نعمت الله فاضلی: شادی‌های خیابانی شکل‌دهنده یک خاطره جمعی است

1392/3/27 ۱۱:۵۷

یک جامعه شناس ایرانی معتقد است که انسان محکوم به سیاست هست، پس باید راهی برای دوست‌داشتن سیاست و پیوندزدن آن با علایق شخصی‌مان پیدا کرد و جشن‌های خیابانی، راهی برای این ایده است. نعمت الله فاضلی در این باره می گوید: سیاست در جامعه امروز، یکی از میدان‌های ظهور و بروز فردیت شده است.

یک جامعه شناس ایرانی معتقد است که انسان محکوم به سیاست هست، پس باید راهی برای دوست‌داشتن سیاست و پیوندزدن آن با علایق شخصی‌مان پیدا کرد و جشن‌های خیابانی، راهی برای این ایده است.

نعمت الله فاضلی در این باره می گوید: سیاست در جامعه امروز، یکی از میدان‌های ظهور و بروز فردیت شده است. ما در جامعه امروز می‌بینیم که در تمام جوامع، اعم از توسعه‌یافته و در حال توسعه یا توسعه‌نیافته با هر ویژگی‌ای اعم از دموکراتیک یا غیردموکراتیک، مردم به شکل‌های مختلفی سیاست را به عرصه‌ای برای ظهور و بروز خواست‌ها، آرزوها، امیال و غرایز فردی خود تبدیل می‌کنند. به این معنا که مردم در جامعه امروز تلاش می‌کنند تا به هر تاکتیک یا استراتژی‌ متوسل شوند و هر مناسبات ساخت‌یافته مثل مناسبت ساخت‌یافته سیاسی را به نحوی مصادره به مطلوب کرده و آن را به خدمت تحقق ارزش‌ها، خواست‌ها و امیال خود بگیرند.

به گفته این جامعه شناس، یکی از خواست‌های فردی تک‌تک شهروندان در دنیای امروز، خواست شادی است. شادی اگرچه جلوه‌های مختلفی دارد و مردم به شیوه‌های متفاوتی تلاش می‌کنند تا احساسات و هیجانات خود را به نحوی مدیریت کنند تا منجر به تولید لذت و خلق احساس شادی و شادمانی در آن‌ها شود. موقعیت‌های سیاسی یکی از بهترین و مناسب‌ترین موقعیت‌ها برای تولید لذت، هیجان و احساس خوب زندگی است. می‌توانیم از دیدگاهی، هدف کلی سیاست را خوشبختی مردم و بهبود زندگی جمعی بدانیم. از این دیدگاه اساسا سیاست با شادی، یعنی همان حس خوب زندگی، رابطه‌ای ارگانیک دارد اما فارغ از این دیدگاه که سیاست ماهیتا برای این است که قدرت را به شیوه‌ای تولید و توزیع کند که سازنده حس شادی و خوشبختی عموم مردم شود، می‌توان گفت فرآیندها و سازوکارهای تولید و توزیع قدرت هم، عرصه‌ای برای تجربه شادی و شادمانی‌کردن جمعی است.

فاضلی تاکید داردکه مردم امروزه تمایل دارند که شادی را به صورت عمومی و همگانی در فضاهای باز و بزرگ شهر تجربه کنند. این‌که جمعیتی انبوه از مردم، همراه و هم‌صدا در میدان‌ها و خیابان‌های شهر گردهم آیند و با هم و برای هم ابراز شادی کنند، فریاد بزنند، شعار بدهند و با اجرای نمایش‌ها و حرکات موزون نشان دهند که در منظر همگان شادند. این شادی جمعی که امروزه از راه‌های مختلفی در میدان‌های شهر شکل می‌گیرد به امری جهانی‌ تبدیل شده است. مردم از طریق حضور در خیابان‌ها و میدان‌های شهر نشان می‌دهند که برای ابراز خود فرصتی پیدا کرده‌اند. هویت‌های بسیاری مانند پیروزی‌های انتخاباتی، موقعیت اجتماعی مناسبی است تا مردم نه‌تنها پیروزی خود در یک انتخابات را جشن بگیرند بلکه فرصتی است تا همان تجربه خودبیان‌گری و ابراز خود که از طریق رای‌دادن رخ داده است، یک‌بار دیگر از طریق حضور در میان انبوه جمعیت اتفاق افتد.

فاضلی با بیان این که «شادی مردم در گردهمایی‌های جمعی خیابانی، نوعی شادی کنترل‌شده، نظارت‌شده و اخلاقی است» می گوید: در این نوع شادی‌های همگانی، ‌هزاران چشم بر گفتار و حرکات تک‌تک حاضران در خیابان نظارت می‌کند. در این موقعیت‌های شاد، مردم درعین‌حال که نیروی هیجانی بزرگی را تولید می‌کنند، این نیروی عظیم در مقابل چشم همگان کنترل و مهار می‌شود و از این طریق، نوعی هیجان جمعی کنترل‌شده تولید می‌شود.

او اضافه می کند: شادی ناشی از پیروزی‌های انتخاباتی یا موقعیت‌های سیاسی به این دلیل ‌که ریشه در این واقعیت دارد مردم به دلیل کسب موفقیت در تحقق مسیر عمومی شادی می‌کنند و ابراز احساسات و هیجان آن‌ها تنها ریشه در خواست‌های خودخواهانه ما نیست و به امری عمومی منصوب است. در نتیجه این شادی جمعی از پیامدهای منفی‌ که لذت‌جویی‌ها و ماجراجویی‌های فردی دارد. شادی‌های جمعی خیابانی که در نتیجه حضور مردم و توده‌ها به خیابان‌ها به دلیل تحولات سیاسی رخ می‌دهد همواره دربردارنده نوعی پتانسیل شناختنی است. مردم در این نوع گردهمایی‌های بزرگ خیابانی، نوعی آگاهی و معرفت حاصل از خردجمعی را تولید و توزیع می‌کنند. در این نوع گردهمایی‌های بزرگ، شاهد تلاقی ابعاد عاطفی و شناختی یا عقلی انبوه خلق هستیم. پیروزی‌های بزرگ انتخاباتی یا جشن‌های سیاسی واقعی که به نحو خودجوش از درون مردم شکل می‌گیرد، دربردارنده مجموعه‌ای از ذهنیت‌ها، آگاهی‌ها و معانی‌ای است که هر شهروندی هنگام حضور در این نوع گردهمایی‌های بزرگ، وجود آن را به شیوه حسی ادراک می‌کند. در این گردهمایی‌ها معمولا بین شهروندان گفت‌وگوهای گرم و آگاهی‌بخشی شکل می‌گیرد. انبوهی از اطلاعات به شیوه‌های مختلف بین مردم منتقل می‌شود. شعارها، پلاکاردها، ایماها و اشاره‌ها، نمایش‌ها، آهنگ‌ها، اشیا و مجموعه نمادهایی که در این نوع گردهمایی‌های جمعی به کار می‌رود، به‌مثابه نوعی زبان ارتباطی و شیوه اندیشیدن است برای توده‌های مردمی که ایفای نقش می‌کنند.

او به شادی های خیابانی اشاره می کند و می گوید: شادی‌های جمعی خیابانی که در موقعیت‌های سیاسی انجام می‌شود، شکل‌دهنده بخش مهمی از حافظه و خاطره جمعی مشترک مردم می‌شود. این نوع جشن‌های خیابانی، تاثیری عمیق و پایدار بر حافظه مردم می‌گذارد. مردم تا مدت‌های طولانی درباره این نوع جشن‌ها با هم صحبت می‌کنند. روزنامه‌ها با تهیه گزارش‌های مکتوب، نه‌تنها مانع از فراموش‌شدن این نوع رخدادها می‌شوند؛ بلکه با قرار دادن این نوع حوادث در دسترس مردم و انتشار آن در فضای مجازی موجب زنده‌ماندن این نوع حوادث و تاثیر فعال آن‌ها برای مدت‌طولانی در جامعه می‌شوند. رخدادهای خیابانی بزرگ، به‌ویژه رخدادهای شادی‌آفرین، فرصتی است که مردم به تجربه متفاوتی از سیاست برسند.

به گفته او سیاست که معمولا جایی برای کشمکش بر سر توزیع قدرت است، معمولا طعم تلخی دارد. به‌ویژه در کشورهای درحال‌توسعه که معمولا با ابزار خشونت همراه است و به‌هرحال اشکال گوناگون تبعیض را ترویج می‌کند ولی برای مردم شیرین و گواراست. مردم احتیاج دارند که گاه‌وبیگاه سیاست را برای خود شیرین و تحمل‌پذیر کنند. واقعیت این است که انسان ناگزیر از سیاست است، پس ناگزیر باید راهی برای شیرین‌کردن و قابل تحمل بودن آن ایجاد کند. ما محکوم به سیاست هستیم، پس باید راهی برای دوست‌داشتن سیاست و پیوندزدن آن با علایق شخصی‌مان پیدا کنیم. جشن‌های خیابانی، راهی برای این ایده است. علاوه بر این شادی‌های خیابانی سیاسی فرصتی یگانه برای حضور توده‌های مردم است؛ آن‌هایی که مستقیما در سیاست حضور ندارند و آن‌هایی که در چرخه تولید و توزیع قدرت جایی ندارند. اما عوام به عنوان پیاده‌نظام لشکر سیاست باید درگیر سیاست شوند؛ در غیراین صورت نخبگان سیاست نیز نمی‌توانند سیاست را تولید کنند. جشن‌های خیابانی فرصتی یگانه است برای این‌که برای لحظاتی، مردم عامی بتوانند سیاست را تصاحب کنند. مردم با حضور کارناوالیشان نظم جاری شهر را می‌شکنند و گویی شهر در اختیار قدرت آنان قرار می‌گیرد. شادی‌های جمعی سیاسی توده‌های مردم فرصتی است تا حدودی به نحو مقبول و مشروع طعم قدرت را بچشند و سیاست بوی توده‌ها بگیرد.