مراسم رونمایی از دانشنامه فرهنگ مردم برگزار شد

1392/4/18 ۱۵:۱۳

مراسم رونمایی از دانشنامه فرهنگ مردم ایران روز سه شنبه در مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی با حضور کاظم موسوی بجنوردی، رئیس دائرةالمعارف و سرپرست علمی و سرویراستار دانشنامه فرهنگ مردم ایران، صادق سجادی مدیر بخش تاریخ و عضو شورای عالی علمی مرکز دایرۀ المعارف بزرگ اسلامی برگزار شد.

مراسم رونمایی از دانشنامه فرهنگ مردم ایران روز سه شنبه در مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی با حضور کاظم موسوی بجنوردی، رئیس دائرةالمعارف و سرپرست علمی و سرویراستار دانشنامه فرهنگ مردم ایران، صادق سجادی مدیر بخش تاریخ و عضو شورای عالی علمی مرکز دایرۀ المعارف بزرگ اسلامی، کیانوش کیانی، مدیر اطلاع‌رسانی و ارتباطات مرکز به همراه محمد جعفری قنواتی و اصغر کریمی از مشاوران عالی دانشنامه فرهنگ مردم ایران برگزار شد.

در ابتدای مراسم، موسوی بجنوردی با اشاره به اهداف شکل گیری مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی شکل گیری دانشنامه فرهنگ مردم ایران را یکی از ماحصل این هدف دانست.

وی با اشاره به این موضوع که مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی با هدف تدوین دانشنامه و دائرةالمعارف های تخصصی و اسلامی به وجود آمده است توضیح داد: «بعد از انقلاب اسلامی این ضرورت احساس شد که باید حرکتی اساسی در زمینه پژوهشی و فرهنگی در کشور انجام شود. حرکت اول در این راستا راه اندازی یک مرکز برای نوشتن دائرةالمعارف های اسلامی و ایرانی بود. کم کم فعالیتهای این مرکز را توسعه دادیم و تلاش کردیم تا کتاب های مرجع و مهمی را با رویکرد علمی و آکادمیکی در این حوزه پدید آوریم، که دانشنامه ایران، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی به سه زبان فارسی وعربی و انگلیسی و دانشنامه فرهنگ مردم ایران از جمله این فعالیت ها بود.»

رئیس مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی در رابطه با  مباحث و محوریت مقالات و مدخل های موجود دانشنامه فرهنگ مردم ایران گفت: «این دانشنامه بازگو کننده فرهنگ فولکلور ایران است و فولکلور یا فرهنگ مردم ایران نشان دهنده روح و جوهر فرهنگ ملی است چون نشان دهنده رفتار ما ایرانی ها است. ایرانیها بر اساس همین فولکلور است که رفتارشان را نشان می­دهد. آنچه که آیین ما است در همین فولکلور ایرانی تجلی پیدا می کند.»

به گفته سرپرست علمی دانشنامه فرهنگ مردم ایران، نوشتن دانشنامه ای در این زمینه آن هم در 10 جلد در جهان بی سابقه است. چراکه دانشنامه ای با این وسعت و تنها محدود به فولکلور در دنیا تا به حال پدید نیامده است. اوهم چنین درادامه توضیح داد: «تعداد اندکی از کشورهای دنیا دائرةالمعارف هایی مربوط به فولکلور دارند ولی آن خلوصی که از یک دائرةالمعارف این چنینی انتظار می رود را ندارند چراکه این دائرةالمعارف ها تعریف درستی از فرهنگ مردم ندارند بلکه موضوعات دیگری را وارد این دانش نامه ها کرده اند که از نظر آنها به نوعی به فرهنگ مردم مربوط می شود.»

به گفته ایشان آنچه که در دانشنامه فرهنگ مردم ایران آمده است کاملا وابسته و محدود به فرهنگ مردم است مثل مراسم ها از عروسی تا عزا، از رقص های محلی تا سفره های نذری، جشن­ها و هر چیزی که در رفتارهای محلی و ایرانی ما تجلی پیدا می کند. وی با اشاره به جذابیت ها و گیرایی این دانشنامه برای هر ایرانی گفت: «مردم ایران با موضوعات این دانشنامه آشنا هستند مثلا تمام مردم ایران با سفره های نذری یا رقص های محلی آشناهستند و وقتی می بینند این فرهنگ آنها از چه پیشینه و تاریخ غنی برخوردار است قطعا برایشان جالب و جذاب خواهد بود.»

موسوی بجنوردی با اشاره به دیگر فعالیتهای مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی مثل تاریخ جامع ایران، جغرافیای ایران و فهرست واره های کتاب های فارسی، به وجود گنجینه ارزشمند کتابخانه ای در این مرکز تاکید کرد و شرح داد «در مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی کتب بسیاری از چاپی سنگی تا کتب تصویری وجود دارد که همه آنها فهرست نویسی شده اند. تنها 12هزار جلد کتاب تصویری از جهان اسلام دراین مرکز وجود دارد.»

* * *

در ادامه جلسه دکتر سجادی، معاون پژوهشی مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی درباره اهمیت و ویژگی های دانشنامه فرهنگ مردم ایران صحبت کرد و از دانشنامه‌ی فرهنگ مردم ایران با عنوان یکی از طرح‌های مهم مرکز یاد کرد و گفت: با وجود اینکه مدت زیادی از انتشار جلد اول دانشنامه فرهنگ مردم نمی گذرد اما توجه ها را به خود جلب کرده است و از سوی علما و دانشمندان اظهار نظر های بسیاری دررابطه با آن به دست ما رسیده است.

این پژوهشگر تاریخ درادامه توضیح داد: «ما اهل تاریخ در تعریف تاریخ معتقدیم که تاریخ وصف کنش ها و واکنش ها انسان در سیر حیات مادی است. همین تعریف نشان می دهد که مردم شناسی هم نمی تواند منفک از دیدگاه تاریخی بر روی کاغذ ثبت بشود.  اما تاریخ نگاری امروز بر حسب تغییراتی که هم در فلسفه وهم در شیوه نگارش تاریخ به وجود آمده است بدون توجه به جنبه های مردم شناسانه حوادث تاریخی ونتایج آن حوادث ناقص خواهد بود.»

وی در بخش دیگری از سخنانش با تأکید بر جنبه‌های مردم‌شناسانه در پژوهش‌های تاریخی متذکر شد: کتاب دانشنامه‌ فرهنگ مردم ایران منبع مهمی است برای این‌که پژوهشگران در بررسی‌های تاریخی‌شان برای اطلاع از زمینه‌های مردم‌شناسی و تحلیل مردم‌شناسانه‌ی رویدادهای تاریخی از این اثر بهره بگیرند. به واقع این کتاب فواید مهمی در زمینه‌ پژوهش‌های تاریخی دارد و پژوهش‌گر ایرانی بی‌نیاز از چنین اثری نخواهد بود.

به گفته دکتر سجادی آداب‌ و رسوم پدیده‌ای زنده و فعال است و در این دانشنامه آداب و رسوم متنوع مردم ایران در طول تاریخ بررسی شده است و تحول‌های آن در مقاطع مختلف تاریخی ثبت شده است تا آیندگان از انبوه اطلاعات درباره‌ فرهنگ‌شان بی‌خبر نمانند از این رو اهمیت اینکار بر کسی پوشیده نیست.

****

همچنین در این مراسم محمدجعفر قنواتی، ویراستار دانشنامه‌ی فرهنگ مردم ایران با بیان مشکلات موجود در تدوین چنین دانشنامه ای به نبود رشته ای در رابطه با فولکلور در دانشگاه ها اشاره کرد و گفت: «این حوزه تنها دردو واحد به دانشگاهیان تدریس می شود بنابر این ما با دشواری‌هایی برای تعریف فرهنگ مردم روبرو بودیم و در نهایت پس از پژوهش‌ها و بررسی‌های متعدد معنای متوسع از فرهنگ و مردم را مد نظر قرار دادیم. از آنجایی که بنا به هر تعریفی از فرهنگ و مردم، محتوای فولکلور تغییر می‌کند؛ ما از «فرهنگ مردم» به جای «فرهنگ عامه» استفاده کردیم تا بار طبقاتی نیز نداشته باشد. بنابراین آداب و رسوم همه‌ی مردم ایران را در این پژوهش مورد توجه قرار دادیم و به موضوع‌هایی مانند غذاها، پوشاک، بازی‌ها،‌ نمایش‌های عامه، طب عامه، رسوم  تفریحی و سنتی،مناطق جغرافیایی تاثیر گذار، شخصیتهای مهم،‌ هواشناسی عامه و بسیاری از مسائل دیگر در «دانشنامه‌ی فرهنگ مردم ایران» پرداختیم.

به گفته وی بُعد تاریخی بررسی مسائل فرهنگ مردم در دانشنامه فرهنگ مردم ایران یکی از نکات مهم این دانشنامه محسوب می شود و تمام مدخل هایی که پتانسیل موجود را داشتند به شکل تاریخی بررسی شده اند.

همچنین اصغر کریمی، دیگر ویراستار دانشنامه‌ فرهنگ مردم ایران از چاپ این اثر با عنوان تحقق یکی از آرزوهای مردم‌شناسان ایرانی یاد کرد و گفت: جلد دوم و سوم این اثر تا پایان امسال منتشر خواهد شد و تا کنون پنج مجلد آن تألیف شده است و پس از ویرایش نهایی به تدریج چاپ و منتشر می‌شود.

خانم ابراهیمی در مقطعی، دیگر توانایی مدیریت اجرایی پروژه را نداشت
سیدصادق سجادی معاون پژوهشی مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی در قسمتی از این برنامه در پاسخ به سوال خبرنگار مهر درباره یادداشتی که معصومه ابراهیمی ویراستار ارشد پیشین این دانشنامه چندی پیش در اختیار خبرگزاری مهر قرار داد گفت: مرکز پژوهش‌های ایرانی و اسلامی دایره المعارف بزرگ اسلامی بر شخص و فرد قائم نیست و هیچ یک از پروژه‌هایی که در این مرکز انجام می‌شود فردی نیست همه دوستانی که در مرکز هستند یا دیگر حضور ندارند و سابقه همکاری طولانی با پروژه‌های متعدد را دارند معتقدند که کار فردی انجام نداده اند.
معصومه ابراهیمی در یادداشت خود مدعی شده بود که طراح اصلی پروژه دانشنامه فرهنگ مردم و ویراستار اصلی آن بوده که نقش آن در این کار حذف شده است.

معاون پژوهشی مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی در ادامه شرح داد: همه پروژه‌ها در چارچوب قوانین و ضوابطی که در مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی به تصویب رسیده و وارد مرحله اجرایی شده، انجام می‌شود. ده‌ها پروژه وجود دارد که در دست انجام هستند که ابتدا در شورای عالی علمی تصویب شده و سپس وارد مرحله اجرایی می‌شود. هیچ فردی نمی‌تواند مدعی شود که در این مرکز طرحی را آغاز کرده و آن را به نیمه یا پایان رسانده است. حداکثر این است که در شورای عالی علمی و کمیته‌هایی که تشکیل می‌شود، یک فرد برای مسائل اجرایی انتخاب می‌شود
معاون علمی مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی ادامه داد: خانم معصومه ابراهیمی برای مرحله اول این دانشنامه انتخاب شده اند و در سمت مدیریت اجرایی مدتی کار را پیش بردند. همانطور که اشاره کردم کار دانشنامه‌ها ابدا متکی بر یک فرد پیش نمی‌رود و برای تدوینشان از شورای علمی استفاده می‌شود. یک تن می‌تواند کارهای اجرایی را انجام بدهد اما کار در این مرکز متکی بر شورای ویراستاران است. اگر خانم ابراهیمی دعوی مدیریت علمی کردند، دعوی بی بنیانی است. ایشان برای کارهای اجرایی انتخاب شده اند و در زمانی که در سمت مدیریت اجرایی پروژه بودند کارها را پیش بردند. من به خاطر وظیفه‌ای که در مرکز دارم موظفم تمام پروژه‌ها را بررسی و بر آن‌ها نظارت کنم. در طول مدیریت اجرایی خانم ابراهیمی برای بسیاری از مقالات نوشتم «ملاحظاتی بشود»، «فلان مطلب حذف بشود» و مطالبی از این دست.

سجادی ادامه داد: هر مرکزی می‌تواند به دلایلی تصمیمات مدیریتی بگیرد و مدیر اجرایی را تغییر دهد. با تصمیم شورای عالی، سرویراستای و کمیته‌های تخصصی علمی تصمیم بر این شد که خانم ابراهیمی در مقطعی، دیگر توانایی مدیریت اجرایی پروژه را ندارد.

در ادامه سخنان سجادی، بجنوردی در این رابطه توضیح داد: شورای علمی دانشنامه فرهنگ مردم از 24 استاد تشکیل شده است و هیئت عالی مشاوران این پروژه پیش از این متشکل از 10 استاد بود و حالا با حضور 11 استاد تشکیل جلسه می‌دهد. زنده یاد استاد افشار و عنایت الله رضا از مشاوران این پروژه بودند. به نظرم اگر جوانی ادعایی کرده و سپس آن را رسانه ای کند، کار درستی انجام نداده. خانم ابراهیمی مدیر اجرایی بود و بابت زحماتش هم حق الزحمه خوبی دریافت کرده است. به نظر می‌رسد سزاوار نبود که ایشان مسئله رفتنش از این پروژه را رسانه‌ای کند. در این مرکز در طول 30 سال گذشته مدیران زیادی تغییر کرده اند اما همچنان با روحیه ای تیمی هنوز مشغول کار با یکدیگر هستند.

*دائرةالمعارف ها موجودات زنده ای هستند
قنواتی نیز در پاسخ خبرنگار ایرنا مبنی بر اینکه جلد اول دانش نامه چند مدخل دارد و چند محقق در این کار مشارکت داشته اند گفت: این کتاب 400 مدخل از آب تا باران دارد و بیش از 100 نفر از مولف‌های داخلی و ایران شناسان خارجی، فصل‌های آن را نوشته اند.
وی همچنین توضیح داد که مرکز دائرةالنعارف بزرگ اسلامی امسال تصمیم دارد جلد دوم و سوم این دانشنامه را منتشر کند و در حال حاضر جلد دوم مراحل نهایی را طی می‌کند.

در ادامه کاظم بجنرودی به توضیح این مسئله پرداخت که اتمام کار یک دانشنامه هیچ گاه مشخص نخواهد شد و توضیح داد : دانشنامه و دائرةالمعارف ها موجودات زنده ای هستند به این معنا که مولف در این مدت همیشه از این فرزند  خود باید مراقبت کند. بنابر این هر سال قطعا یک ویرایش جدید از هر جلد بیرون خواهیم داد تا مدخل های فوت شده و تغییرات لازم را در آن اجرا کنیم.

* با انصاف علمی با مسائل برخورد می کنیم
در ادامه خبرنگار ایسنا از ممیزی ها و مشکلات موجود  در مسیر انتشار و چاپ این دانشنامه پرسید که رئیس دائرةالمعارف بزرگ اسلامی در جواب این سوال توضیح داد : هدف ما کار علمی کردن است ما ترجیح می دهیم تا از نوشتن یک مدخل صرف نظر کنیم تا مجبور نباشیم به کار غیر علمی تن بدهیم. از خصوصیات این مرکز نیز همین است که با انصاف علمی با مسائل برخورد کنیم.

در انتها نیز از مجله مهرنامه درباره دیجیتالی کردن این دانشنامه سوال شد تا دسترسی آن را برای عموم مردم راحت تر کند.

صادق سجادی در پاسخ به این سوال معتقد بود که گرچه دیجیتالی کردن دانشنامه ها طرفدارا دارد اما در ایران کتاب کاغذی هنوز بسیار مهم است و اکثر مردم و افرادی که کار تحقیقی می کنند ترجیح می دهند که با ورق زدن کتاب مطالب خود را جست و جو کنند.  

 این اثر 400 مدخل دارد که در800  صفحه منتشر شده است و جلد اول آن از آب تا باران را در برمی‌گیرد.