نوع فعالیت‌ها را بدانند و مباد اینکه آن را یک تهدید به‌حساب آورند. بی‌شک همانند هر نوع فعالیت دیگر حتی در میان احزاب جا افتاده و سابقه‌دار، در فعالیت سیاسی دانشجویان نیز گاهی کم‌تجربگی‌ها یا تندی‌هایی دیده می‌شود اما همین‌هاست که به‌تدریج می‌تواند فضای آزمون و خطا را فراهم کرده و یک نیروی کارآزموده بپروراند تا در موقعیت‌های ممتاز، به ایفای نقش بپردازد. بدون این کنش‌های زنده و فعال نمی‌توان به ماهیت توسعه دست یافت.
در این میان، درک اینکه چرا برخی نیروهای سیاسی، تلاش کردند تا فعالیت سیاسی در دانشگاه‌ها به حداقل برسد و آن را «تلاش برای پرداختن دانشجو به علم» لقب دادند، دشوار نیست. امر سیاسی از طریق رقابت معنا می‌یابد و اگر نیرویی، در چنین فضایی رای مردم را کسب کرد، حتما یک نیروی بالنده است. نگرش این افراد، حمایت از رقابت آزاد سیاسی است و از آنجا که دارای موقعیت ممتاز در جامعه است، هیچ‌گاه نگران از دست‌دادن جایگاه خود نخواهد بود چه اینکه با کسب کارنامه مثبت درآینده هم می‌تواند اقبال عمومی را جلب کند. اما اگر نیرویی با شیوه‌ای جز این بر سر کار آمده باشد، همیشه نگران است که در آینده پست‌ها و موقعیت خود را از دست بدهد و طبیعی است مانع آن شود که نیروهایی که می‌توانند طرف اعتماد مردم باشد، - که یکی از آنها جریانات دانشجویی است- به سیاست‌ورزی و انتقاد نپردازد. دانشگاه محل تولید نیروی انسانی کارآمد است اما وقتی متاسفانه نیرویی که درک درستی از تحولات طبیعی جوامع بشری و دنیای امروز ندارد به قدرت برسد، طبیعی است که باید زمینه‌ها و بسترهای مناسب نیرو‌سازی را کور کند و دانشگاه از این جهت برای آنان مهم است. آنان همیشه سعی کرده‌اند دانشگاه را از تحرک سیاسی نیروهای اصیل آن که به‌دنبال توسعه و پیشرفت کشور هستند محروم کنند.