چرا نویسنده بودن یک پرستیژ محسوب نمی‌شود؟ / عباس پژمان

1392/3/19 ۱۰:۰۱

پرسش این است که چرا مخاطبان ایرانی به آثار ترجمه‌شده اقبال بیش‌تری نسبت به ادبیات ایرانی دارند؟ باید به این موضوع عمیق‌تر نگاه کنیم، چرا که معمولا در هر زبانی تنها پنج تا ده درصد آثار ادبی خوب هستند و به شهرت می‌رسند و 90 درصد بقیه یا آثار خوبی نیستند یا مورد توجه قرار نمی‌گیرند.

پرسش این است که چرا مخاطبان ایرانی به آثار ترجمه‌شده اقبال بیش‌تری نسبت به ادبیات ایرانی دارند؟ باید به این موضوع عمیق‌تر نگاه کنیم، چرا که معمولا در هر زبانی تنها پنج تا ده درصد آثار ادبی خوب هستند و به شهرت می‌رسند و 90 درصد بقیه یا آثار خوبی نیستند یا مورد توجه قرار نمی‌گیرند. ترجمه‌ها، در هر زبانی، از میان آن پنج تا ده درصد صورت می‌گیرند، یعنی این‌که تقریباً همه‌ی آثاری که برای ترجمه انتخاب می‌شوند، جزو بهترین‌ها و مشهورترین‌ها هستند. بنابراین ما نباید همه‌ی آثاری را که به فارسی منتشر می‌شود، با آن پنج تا ده درصد خوب مقایسه کنیم. درستش این است که ما هم آن پنج تا ده درصد خوب‌مان را با آثار ترجمه‌شده مقایسه کنیم.

تا آن‌جا که من می‌بینم، حداقل این مقدار از آثار ما هم به اندازه‌ی آثار ترجمه مورد استقبال واقع شده است و می‌شود. من فکر نمی‌کنم آثار صادق هدایت، بزرگ علوی، ابراهیم گلستان، اسماعیل فصیح، محمود دولت‌آبادی، هوشنگ گلشیری و غلامحسین ساعدی کم‌تر از آثار ترجمه مورد استقبال خوانندگان ایرانی واقع شده باشد. حتا بسیاری از آثار نویسندگان جوان هم در حد آثار ترجمه مورد استقبال واقع شده است.

به نظر من در کشورهای دیگر هم مطمئناً این‌طور است. مثلاً آیا در کشوری مثل انگلستان همه‌ی رمان‌های خودشان را هم به اندازه‌ی «صد سال تنهایی» یا «جنگ و صلح» می‌خوانند؟ در فرانسه در سال حدود دوهزار اثر ادبی چاپ می‌شود، اما از بین آن‌ها تنها همان پنج یا ده درصدشان است که به اندازه‌ی آثار مهم جهانی مورد استقبال خواننده‌ی فرانسوی واقع می‌شود.

واقعاً انتظار داریم حتا یک رمان 60 - 70صفحه‌یی فارسی هم، که نویسنده‌اش به زور آن را به این تعداد از صفحات رسانده، و با التماس و خواهش برایش ناشر پیدا کرده، حتماً به اندازه‌ی «جنگ و صلح» تولستوی یا «در جست‌وجوی زمان از دست‌رفته»ی مارسل پروست مورد استقبال خواننده‌ی فارسی‌زبان واقع شود؟

البته در این هم شکی نیست که تألیف ما به طور کلی ضعیف است، و این خودش علت‌های مختلفی دارد؛ یکی از این‌ها درآمد پایین نویسندگی است. حتا موفق‌ترین نویسندگان ما از نظر درآمد در سطح پایینی قرار دارند؛ در صورتی که در بسیاری از کشورها این‌گونه نیست؛ مثلا در آلمان یا انگلستان نویسندگان موفق جزو ثروتمندان جامعه به حساب می‌آیند. بدیهی است که همین مسأله باعث می‌شود در ایران افراد کمی به سمت نویسندگی بروند. این خودش یکی از علت‌های پررونق‌تر بودن بازار ترجمه نسبت به تألیف است. درنظر بگیرید که یک مترجم در طول عمر خود می‌تواند 100 اثر خوب و شاهکار جهانی را ترجمه کند، اما یک نویسنده فوقش می‌تواند مثلاً 10 رمان خوب بنویسد. البته در حال حاضر نویسندگان جوانی هستند که آثار خوبی منتشر می‌کنند و آثارشان در جامعه هم خوانده می‌شود.

من هم کار ترجمه انجام داده  و هم کار نویسندگی کرده ام. در رابطه با این موضوع که گفته می‌شود ممیزی بخشی از توان نویسندگان را در خلق آثار خوب از نویسندگان گرفته است، باید بگوبم تا جایی که من می‌دانم، این موضوع در آثار ترجمه هم وجود دارد. بسیاری از مترجمان پیشکسوت و مشهور هستند که جلو چاپ کتاب‌شان گرفته شده است و نمی‌توانند برخی از آثاری را که ترجمه کرده‌اند، منتشر کنند. به نظر من، آثار خارجی در حوزه‌ی ممیزی حتا شلوغ‌تر هستند و مسائل سانسوری بیش‌تری در آن‌ها وجود دارد.

یکی از دلایل استقبال بیش‌تر مخاطبان ایرانی از آثار خارجی و کم‌استقبالی نسبت به آثار نویسندگان ایرانی می‌تواند حضور کم‌رنگ آثار نویسندگان ایرانی در جایزه‌های ادبی بین‌المللی باشد.تبلیغ البته خیلی مهم است. اما آثار خوب بدون وابستگی به این‌جور تبلیغات هم می‌توانند راه موفقیت را طی کنند. در همین کشور خودمان هم چه بسا کتاب‌هایی که جایزه گرفتند و فراموش شدند و آثار دیگری که جایزه نگرفتند، ولی به چاپ‌های متعدد رسیده‌اند؛ مثل «یوسف‌آباد، خیابان سی و سوم»، که ظاهرا به چاپ هشتم رسید. خوشبختانه پای آثار ایرانی به جایزه‌های خارجی هم دارد باز می‌شود. همین که تعدادی از آن‌ها به مرحله‌ی نهایی و نامزد شدن بعضی از جوایز مهم دنیا رسیده‌اند، خودش کم چیزی نیست. حالا دیگر احتمالش زیاد است که در سال‌های آینده برنده‌ی این جایزه‌ها هم بشوند.
الآن در تمام کشورهای پیشرفته و در حال پیشرفت، نویسنده بودن یک پرستیژ محسوب می‌شود. اما آیا این‌جا هم این‌طور است؟ به نظر من مشکل اصلی‌مان این است.