داستان بنیان‌گذاران کوچه «پیرنیا»

1392/6/12 ۱۲:۱۵

یک فعال حوزه‌ی میراث فرهنگی در یادداشتی، به بررسی تاریخچه‌ی کوچه‌ی «پیرنیا» و مالکان اولیه‌ی خانه‌های این کوچه پرداخت. شهرام شهریار درباره‌ی تاریخچه‌ی خانه‌ی «پیرنیا یکم» توضیح داد: «میرزا نصرالله‌خان نایینی» از رجال سرشناس اواخر دوره‌ی ناصری تا اوایل سلطنت محمدعلی‌شاه ملقب به «مشیرالدوله» بود

یک فعال حوزه‌ی میراث فرهنگی در یادداشتی، به بررسی تاریخچه‌ی کوچه‌ی «پیرنیا» و مالکان اولیه‌ی خانه‌های این کوچه پرداخت. شهرام شهریار درباره‌ی تاریخچه‌ی خانه‌ی «پیرنیا یکم» توضیح داد: «میرزا نصرالله‌خان نایینی» از رجال سرشناس اواخر دوره‌ی ناصری تا اوایل سلطنت محمدعلی‌شاه ملقب به «مشیرالدوله» بود. او در لاله‌زار نو، قطعه زمینی را بین کوچه‌های «پیرنیا» و «پیرنیا یکم» کنونی خرید تا برای خود و دو پسرش، حسن پیرنیا (مشیرالدوله) و حسین پیرنیا (موتمن‌الملک) خانه‌ای بسازد.

او ادامه داد: حسین پیرنیا معروف به «موتمن‌الملک» در جنوب این زمین، عمارتی زیبا و در شمال‌ آن، باغی مشجر احیا کرد (شماره‌ی 1 قرمز) که در سال 1360 این بنا تخریب و یکی از آن خانه‌ها به «موزه‌ی سینما» تغییر کاربری یافت که پس از انتقال موزه‌ی سینما به باغ فردوس «پژوهشکده‌ی سینما» به این مکان انتقال داده شد و اکنون در باقی‌مانده‌ی یکی از خانه‌های «موتمن‌الملک» نوادگان او در کوچه‌ی پیرنیا زندگی می‌کنند. در قسمت دیگر این زمین در کوچه‌ی پیرنیای فعلی (شماره‌ی 2 سبز) حسن پیرنیا عمارت‌هایی ساخت که بعدها بین پسران و نوادگانش تقسیم شد.

شهریار با اشاره به این‌که عمارت اصلی متعلق به «مشیرالدوله پیرنیا» است، اظهار کرد: عمارت اصلی حسن پیرنیا به داوود پیرنیا رسید (شماره‌ی 4) و بعدها در 11 مردادماه سال 1376 به شماره‌ی 1899 در فهرست آثار ملی ثبت شد که اکنون در اختیار دانشگاه علوم پزشکی و موسسه‌ی مطالعات تاریخ پزشکی، طب اسلامی و مکمل است. متأسفانه درپی ساخت‌ و سازی در سال 1386، حریم این بنا شکسته شد که خوشبختانه با تلاش دوست‌داران میراث فرهنگی تهران، این ساخت‌ و‌ ساز بی‌نتیجه ماند؛ اما آسیب فراوانی به این بنا وارد شد و تا کنون این آسیب‌ها از سوی سازمان میراث فرهنگی مرمت نشده است.

وی افزود: عمارت شمالی مجموعه‌ی بناهای حسین پیرنیا (شماره‌ی 3 قهوه‌یی) به احمد ابوالقاسم پیرنیا، سیزدهمین رییس دانشکده‌ی علوم پزشکی رسید که در سال‌های بعد از انقلاب، تخریب و به جای آن یک پاساژ در کوچه‌ی «پیرنیا یکم» ساخته شد. در قسمت جنوب شرقی نیز عمارت «پیرنیا یکم» (شماره‌ی 5 صورتی) ساخته شد که به دیگر فرزند حسن پیرنیا یعنی «هرمز پیرنیا» رییس تشریفات پهلوی دوم رسید. در کنار این بنا نیز حمام مجموعه‌ی بناهای پیرنیا قرار دارد. (شماره‌ی 6 بنفش)
نویسنده‌ی وبلاگ «سفرنویس» که در صفحه‌ی مجازی خود به معرفی آثار تاریخی و وضعیت آن‌ها می‌پردازد، با اشاره به مزایده‌ی اخیر برگزارشده برای خانه‌ی «هرمز پیرنیا» گفت: بعد از انقلاب در این خانه، «قدس اعظم» دختر «موتمن‌الملک» و همسر هرمز پیرنیا سکونت داشت که بعد از درگذشت او در اوایل دهه‌ی 70 شمسی، این خانه به‌دلیل پیگیری نکردن خاندان پیرنیا کم‌کم روبه نابودی رفت.
او ادامه داد: خانه‌ی «هرمز پیرنیا» در زمینی به مساحت 390 مترمربع با پلانی مستطیل‌شکل که از فرانسه آورده شده بود، ساخته شد. در این عمارت، سرستون‌های گچ‌بری‌شده با تزیینات برگ و گل دیده می‌شود. در سال 1285 هجری شمسی، در اتاق‌های این خانه براساس کتاب «در تیر راس حادثه» نشر «اختران» که به بررسی خاطرات «احمد قوام‌السلطنه» می‌پردازد، فرمان مشروطیت توسط حسن و حسین پیرنیا تدوین شد و به‌وسیله‌ی «احمد قوام‌السلطنه» انشا و توسط نقاش معروف «کمال‌الملک» ویرایش شد.

شهریار در ادامه مدعی شد: تابلوهای نقاشی واقع در ایوان این خانه، عمدا در گذشته دزدیده شدند؛ در ایوان این بنا، 10 تابلوی گچی از تصاویر شخصیت‌های فرانسوی وجود داشت که بنا به گفته‌ی عده‌ای، ره‌آورد سفر حسن پیرنیا به روسیه و فرانسه بودند که در بازدید اولیه از این بنا در سال 1389، فقط یک تابلوی دزدیده شده بود؛ اما متأسفانه این تابلوها به مرور زمان ناپدید و بنا به گفته‌ی شاهدان عینی، بیشتر آن‌ها در زمستان 1390 توسط افراد مشکوک دزدیده شدند که با پیگیری «کمیته‌ی پیگیری حفاظت از خانه‌های تاریخی تهران»، ستاد اجرایی فرمان امام (ره) به‌عنوان مالک و حافظ این بنا، اعلام کرد که تابلو توسط این مرکز به انبار ستاد انتقال یافته‌اند، اما براساس گفته‌ی شاهدان عینی، آن افراد، کارمندان ستاد اجرایی فرمان امام (ره) نبودند.

وی با اظهار تأسف نسبت به اهمال‌های کاری‌های صورت‌گرفته توسط اداره کل میراث فرهنگی استان تهران، اظهار کرد: این بنا در سال 1388 توسط محمد عبدلی، یکی از کارشناسان میراث فرهنگی استان تهران، شناسایی شد و شهریورماه سال گذشته، در پنجمین همایش ثبت آثار کشور از سوی استان تهران در شورای ثبت آثار ملی مطرح و با ثبت آن موافقت شد؛ اما از آن همایش تا کنون، پرونده‌ی ثبت این اثر از سوی استان تهران به اداره کل ثبت آثار کشور داده نشده و مدیران دفتر ثبت آثار کشور نیز هیچ‌گاه اداره‌ی میراث فرهنگی استان تهران را بازخواست نکردند که چرا پرونده‌ی این اثر به سازمان مرکزی نرسیده است تا شماره‌ی ثبت به آن تعلق گیرد. به همین دلیل، به‌دنبال اهمال سازمان میراث فرهنگی کشور و اداره کل میراث فرهنگی استان تهران، پرونده‌ی این اثر با نام نادرست خانه‌ی «مهدوی» آماده شد، اما هیچ‌گاه شماره‌ی ثبتی به آن تعلق نگرفت.

او ادامه داد: به‌تازگی ستاد اجرایی فرمان امام (ره) برای فروش عمارت «هرمز پیرنیا» و بنای تاریخی دیگری که در پشت حمام پیرنیا قرار دارد، به رقم 12میلیارد و 400میلیون تومان با کاربری تجاری، اداری و مسکونی اقدام کرد که تا کنون به‌دلیل فشارهای رسانه‌یی، هیچ شخصی حاضر به شرکت در مزایده‌ی ستاد اجرایی نشده، اما همچنان سایه‌ی تخریب بر سر این بنا وجود دارد. بجا است که سازمان میراث فرهنگی این سه اثر را ثبت و اهمال‌های خود را جبران کند و با همکاری مالک بنا نسبت به مرمت آن‌ها اقدام و این بناهای فاخر را به موزه‌ی مشروطه ایران تبدیل کند.

وی افزود: پس از تلاش‌های کمیته‌ی پیگیری حفاظت از خانه‌های تاریخی تهران، پرونده‌ی ثبتی خانه‌ی هرمز پیرنیا (مهدوی) هفته‌ی پیش توسط اداره کل میراث فرهنگی استان تهران به دفتر ثبت آثار در معاونت میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی فرستاده شد و اکنون منتظر موافقت برای ثبت اضطراری آن توسط معاون جدید میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری - مهدی حجت - هستیم.