گزارش «دبا» از نشست «تاريخ هنر جهان»

1392/4/2 ۱۱:۳۲

محمدرضا رياضي نويسنده كتاب‌هاي «فرهنگ مصور اصطلاحات هنر ایران» و «تاریخ هنر جهان» معتقد است كه نگاه دوره‌اي و موضوعي در كتب تاريخ هنر، باعث غفلت از بسياري از جريانات هنري شده است.

گزارش «دبا» از  نشست «تاريخ هنر جهان»
محمدرضا رياضي نويسنده كتاب‌هاي «فرهنگ مصور اصطلاحات هنر ایران» و «تاریخ هنر جهان» معتقد است كه نگاه دوره‌اي و موضوعي در كتب تاريخ هنر، باعث غفلت از بسياري از جريانات هنري شده است.
به گزارش «دبا» نشست بررسي «تاريخ هنر جهان» با سخنراني محمدرضا رياضي از پژوهشگران به نام تاريخ هنر، در گالري «ايده» برگزار شد. در اين نشست دكتر رياضي در دو بخش به معرفي هنر دو منطقه «نمرودا» در تركيه و آثار هنري جيرفت در كرمان پرداخت.رياضي در بخش اول اين نشست با انتقاد به اين موضوع كه در بررسي تاريخ هنر همواره ايجاد شرايط بروز هنري را يا به فرد هنرمند و يا حكمرانان نسبت مي‌دهند گفت: ايجاد شرايط گفتمان هنري در جوامع، همواره هنري را پديد مي‌آورد كه از نگاه عمومي به هنر شكل گرفته است. يك نوع هنر خاص كه از سوي مردم پديد مي‌آيد اما در كتب تاريخي همواره زمينه بروز اين هنر به حاكمان و يا فقط به فرد هنرمند نسبت داده مي‌شود؛ اين در حالي است كه هنر مستتر در جامعه است كه به دست پژوهشگران مي‌افتد و با بررسي اين جريانات است كه مي‌توان كاملا بر شرايط محلي، فكري و باورهاي اعتقادي گذشتدگان رسيد.
وي افزود: اين وضعيت باعث شده كه ما نتوانيم به اين درك برسيم كه در هنر نقش كارفرما و هنرمند به يك ميزان است و همراه از يكي از اين دو غافل شده‌ايم. اما امروز شاهد هستيم كه در جريان هنر معاصر نقش هنرمند، كارفرما و مجري به يك ميزان در كنار هم حائز اهميت است.اين پژوهشگر با معرفي شهر «كمانجه» كه منطقه‌اي كوهستاني در كنار فرات در كشور تركيه است، گفت: اين منطقه كه در ميان دو تمدن ايراني و رومي قرار داشته است، پس از سقوط دولت هخامنشي در ايران، بقاياي هخامنشيان در اين منطقه حضور داشتند كه آنها را مهرداديان مي‌دانند. اين منطقه كه در تبادل دو تمدن ايراني و رومي قرار داشته، باعث شد كه پيوندهاي خويشاوندي ميان اين دو تمدن صورت بگيرد. يكي از معروفترين اين پيوندها، ازدواج دختر خشايارشاه با نوه اسكندر مقدوني بود كه نتيجه آن تولد «انتيخوس» بود كه در همين منطقه كمانجه حكمراني مي كرد.او با اشاره به معماري و مجسمه‌سازي هاي يافت شده در اين منطقه با اشاره به ويژگي هنري اين دوران گفت: انتيخوس در صدد پيوند هنر ايراني و يوناني بود و از آنجا كه احترام خاصي براي اجداد ايراني‌اش قائل بود، سفارش ساخت مكاني با عنوان «نمرودا» را داد تا مكاني براي پيوند هنر شرق و غرب باشد.رياضي با نمايش آثار منطقه «نمرودا» گفت: در اين منطقه دو ايوان به شكل ايوان‌هايي كه هخامنشيان براي مقبره‌هاي خود مي‌ساختند، يكي رو به شرق و ديگري رو به غرب قرار دارد. در ايوان شرقي مجسمه‌هايي به ارتفاع 9 متر قرار گرفته كه اهورامزدا، مهر و آناهيتا را به همراه مجسمه‌هاي شير و عقاب نشان مي‌دهد. در ايوان غربي نيز به همين شكل خدايان يوناني قرار گرفته‌اند و در بررسي اين دو ايوان در مي‌يابيم كه انتيخوش در پي ايجاد گفتماني ميان غرب و شرق است. بر همين اساس او اعتقادات و باورهاي ايراني و يوناني را در كنار هم قرار داده تا نتيجه بگيرد كه اين دو در واقع يكي هستند.

وي با اشاره به ديگر ويژگي‌هاي پيكره تراشي آثار اين منطقه گفت: در اين آثار ما شاهد هستيم كه با وجود عصر هنر هلني در اين منطقه اما بيشتر تاكيد بر روي صورت قرار دارد كه اين ويژگي هنر كلاسيك يوناني است كه هنري آرمانگراست. همچنين نبود توجه به پيكره نيز از ويژگي‌هاي هنر ايراني است؛ يعني در ارائه اين آثار هنرمند نيز در پي ارائه هنري ايراني - يوناني بوده است. البته در جزئيات نيز اين رعايت شده، زيرا مجسمه‌هاي ايوان شرق نشان مي‌دهند كه پيكره‌ها شلوارپوش هستند و اين موضوع از آن رو است كه ايرانيان مردماني اسب سوار بود و از ديرباز شلوار را به عنوان لباس خود برگزيدند. اما در ايوان غربي پيكرها با لباس يوناني هستند. اين جزئيات همچنين در كلاه، سبيل و همچنين سكوي آتشي كه در اين منطقه وجود دارد نيز نمايان است.

اين پژوهشگر در بخش دوم اين نشست با اشاره به روش شناسايي هنر غرب و شرق، گفت: معمولا در بررسي تاريخ هنر، معماري را عالي‌ترين هنر مي‌دانند زيرا كه از عصر يونان باستان نقاشي و پيكره‌تراشي تابع معماري هستند و در كنار آن رشد كرده‌اند از آنجا كه شرق نگاه متفاوتي دارد، هنر مجسه‌سازي و نقاشي هم عرض معماري پيش نرفتند و براي شناسايي هنر ايران و شرق بايد به شيوه‌اي ديگر عمل كرد.وي افزود: شناسايي هنر در غرب بر اساس هنرهاي اصلي، همچون معماري، نقاشي و پيكره تراشي صورت مي‌گيرد و بالعكس هنر شرق بر اساس هنرهاي فرعي همچون ساخت زيورآلات، پارچه بافي، سفال و... زيرا در اين دست آثار است مي‌توان به ذوق جوامع و مصرف روزانه شرقيان پرداخت.رياضي با معرفي منطقه جغرافيايي و تاريخي منطقه جيرفت گفت: اين منطقه در 2500 تا 2000 سال قبل از ميلاد به تمدن دست يافته است. شكل‌گيري اين تمدن همزمان با ساخت اهرام ثلاثه در مصر، به حكوت رسيدن سلاطين «اور» در بين‌النهرين و ساخت مقبره‌هاي سلاطين اور، تمدن ايلام و ساخت زيگورات و چغارزنبيل، ساخت معبد جاررو در هند و همچنين حكومت سارگون در سومر و سلسله شانگ در چين است؛ با در نظر گرفتن اين تمدن‌هاي در كنار جيرفت به نظر مي‌رسد دوران شكوفايي اتفاق افتاده هم عصر سبب شده كه جيرفت نيز رشد كند.

وي با اشاره به غارت آثار تاريخي اين منطقه به نمايش برخي از آثار به دست آمده از منطقه جيرفت پرداخت و گفت: در بررسي اين آثار مي‌توان به ذوق، تنوع طلبي و نوع گرافيك محيطي اين دوره رسيد. گلدان‌ها، كاسه‌ها و كوزه‌هاي به دست آمد از اين منطقه نشان مي‌دهد كه ايرانيان از ديرباز تنوع طلب بوده‌اند.رياضي افزود: در برخي از آثار اين منطقه مي‌توان به نوع معماري و گرافيك محيطي تمدن جيرفت دست يافت زيرا در آثاري همچون وزنه‌هاي به دست آمده از اين منطقه،نوعي از معماري ايرانيان باستان كنده كاري شده است كه بعدها همين نوع معماري را در تخت جمشيد شاهد هستيم. همينطور در اين آثار نوع ايوان سازي و ستون‌ها سازي ايرانيان نيز قابل روئيت است.

اين پژوهشگر در ادامه با اشاره به غلوهايي كه در مورد تمدن جيرفت صورت گرفته است گفت: تمدني كه در جيرفت شكل گرفت به واسطه شكوفايي تمدن‌هاي موازي در كنار اين تمدن بوده و چون اين منطقه به نوعي دروازه شرق و غرب و در مسير قرار داشته، توانسته در دوراني به شكوفايي برسد و نمي‌توان آن را تمدني مستقل دانست كه امروزه برخي آن را از اولين تمدن‌هاي جهان نام مي‌دهند. متاسفانه اين تمدن نيز پس از دوران فترت تمدن هاي موازي هم عرض‌اش از بين رفته است.

رياضي در پايان گفت: با نگاه به اين دو تمدن كه به آنها اشاره شد، مي‌توان دريافت، در سير تاريخي هنر، نقش كارفرما و هنرمند در هنر به يك ميزان بوده و از سوي ديگر شكوفايي تمدن‌هاي موازي در كنار هم، سبب به وجود آمدن تمدن‌هايي مي‌شود كه نقش مبادلاتي در شكوفايي هنر دارند. اين نگاه تاريخي به هنر مي‌تواند امروزه نيز در هنر معاصر تاثيرگذار باشد، همانطور كه امروزه نقش هنرمند و كارفرما در عرصه هنر مشخص شده است.لازم به يادآوري است؛ گالري «ايده» در سلسله نشست‌هاي با اساتيد رشته‌هاي مختلف هنري، موضوعات عمومي هنر را به علاقمندان ارائه مي دهد.