1392/5/10 ۲۰:۲۴
رضا زندي: تهران، نياوران، ساختمان شيشه‌اي مركز تحقيقات استراتژيك، سالن آفتاب. - جمعيت بزرگ خبرنگاران كه از سالن خارج مي‌شوند كنار دو نفر از خبرنگاران خارجي مي‌ايستم تا مهم‌ترين محور نخستين كنفرانس مطبوعاتي رئيس‌جمهور يازدهم را با عينك آنان بخوانم، هر دو نفرشان براي دو روزنامه معتبر آمريكايي كار مي‌كنند یکی اما، فارسي را لهجه‌دار ولی سليس صحبت مي‌كند. به اتفاق معتقدند مواضع دكتر روحاني درباره نزديكي به عربستان، مهم‌ترين سيگنال نخستين مصاحبه رئيس‌جمهور منتخب بود.
فرودگاه «پادشاهی» چگونه باز مي‌شود؟
رياض، فرودگاه «پادشاهی». - درهاي سالن فاخر فرودگاه باز می‌شود تا پادشاه وارد شود. در هشت سال گذشته، تنها يكبار پادشاه به همراه وليعهد مرحومش از سران اوپك در اين فرودگاه استقبال كرده است. فرودگاه «پادشاهی» تنها وقتي گشوده مي‌شود كه ملک در آن حاضر باشد. حتي وقتي ميهمان «پادشاه»، رياض را ترك مي‌كند اگر شخص «ملك» بدرقه‌اش نكند، هواپيما بايد از فرودگاه بين‌المللي رياض پرواز کند. در اين فرودگاه همه‌چيز لوكس است. اما ميهمانان با چاي عربي و توسط خدم و حشمي كه لباس عربي سنتي پوشيده و شمشير به دست دارند پذيرايي مي‌شوند. گوش تا گوش سالن تشريفات «طلا نشان» است. آيا فرودگاه «پادشاهی» رياض به افتخار آقاي «روحاني» باز خواهد شد؟ نفتي‌هاي دنيا چشم انتظار اين سيگنال قوي نشسته‌اند.
روحاني درباره عربستان چه گفت؟
لابه‌لاي جمعيت به‌هم فشرده خبرنگاران، خبرنگار الجزيره خود را پشت ميكروفن رساند و خيلي صريح سوالش را مطرح كرد: «آقاي دكتر روحاني، مقامات عربستان سعودي از اولين كساني بودند كه به شما تبريك گفتند، مي‌خواهم بدانم در زمان رياست‌جمهوري جنابعالي، نوع رابطه شما با كشورهاي حوزه خليج‌فارس چگونه خواهد بود؟» روحاني از اولويت دولتش براي برقراري روابط دوستانه و نزديك با همه 15 همسايه ايران سخن گفت و وقتي به عربستان رسيد به دور از روابط پرتنش اين روزهاي تهران ـ رياض، گرم و صميمانه سخن گفت: «به دليل اهميت استراژيك خليج‌فارس، ما با كشورهاي جنوب خليج‌فارس، نه‌تنها همسايه‌ايم بلكه برادر هستيم و با عربستان سعودي، نه‌تنها همسايه و برادريم كه قبله‌گاه مسلمانان در آنجاست. صدها هزار نفر از مردم كشور ما، در سال براي زيارت خانه خدا به آن كشور سفر مي‌كنند و تعداد زيادي از اعراب سعودي به كشور ما سفر مي‌كنند.» و بعد صريح‌تر ادامه داد: «زمينه تعامل فرهنگي، سياسي، اقتصادي، دو كشور بسيار فراهم و آماده است و من خوشحالم كه اولين تفاهم‌نامه امنيتي بين عربستان و ايران در سال 1377 از سوي بنده بود. اميدوارم ان‌شاءالله در دولت آينده روابط خوبي با عربستان سعودي داشته باشيم.» روحاني، نه بر اختلاف ايران و عربستان در سوريه تكيه كرد و نه ماجراي بحرين و يمن را به رخ سعودي‌ها كشيد. روحاني كليدش را در قفل رياض انداخته بود.
قفل عربي با «برند» سعودي
اگر تحريم فروش نفت و انتقال پول آن از اهم مشكلات كشور است، عربستان بزرگ‌ترين توليدكننده نفت دنيا است و بر شرايط تحريم ايران اثرگذار است. جاده سياست اگر بين تهران و رياض سنگلاخي است، مسير نفتي بين دو كشور می‌تواند اتوباني سريع باشد. عربستان با جابه‌جايي بشكه‌هاي نفتش هم مي‌تواند براي ايران منافع بخرد هم فرصت‌هايش را بفروشد. روحاني نخستين كليد سياست خارجي‌اش را در قفل مهمي انداخته است. «نفت» باز كردن اين قفل را تسهيل مي‌كند. قفل عربي با «برند» سعودي.
اثرات منفی دوری تهران و ریاض
زكي يماني، پرسابقه‌ترين وزير نفت عربستان، 26 سال پيش جمله معروفي گفته است: «احمقانه است از مرغي كه تخم‌هاي طلا مي‌گذارد استفاده نكنيم. آن مرغي است كه فقط در اختيار ماست و هيچ كشوري نمي‌تواند آن را داشته باشد.» مرغ نفتي عربستان هنوز تخم‌هاي طلا مي‌گذارد. سال 2011 كه رسيد بهاي نفت در بازارهاي جهاني، چنان بالا رفت كه مصرف‌كنندگان بزرگ، دوباره دست به دامان تخم طلاي سعودي‌ها شدند. عربستان كه نقشش را براي آرام كردن بازار ايفا كرد، تضعيف جايگاه منطقه‌اي ايران را در دستور كار قرار داد تا سردي روابط بين دو كشور بدترين تاثير خود را به نفت برساند. چهارم بهمن 1390، اعضاي اتحاديه اروپا دور جديد تحريم‌ها را عليه صادرات نفت ایران به تصويب رساندند. اوايل فروردين 91، باراك اوباما، قانون تحريم خريد نفت ايران را امضاء كرد و مقامات سعودي فرصت را براي عملي كردن وعده‌شان درخصوص جايگزيني صادرات نفت ايران مغتنم شمردند. وزير نفت عربستان در ديدارهايش مرتبا اعلام آمادگي مي‌كرد تا كمبود ناشي از صادرات نفت ايران را جبران كند. تخم طلاي سعودي‌ها به نفع نزديكي بيشترشان به آمريكا و عليه منافع ايران به فروش مي‌رفت و اين ناشي از دوري تهران و رياض بود.
نفت‌هاي رسوبی و اتحاد دو کشور
حالا اما فضاي ايران تغيير كرده است. دو وليعهد عربستان از دنيا رفته‌اند و سعودي‌ها هم تغيير كرده‌اند. بازار نفت هر روز تغيير مي‌كند. نفت‌هاي نامتعارف به بازار آمده‌اند و اوپك با آينده سختي روبه‌روست. آيا ايران و عربستان كه 53 سال پيش با تأسيس اوپك، منافع مشترك‌شان را تأمين كردند مي‌توانند يكبار ديگر با نزديك شدن به يكديگر در بستر نفت، چالش‌هاي‌شان را پشت سر بگذارند؟ سال‌هاي آينده براي نفت ايران بسيار مهم است. پس ارتباط با عربستان از اولويت‌هاست. براي درك صحيح ماجرا بايد سياست‌هاي نفتي عربستان را شناخت، چالش‌هاي بازار نفت را مرور كرد و با پشتوانه منافع ملی قفل روابط ايران و عربستان را گشود.
تماشاي جنگ قيمتي يا...؟!
جدا از موضوع تحريم‌هاي ايران، این روزها اوپك و بازار نفت هم با چالش‌هاي جدي روبه‌روست. افزايش توليد نفت غيراوپكي‌ها و توسعه سريع توليد نفت‌هاي رسوبي (شيل) عرصه بيروني را بر اوپك تنگ كرده است. توسعه گازهاي شيل هم اين فشار را مضاعف كرده است. تمايل صنايع و نيروگاه‌ها به سوخت گاز، بازار نفت را با بحران امنيت تقاضا روبه‌رو كرده است. درون اوپك هم، افزايش توليد نفت عراق و رقابت‌هاي نفتي آن كشور عرصه را تنگ‌تر كرده است. اگر شيل‌ها همچنان توسعه يابد، اگر عراق، به افزايش توليد بي‌رويه خود ادامه دهد، اگر سهم عربستان در بازار نفت محدود شود. تماشاي جنگ قيمتي جديد دور از ديده‌ها نخواهد بود. بسياري از كارشناسان پيش‌بيني مي‌كنند با كاهش تقاضا و رشد توليد غيراوپك، قيمت نفت در سه تا چهار سال آينده تا سطح 80 دلار كاهش يابد. از سال گذشته تاكنون حدود 400هزار بشكه از تقاضا براي توليد نفت اوپك كم شده است. در چنين فضايي بايد واقع‌بين بود و شعارهاي احساسي نداد. آیا نبايد به قدرت بزرگ نفتي جهان چسبيد؟ و نباید با حفظ منافع ملي و چارچوب‌هاي سياست خارجي كشور، از قدرت ديپلماسي انرژي سود جست؟ حتما بايد.
چهار اصل نفتي عربستان
براي نزديك شدن به عربستان، ابتدا باید اندیشه سعودي‌ها را در نفت خواند. سه سال پيش وقتي علي‌النعيمي، وزير نفت عربستان، در هوستون آمريكا سخنراني كرد اصول چهارگانه سياست‌هاي نفتي كشورش را شفاف و ساده روي ميز گذاشت: اول: داشتن منابع عظيم نفت و توانايي توليد آن با هزينه پايين. دوم: برخورداري از ظرفيت مازاد توليد. سوم: حفظ رابطه تنگاتنگ اقتصاد ملي با صنعت نفت. چهارم: حاكميت سامانه با ثبات سياسي و اقتصادي كه نيروي محركه آن، سياست‌هاي متعادل و پوياست. النعيمي در همان سخنراني اعلام كرد كه اين چهار اصل همگام با هم پيش مي‌روند تا سياست با ثبات و مستمر نفتي عربستان را شكل دهند. همه جهت‌گيري‌هاي نفتي عربستان هم در زمينه‌هاي گوناگون سياست و اقتصاد بين‌الملل بر پايه همين چهار اصل برنامه‌ريزي مي‌شود. از اين چهار ستون اصلي سياست نفتي عربستان كه بگذريم عواملی نظیر اعتدال، همكاري با ديگر كشورهاي جهان، ثبات بازار جهاني نفت،خدمات‌رساني به بازار داخلي، توجه به جنبه‌هاي مديريتي، توجه به مسائل زيست‌محيطي، تمركز بر فناوري و نگرش به نفت به عنوان بخشي از صنعت انرژي را ميتوان به عنوان عوامل محرك در پيشبرد سياست نفتي عربستان ذكر كرد. براي كسي كه مي‌خواهد با عربستان رابطه استراتژيك نفتي برقرار كند توجه به چهار ستون اصلي و عوامل محركه سياست نفتي عربستان حياتي است، عواملي كه از مواضع وزراي نفت عربستان طي سال‌هاي مختلف استخراج شده است.
بدترين اجلاس اوپك
وقتي علي‌النعيمي، وزير نفت عربستان، ساختمان دبيرخانه اوپك را ترك كرد با عصبانيت كنفرانس 159 اوپك را بدترين اجلاس تاريخ اوپك خواند؛ اجلاسي كه خرداد 90 برگزار شده بود. پيش از آن اجلاس، آمريكا و عربستان توافق كرده بودند تا با افزايش سقف توليد اوپك از رسيدن قيمت نفت به 120دلار جلوگيري كنند. در آن اجلاس نقش ايران در اتحادش با الجزاير و ونزوئلا برای عدم اجابت خواست عربستان جدي بود. هم اينجا بود كه سعودي‌ها يك‌تنه توليد خود را افزايش دادند و رقم توليدشان را به 10 ميليون بشكه رساندند. عربستان با همراهي امارات و كويت در حد فاصل ژوئن تا دسامبر 2011، 5/1 ميليون بشكه نفت به بازار ريخت و زمينه را براي تحريم نفتي ايران فراهم كرد. در آستانه اجلاس 160 اوپك، علي النعيمي با نمايندگان كشورهاي مصرف‌كننده ديدار كرد و اطمينان داد كه عربستان توان توليد 5/12 ميليون بشكه در روز را دارد. ناگفته پيداست كه تنش در روابط ايران و عربستان چه ميزان بر بازارهاي نفت ايران فشار آورد و چقدر خيال متحدان تحريم ايران را آسوده كرد. شرايط نفتي ايران سخت بود. پس ما بيش از عربستان، هزينه تيرگي روابط را در درياي نفت پرداختيم.
دهه جنگ تقاضا
اگر گفته شود كه دهه آينده، دهه جنگ تقاضا خواهد بود بيراه نيست. متغيرهاي بازار نفت، نفت‌هاي رسوبي و افزايش توليد در عراق و غيراوپكي‌ها عرصه را چنان بر توليدكنندگان نفت تنگ خواهد كرد كه امنيت تقاضا، از نان شب واجب‌تر خواهد بود. در این شرایط ايران اگر نتواند بازارهايش را حفظ كند، حتی اگر تحريم‌ها هم برداشته شود، نخواهد توانست نفتش را به آساني بفروشد. پس اتحاد استراتژيك با عربستان براي حفظ تقاضا براي نفت خام‌هاي اوپك حركتي استراتژيك است كه بايد به كليد روحاني آويزان شود. آن روز كه ملك عبدالله يا وليعهدش به استقبال روحاني بروند مذاكره براي كسب امنيت تقاضاي نفت، قلوب را به هم نزديك خواهد كرد.
راه ساده تفاهم ـ صندلي دبيركلي
ايران و عربستان امروز يك راه ساده براي اتصال و مذاكره با هم دارند. مذاكره براي تعيين دبيركلي اوپك، همانجايي است كه ايران مي‌تواند يك پالس مثبت به عربستان بفرستد. ايران به جهت دشواري‌هاي بين‌المللي‌اش نخواهد توانست دبيركلي اوپك را به دست آورد. اينجا ميتوان يك بده بستان خوب كرد. از عربستان خواست تا بازارهاي نفتي ايران را تهديد نكند و آن روز كه ايران از تحريم خارج شد بشكه‌هايش را از بازارهاي ايران خارج كند و در ازايش رأي ايران را براي دبيركلي اوپك به همراه داشته باشد. حتي ميتوان درباره كسب رأي عربستان براي دور آينده دبيركلي به نفع ايران، مذاكره كرد. نفت مي‌تواند ايران و عربستان را به هم نزديك كند؛ به شرط آنكه وزيري به نفت بيايد كه ديپلماسي نفتي را از حفظ باشد.
چرا شاهزاده وزير نفت نيست؟
ساختار قدرت در عربستان پيچيده است. هرچند علي النعيمي نفر اول نفت عربستان است اما، شاهزاد «عبدالعزيز بن سلمان»، پسر وليعهد كنوني، قدرت بزرگي در وزارت نفت سعودي‌ها دارد. شاهزاده دستيار و به نوعي قائم‌مقام وزارت نفت است. در همه كنفرانس‌ها و جلسات بين‌المللي به همراه النعيمي كهنه‌كار شركت مي‌كند. سعودي‌ها از آن جهت شاهزاده را وزير نفت نمي‌كنند تا چنانچه خطايي از وزير باعث كاهش قيمت نفت شد فورا بتوانند آن را برکنار كنند. درست همانند بركناري زكي يماني كه بيش از دو دهه وزير نفت بود اما با يك سخنراني و كاهش قيمت نفت بركنار شد. از وقتي «امير سلمان» وليعهد عربستان شده است شايد بتوان، شاهزاده عبدالعزيز را نفر اول نفت عربستان دانست.
نقلي از ملك عبدالله
نقل است كه ملك عبدالله، در ديداري با سفير سابق ايران، خواهان آن بود كه رئيس‌جمهور دولت هفتم جمهوري اسلامي ايران، نخستين سفر خارجي‌اش را به جاي واتيكان از عربستان آغاز كند. اگر اين نقل به صحت باشد همين نخ را ميتوان گرفت و كليد روحاني را به آن آويخت. تا قبل از اجلاس ماه دسامبر اوپك، اگر روحاني به عربستان رفته باشد معادلات نفتي پيچيده‌اي حل خواهد شد. و چه بسا، اوپك دبيركل جديدش را بشناسد. در درياي نفت، ايران و عربستان سوار بر يك كشتي‌اند. امنيت اين كشتي به عهده هر دواست و فرق هم نمي‌كند يكي كاپيتان اول باشد و ديگري ناخدا دوم. ايران و عربستان در كنار هم مي‌توانند ثبات بازار نفت را تأمين كنند و براي مردمان‌شان منافع بخرند. ايران اين روزها به اين منافع نيازمندتر است. گفته می‌شود اولین سفر خارجی رییس‌جمهور منتخب به عربستان خواهد بود. آيا فرودگاه پادشاهی رياض با كليد روحاني باز خواهد شد؟
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید