گزارش دبا از کتاب اراده آزاد؛ امکان عشق ورزیدن در جبر کامل

1392/5/21 ۱۲:۱۳

سم هریس فیلسوف، نویسنده و روشنفکر آمریکایی سال گذشته کتابی با عنوان «اراده آزاد» (free will) منتشر کرد که نقد و نظرات بسیاری را هم در بین عموم مردم و هم در بین متفکران به همراه داشت.

سم هریس فیلسوف، نویسنده و روشنفکر آمریکایی سال گذشته کتابی با عنوان «اراده آزاد» (free will) منتشر کرد که نقد و نظرات بسیاری را هم در بین عموم مردم و هم در بین متفکران به همراه داشت.
سم هریس در کتاب خود به روشنی می نویسد که اراده آزاد یک توهم است و ما دوست داریم باور کنیم که مولف ایده ها و افکار مان هستیم و این افکار هستند که به اعمال ما شکل می دهند. هریس با کمک گرفتن از مشاهدات تجربی علمی زیاد بخش عمده باورهای ما را درباره اراده آزاد به چالش می کشد. هریس نشان می دهد که اراده آزاد بر پایه یک ادعای غیرعقلایی بنا شده است. مهم ترین این مشاهدات آزمایشات نوار مغز است که نشان می دهد مغز پیش از اینکه خودآگاه ما متوجه بشود تصمیم اش را گرفته است.
این ادعا به قدری بزرگ بود که نقدهای تندی را شامل حال خود می کرد مثلا نیویورک تایمز در جمله ای این ادعا را اینگونه توصیف می کند « حالا سم هریس، نویسنده کتاب جنجالی «پایان ایمان»، با کتابچه ای اعلامیه گونه، به گروه منتقدین اراده آزاد پیوسته است.»
اما نکته مهم درباره این ادعای سم هریس واکنشی است که در بین عموم مردم داشته است. با مراجعه به وبلاگ این نویسنده می توان بازخردهای این ادعا را در بین مردم شاهد بود.
سم هریس در وبلاگ خود به سوالات مردم در باب این ادعا پاسخ می دهد و مسائل پیش روی این نظریه خود را روشن می کند.
هریس با توجه به عواقب . نتایج پذیرش این ادعا معتقد است که ببدون اعتقاد به اراده آزاد هم می شود به اخلاقیات اندیشید و نیازی نیست ما به اراده آزاد باور داشته باشیم تا بتوانیم نیاز به خوب بودن را تبیین کنیم. هریس همچنین به این نکته اشاره می کند که با پذیرش توهم بودن اراده آزاد بعضی از معیارهای اخلاقی رها می شوند. مثلا به جای تنفر داشتن از کسانی که مرتب جنایات هولناک می شوند، ما می فهمیم که آنها تنها بدشانس بوده اند که چنین اند.
او در آخرین یادداشت خود در وبلاگش به بحث عدم تناقض اراده آزاد با واقعیت عشق پرداخته است او می نویسد «بسیاری از خوانندگان از نظرات من درباره اراده آزاد ابراز گیجی و خشم و نگرانی می کنند. بعضی ادعا می کنند که نظرات من متناقض است. بعضی دیگر به واقیت ان پی برده اند و از این رو آن را ناراحت کنند می دانند. آنها می گویند اگر توهم اراده آزاد تنفر را از میان بر می دارد پس باید عشق را هم نابود کند. آنها نگران شکل گرفتن دنیایی هستند که ما انسان های اطراف خود را به شکل روبات ببینیم. بعضی خوانندگان کتاب اراده آزاد من، که مبتلا به افسردگی بوده اند یا پست های مرتبط وبلاگ را خوانده اند گفته اند که فقط به مشکلات شان اضافه شده. شاید بایستی بیشتر توضیح می دادم.»
او در جواب به متناقض بودن نظریه اش می نویسد «شاید بهتر باشد از «انتخاب های ظاهری» حرف بزنیم ولی این تمایز، در سطح تجربه زندگی ما تفاوتی ایجاد نمی کند. از نظر تجربه زندگی من، هیچ تضادی میان واقعیت و ظاهر نیست. حتی در غیاب اراده آزاد من می بینم که می توانم از انتخاب، امیال و تلاش ها بدون اینکه شک داشته باشم حرف بزنم.»
او توضیح می دهد که با آشکار شدن توهم آمیز بودن اراده آزاد مسایلی از قبیل عشق بی معنا نمی شود چون عاشق دیگران بودن نیازمند توجه به علت های زیربنایی رفتارشان نیست.چراکه مسئله، محبت کردن به ایشان به عنوان انسان های دیگر و لذت بردن از همنشینی آنها است. ما می خواهیم کسانی که دوست شان داریم خوشحال باشند و می خواهیم در کنارشان حس خوشحالی داشته باشیم. فرق میان خوشحالی و رنج وابسته به اراده آزاد نیست. در واقع هیچ ربط منطیقی میان شان وجود ندارد (البته که هیچ چیزی به اراده آزاد ربط ندارد چون مفهوم اراده آزاد بی معناست).
هریس معتقد است در عشق ورزیدن به دیگران و در جستجوی خوشی دیگران ما بیش از هر چیز با خصلت های تجربه آگاهانه درگیر هستیم. در تنفر ما در این توهم به سر می بریم که فکر می کنیم افراید که از آنها متنفر هستیم باید جور دیگری رفتار می کردند.چرا ما از طوفان و بهمن و پشه یا سرماخوردگی متنفر نمی شویم؟ ممکن است واژه «تنفر» را برای عدم تمایل مان به رنجی که این چیزها به ما تحمیل می کنند استفاده بکنیم ولی تنفر مان برای انسان ها از جنس دیگری است. تنفر واقعی نیازمند این است که ما دشمن مان را به عنوان مولف نهایی افکار و رفتارهایشان ببینیم.
او در نهایت نتیجه می گیرد که عشق تنها نیازمند این است که ما به دوستان مان محبت بکنیم و در حضورشان حس خوشی داشته باشیم. پس شاید دیدن این حقیقت در ابتدا دشوار باشد ولی ارزش آن را دارد. در نتیجه از نظر سم هریس عدم اراده آزاد و امکان عشق ورزیدن یکی از زیباترین عدم تقارن هایی ست که وی تا به حال دیده است.
منابع

http://www.samharris.org/blog
http://www.nytimes.com/2012/07/15/books/review/free-will-by-sam-harris.html?_r=2&