یادبود عبدالحسین صنیع همایون، هنرمند دوره‌ی قاجار

1392/6/12 ۱۲:۲۹

12 شهریور، سال‌روز درگذشت عبدالحسین صنیع همایون، از معروف‌ترین قلمدان‌نگارها و نقاشان دوره‌ی قاجار است.عبدالحسین صنیع اصفهانی، معروف به «صنیع همایون»، قلمدان‌نگار و نقاش دوره‌ی قاجار در سال 1238 در اصفهان متولد شد

12 شهریور، سال‌روز درگذشت عبدالحسین صنیع همایون، از معروف‌ترین قلمدان‌نگارها و نقاشان دوره‌ی قاجار است.عبدالحسین صنیع اصفهانی، معروف به «صنیع همایون»، قلمدان‌نگار و نقاش دوره‌ی قاجار در سال 1238 در اصفهان متولد شد. پدربزرگ او، آقا نجف اصفهانی نیز به پیشه‌ی قلمدان‌نگاری مشغول بود و این هنر در بین این خانواده به شکل موروثی ادامه پیدا کرد. آقا نجف مشهورترین استادی است که دست به تهیه‌ی قلمدان زده است. این استاد نقاش، صورت‌ساز بود و در روی قلمدان‌هایی که او طراحی کرده، اغلب تصاویر حضرت عیسی و حضرت مریم کار شده بود.

او پیش از رو آوردن به قلمدان‌نگاری، هنر نقاشی را نزد پدر خود و استادانی چون محمدباقر سمیرمی و میرزا آقا امامی آموخت. بیشتر نقاشی‌های او طرح‌هایی از طبیعت، پرندگان، گل‌ها و چهره‌ی اشخاص بود.

صنیع همایون در ابتدا در قلمدان‌نگاری از شیوه‌ی استادانی چون محمدابراهیم اصفهانی و عباس شیرازی پیروی می‌کرد، اما بعدها به سبک نویی در این هنر رسید که مختص به خود بود. آثار وی بیشتر قلمدان و قاب آیینه و جلد کتاب بوده است. چهره‌پردازی‌های او بر روی قلمدان‌ها، بیشتر از چهره‌های زنان شاداب بود و این طرح‌ها را به زیبایی تصویر می‌کرد.

او به قدری در هنر خود پیشرفت کرد که به یکی از معروف‌ترین قلمدان‌نگاران دوره‌ی قاجار تبدیل شد و از مظفرالدین‌شاه لقب «صنیع همایون» را دریافت کرد. او در طول دوران فعالیت هنری خود، سرپرستی امور هنری «مجمع صنایع هنرمندان» را در زمان ناصرالدین شاه برعهده داشت. صنیع همایون علاوه بر قلمدان‌نگاری در هنرهای تذهیب، مینیاتور و میناکاری نیز به درجه‌ی استادی رسید.

از صنیع همایون آثار بسیاری در هنر قلمدان‌نگاری به جا مانده که در موزه‌های مختلف نگهداری می‌شود. از معروف‌ترین این آثار می‌توان به قلمدان زن تکیه داده به متکا و خدمه‌اش، تصویری که جلادها زبان مردی را از کام بیرون می‌کشند، تصویر رنگ و روغنی مجلس پذیرایی شاه طهماسب از همایون‌شاه، پرده‌ای از حضرت محمد (ص) و حضرت علی (ع) و جعبه‌ی شکلات خوری که در موزه هنرهای معاصر اصفهان نگهداری می‌شود اشاره کرد. همچنین از آثار مشهور او تابلوی نقاشی آزادی‌خواهان مشروطه است.

هنر در خانواده‌ی صنیع همایون به شکل یک میراث ادامه پیدا کرد و بسیاری از نوادگان این خانواده نیز راه پدران خود را در پیش گرفتند. یکی از این نوادگان شکرالله صنیع‌زاده از نوادگان دختری صنیع همایون بود که هنر میناکاری را نزد پدربزرگش آموخت. او این هنر را در بسیاری از اماکن مذهبی و آرامگاه‌های امامزادگان به کار برد که مهم‌ترین آن‌ها میناکاری‌های زیبای حرم امام رضا (ع) است.
صنیع همایون در سال 1300 درگذشت و در تکیه‌ی شهشهانی، از جمله تکایای اواخر دوره قاجار واقع در ورودی شمال شرقی تخت فولاد در اصفهان به خاک سپرده شد.
قلمدان‌سازی گونه‌ای از هنرهای سنتی ایران است که در ردیف صنایع دستی قرار می‌گیرد و قدمت آن در ایران به دوره‌ی ساسانیان بازمی‌گردد. طراحی روی قلمدان‌ها از دوره‌ی صفویه در ایران رونق یافت. در ابتدا نقوش روی قلمدان‌ها بسیار ساده (گل و بته) بود و ارتباط نزدیکی با نگارگری داشت، ولی ورود نقاشی غربی به ایران و آشنایی هنرمندان با آن باعث شد هنرمندان نگاهی طبیعت‌گرایانه به منظره داشته باشند و آن را در قلمدان‌نگاری به کار بگیرند.
در دوره‌ی قاجار قلمدان‌هایی به ایران وارد شد که در آن‌ها مناظر طبیعی نقاشی شده بود. قلمدان‌نگاری‌های هنرمندان این دوره بیشتر تحت تاثیر نقاشی‌های اروپایی بود و هنرمندان با این شیوه دست به طراحی قلمدان‌ها می‌زدند.