وضعيت ترجمه كتب فلسفي

1392/4/27 ۰۶:۳۵

مهسا رمضاني : هيچ جامعه اي در هيچ زماني از نهضت ترجمه بي نياز نيست. در مورد جامعه ما نيز اين امر صادق است. ترجمه مقدمه اي براي توليد علم است. در واقع با ترجمه ما پا بر داشته هاي ديگراني مي گذاريم كه مي توانند سكوي پرشي براي رشد و توليد علم بومي باشند...

مهسا رمضاني : هيچ جامعه اي در هيچ زماني از نهضت ترجمه بي نياز نيست. در مورد جامعه ما نيز اين امر صادق است. ترجمه مقدمه اي براي توليد علم است. در واقع با ترجمه ما پا بر داشته هاي ديگراني مي گذاريم كه مي توانند سكوي پرشي براي رشد و توليد علم بومي باشند.
    بسياري از مواقع ما با درك يك علم به زبان اصلي آن، به موفقيت رسيده ايم. در اين زمينه دو ديدگاه وجود دارد؛ گروهي معتقدند كه اگر يك علم يا دانش تنها در بستر زباني خود درك و فهم شود هم جامعه فارسي زبان را از آن علم محروم كرده ايم و هم گستره خود علم را محدود ساخته ايم كه اين امر، عدم رشد زبان فارسي و به حاشيه رانده شدن آن در جامعه علمي و آكادميك را به همراه خواهد داشت. گروه دوم كساني هستند كه به متن ترجمه اي اعتقادي ندارند و معتقدند در ترجمه ممكن است به دليل نقص هايي كه وجود دارد و جداشدن از «بافت» بدفهمي ايجاد شود. به همين دليل از اين كه «علم ترجمه نشود» دفاع مي كنند كه البته اين دفاع باعث مي شود آن علم در انحصار دانشمندان همان علم باقي بماند و بومي نشود.
    
    ضرورت معادل سازي ها
    براي بهره مندي از علم در زبان هاي ديگر، نيازمند مفهوم سازي و واژه گزيني هستيم تا بتوانيم فضاي فكري نويسنده را براي مخاطب ايراني تداعي كنيم. به همين خاطر بر آن شديم تا نظر تني چند از استادان فلسفه را در رابطه با وضعيت ترجمه و نحوه واژه گزيني ها و مفهوم سازي ها در اين حوزه جويا شويم.
    دكتــر ضيا موحد، عضو هيات امنـاي انجمن حكمت و فلسفه ايران، در گفت و گو با خبرنگـــار ضمن ابـــراز رضايت از وضعيت ترجمه كتب فلسفي گفت: «ترجمه دقيق كار بسيار مشكلي است اما با اين وجود در حوزه علوم انساني و به ويژه زبان شناسي و فلسفه كار مترجمان موفق ارزيابي مي شود و با توجه به سابقه و دقتي كه زبان شناسان دارند مفاهيم و اصطلاح يابي هاي خود را پيدا كرده اند. يعني معادل هايشان اغلب مناسب بوده و كاربرد هم پيدا كرده است. بنابراين كتاب هايي كه ترجمه مي شود اگر توسط صاحبان و متخصصان همان علم ترجمه شده باشد معمولاً خوب از آب در مي آيند چرا كه ترجمه يك كار آموختني است و با تجربه و آموزش بدست مي آيد».
    ايــــــن در حالي است كه دكتــرحسين شيخ رضايي، استاد فلسفه علم و از ديگر اعضاي انجمن حكمت و فلسفه ايران، در گفت و گو با خبرنگار از وضعيت ترجمه كتب تخصصي فلسفه ابراز نارضايتي كرد و گفت: «در فلسفه بويژه فلسفه زبان مجموعا دو تا سه كتاب بيشتر نداريم و به همين دليل در فلسفه زبان نسبت به ساير حوزه هاي فلسفه تحليلي مثل فلسفه علم اصطلاحاتش كمتر جا افتاده است و در اين زمينه نياز به تلاش هاي بيشتري احساس مي شود».
    همچنيـــن ميثم محمد اميني زبان شنـــاس و مترجم كتاب «درآمدي بر فلسفه زبان» همچون دكترموحد نسبت به روند ترجمه در كشور خوشبين است و در اين رابطه به خبرنگار مي گويد: «براي واژه گزيني و معادل سازي در ترجمه علي رغم وجود فرهنگستان نياز به يكسري نهادهاي صنفي داريم تا قاطبه مترجم ها با حضور در آنجا فقط در امر واژه گزيني تصميم گيري نكنند بلكه حداقل بتوانند هنگام راي گيري حضور داشته باشند و اگر نظر مخالفي داشتند عنوان كنند.» وي افزود: «در حوزه مباحث فلسفه تحليلي يك سري واژه گزيني ها جا افتاده در حالي كه «متن»، يك امر زنده است و هر روز مفاهيم جديد ايجاد مي شود. كتاب هايي كه از سال 2010 به بعد ترجمه مي شوند را بايد خود مترجمان بدون هيج مرجع تصويب شده اي واژه گزيني و معادل سازي كنند. وجود اين چنين نهاد هاي صنفي مي تواند به جا افتادن واژه هاي جديد سرعت بيشتري ببخشد».
    
    پرده خواني نمايش ترجمه در ايران
    براي فهم اين كه چرا استادان چنين نظرات متناقضي در باب وضعيت ترجمه در ايران دارند شايد بتوان چنين تحليلي بر آن گذاشت كه در اوايل انقلاب يكباره انفجاري در توليد و شمارگان كتاب در ايران ايجاد شد. اين استقبال مردم - كه شايد در كتاب هاي ترجمه شده بيشتر بود - چند تغيير در وضع كتاب به وجود آورد؛ يكي اين كه كميت ترجمه در ايران بالارفت. چنانكه تعداد كتاب هايي كه بعد از انقلاب ترجمه شده چندين برابر كتاب هايي بود كه در دوره بيست ساله قبل از انقلاب ترجمه شد. همزمان با بالارفتن تنوع موضوع ها تعداد مترجمان هم زيادتر شد. اين سه ويژگي (يعني افزايش نشر كتاب، تعداد مترجمان و تنوع موضوعات) چند حسن و يك عيب داشت كه خود باعث شكل گيري ديدگاه هاي مختلف در مورد وضعيت ترجمه در ايران شد.در پرده اول، مسلم به نظر مي رسد كه با افزايش ترجمه كيفيت تحت الشعاع كميت قرار گيرد و حتي براي دوره اي هرچند كوتاه با وضعيت چندان مطلوبي در ترجمه روبه رو نباشيم.در پرده بعدي، اتفاقي كه براي ترجمه كشور افتاد اين بود كه با افزايش مترجمان و افزايش تنوع موضوعات، مترجمان ناشناخته و غير متخصص وارد كار شدند كه شايد تا حدي اين عدم تخصص و تجربه باعث پايين آمدن كيفيت كار ترجمه شده باشد.ولي بعد از اين دو سناريو، ما با سناريوي سومي روبه رو مي شويم كه با ايجاد نهادهاي تخصصي آموزش ترجمه و حلقه نشين شدن اساتيد صاحب نظر حوزه هاي مختلف در خيل مترجمان، وضعيت ترجمه كتب تخصصي و آكادميك اكنون با شرايط مطلوب تري روبه رو است.