گفتگو باایران ناز کاشیان: بانک فهرست مقالات در دسترس عموم قرار می گیرد

1392/3/7 ۱۱:۱۳

ایران ناز کاشیان مسئولیت بخش پرونده های علمی مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی را به عهده دارد. وی از سال 84 با دکتر ایرج افشار آشنا می شود و همکاری خودش را با وی در فهرست نگاری مقالات ایران شناسی، کاری که دکتر افشار از سال ها پیش این کار را در 6جلد پیش برده بود، آغاز می کند و بعد از فوت ایرج افشار مسئولیت ادامه کار فهرست نگاری را به عهده می گیرد، تا به امروز که جلد هشتم و نهم آن نیز توسط مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی منتشر شده است.

ایران ناز کاشیان مسئولیت بخش پرونده های علمی مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی را به عهده دارد. وی از سال 84 با دکتر ایرج افشار آشنا می شود و همکاری خودش را با وی در فهرست نگاری مقالات ایران شناسی، کاری که دکتر افشار از سال ها پیش این کار را در 6جلد پیش برده بود، آغاز  می کند و بعد از فوت ایرج افشار مسئولیت ادامه کار فهرست نگاری را به عهده می گیرد، تا به امروز که جلد هشتم و نهم آن نیز توسط مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی منتشر شده است. مسئولیت وی در فهرست نگاری و بر عهده گرفتن رسالت دکتر افشار در ادامه کار، باعث شد تا در خصوص آشنایی وی با ایرج افشار و شیوه کاریشان گفت و گو کنیم. خانم کاشیان خبر داد که برای فهرست مقالات یک بانک اطلاعاتی درنظر گرفته شده که به زودی در اختیار علاقمندان و مخاطبان قرار می گیرد.
***
-    همکاری دکتر ایرج افشار با دائرةالمعارف بزرگ اسلامی در کار فهرست نگاری مقالات فارسی که چندین سال به شخصه مشغول انجام آن بود، از چه تاریخی و با چه رویکرد و هدفی آغاز شد؟
فهرست مقالات فارسی تا جلد ششم به همت و تلاش استاد افشار گردآوری شد. ایشان مقالات را از نشریات معتبر دانشگاهی و مراکز علمی و فرهنگی داخلی و خارجی استخراج می کردند. استاد افشار در کتابخانه شخصی خود تا حد امکان مجلات و نشریات را به زبان فارسی در حوزه ایرانشناسی، خودشان تهیه می کردند یا با مراجعه به مراکز مربوط مقالات را قهرسن نویسی می کردند. کاری را هم که اکنون ما ادامه می دهیم کاملا پیروی از روش ایشان است.
جلد ششم که منتشر شد دکتر افشار در مقدمه اعلام کردند که این کار را دیگر ادامه نخواهند داد و پیشنهادشان این بود که یک سازمان یا کتابخانه ای مثل کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، یا دائرةالمعارف بزرگ اسلامی ادامه این کار به عهده بگیرد چراکه تعداد نشریات بسیار زیاد شده است و برای فردی با سن و سال ایشان، کار با دشواری همراه خواهد بود.
باتوجه به اینکه تمام دانشگاه های کشور از جمله دانشگاه های آزاد، دولتی، پیام نور، غیر انتفایی و موسسات علمی و فرهنگی کشور، نشریه ای اختصاصی دارند که بخشی از آن مختص به حوزه ایران شناسی است، آمار منابع مورد جست وجو برای مقالات فارسی در حوزه ایران شناسی بسیار زیاد شد.  
مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی از اولین سازمان هایی بود که به استاد افشار پیشنهاد همکاری داد و ادامه این کار را به عهده گرفت. استاد افشار هم که پیش از این کتابخانه شخصی خود را به این مرکز اهداء کرده بود این پیشنهاد را پذیرفت. برای شروع این همکاری قرار شد تیمی از پژوهشگران حاضر در مرکز دائرةالمعارف این کار را به عهده گیرند و ادامه دهند. بخش پرونده های علمی (حوزه ای که درآن مشغول فعالیت بودم و همچنان هستم) حدود 70 پژوهشگر دارد که به توصیه استاد افشار برخی از این پژوهشگران در این کار همکاری کردند.

-    بعد از سپردن کار به مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی فهرست نگاری نشریات چگونه ادامه پیدا کرد و دکتر افشار تا کجای کار شما را همراهی کرد؟
استاد افشار در مقدمه ای که برای جلد ششم نوشتند، شرح دادند که دیگر به تنهایی قادر به ادامه این کار نیستند. جلد ششم سال 1383 منتشر شد اما مقالاتی که ایشان فهرست کرده بودند تا پایان سال 1376 بود. یعنی 7 سال بین فهرست نگاری ایشان تا چاپ کتابشان فاصله افتاد. در بین این سالها نه تنها انبوهی از مجلات فهرست نشده بودند بلکه تعداد بی شماری از مجلات نیز منتشر و به لیست مجلات و نشریات پیشین اضافه شده بودند. با این حال خوشبختانه افراد بسیاری نیز خودشان پیشنهاد می دادند که در این کار کمک کنند.
 آقای افشار از خانم پوری سلطانی یکی از بزرگ ترین فهرست نویس های ایران خواستند تا فهرستی از تمام نشریات ادواری را برای ما ارسال کند. ایشان یک لیست بلند بالای دویست برگی را برای ما فرستادند. از بین این نشریات، نشریه های مرتبط با حوزه ایران شناسی انتخاب شد. اگر مجلات در دائرةالمعارف موجود بودند در لیست علامت می خوردند و اگر موجود نبودند باید آنها را پیدا و شماره گذاری می کردیم. لیست های علامت گذاری شده در اختیار مسئول کتابخانه دائرةالمعارف، آقای مجیدی قرار گرفت و تهیه نشریاتی را که در دائرةالمعارف موجود نبود را به عهده گرفتند نشریاتی را که می شد خرید، سفارش داده می شدند. برای تهیه باقی نشریات، به مراکز خارجی و داخلی درخواست داده می شد تا با اهدای نشریه مورد نظر به دائرةالمعارف، پژوهشگران ما را در فهرست نویسی یاری کنند.
کار فهرست نویسی بعد از 7 سال توقف، شروع شد و15 نفر هم زمان شروع کردند به فهرست نویسی مقالات. نزدیک به 35 هزار فیش تهیه شد. فیش ها را هر سه شنبه نزد استاد افشار می بردیم و ایشان تمام فیش ها را یک به یک می خواند، رکوردهای مورد نظر را تایید و اشکالات را رفع می کرد. تا جلد هفتم این کار زیر نظر استاد افشار انجام میشد.
بعد از اصلاحات دکتر افشار، کار دسته بندی فیش ها را بر اساس موضوع شروع کردیم و به همان صورتی که خود دکتر افشار در جلد ششم موضوع بندی و دسته بندی کرده بود، شروع به تنظیم جلد هفتم کردیم. چون فیش ها و رکوردها بسیار زیاد بودند جلد هفتم کتاب در دو جلد به چاپ رسید.

-    اساس انتخاب مقالات برای فهرست شدن چه بود؟
حوزه تحقیقات ایران شناسی برای ما الویت داشت. ما کاری نداشتیم که نویسنده یک فرد معروف و زبردست است یا یک آدم معمولی، یک دانشجو است یا یک استاد قدیمی، مقاله تحقیق دانشگاهی است یا خلاصه یک تز دکتری. مثلا دانشگاه تهران مجلات و نشریات مختلفی در حوزه های گوناگون دارد از علوم محض گرفته تا علوم انسانی. ما از بخش حقوق هر آنچه که مربوط به ایران بود را استخراج می کردیم، در حوزه جغرافیا مباحث مربوط به شهرها و جغرافیای ایران را استخراج می کردیم یا در حوزه هنر مقالاتی را که در حوزه موسیقی، معماری، هنر، نقاشی و آواز ایران بود را مد نظر قرار می دادیم.

-    هم اکنون فهرست مقالات فارسی تا چه سالی موجود است؟
جلد نهم آخرین جلدی است که چاپ شده است و مقالات موجود تا سال 1386 را پوشش می دهد.  

-    آیا روش و شیوه فهرست نگاری استاد افشار در ادامه کار نیز رعایت شد یا تغییراتی در آن داده شد؟
استاد افشار در تدوین شش جلد فهرست نویسی هم نشریات ادواری و هم مجموعه مقالات، یادنامه ها و جشنواره ها را مورد نظر قرار داده بودند و فهرست هایشان را تهیه می کردند. اما به قدری کار گسترده شده بود و تعدد مجلات، یادنامه ها و نشریات زیاد بودند که دکتر افشار پیشنهاد دادند هویت مستقلی به مجموعه مقالات داده شود. بنابر این مجموعه مقالات جدا شدند. در مرکز دائرةالمعارف آقای عباس مافی، یکی از فهرست نویسان برجسته به اتفاق همکارشان خانم هارطونیان روی جشن نامه ها، یادنامه ها، ارج نامه ها و ... کار می کنند و تا به حال 24 هزار رکورد مرتبط با این موضوع تهیه کرده اند. این مجموعه ای ناب از تمام مقالات ایران شناسی است که از سال 1377 تا سال 1391 درآمده است.
از سوی دیگر ما پیش از این، زمانی که استاد افشار هم زنده بودند برای اینکه مقالات را در یک بانکی گردآوری کنیم، پیشنهاد ایجاد یک بانک اطلاعاتی به نام بانک فهرست مقالات را به استاد دادیم. استاد پذیرفتند. طراحی بانک انجام شد و از جلد هشتم تمام مقالات وارد بانک شدند. تا به حال نیز بیست و دو هزار رکورد وارد بانک شده است. این بانک امکان جست و جوی موضوعی را به مخاطبانش می دهد. آقای بجنوردی برنامه ای دارند تا این بانک در دسترس عموم قرار بگیرد تا هر شخصی که نیاز دارد بتواند به راحتی استفاده کند.

-    برای توسعه و معرفی فهرست مقالات در جهان برنامه خاصی ندارید؟
یکی دیگر از اقدامات ما در آینده تبدیل کردن تمام جلدهای فهرست مقالات، که 12 جلد خواهد شد، به سی دی است. یعنی همان طور که ما در جهان اسلام سی دی Index Islamicus را داریم، (که شامل مقالات تخصصی حوزه جهان اسلام به زبان های مختلف می شود) در حوزه ایرانشناسی هم برای اولین بار در دنیا Index Iranicus را خواهیم داشت. تا هر کسی در هر جای دنیا خواست درباره ایران چیزی بنویسد یا بخواند به راحتی بتواند به منابع و مقالات معتبر دسترسی داشته باشد.

-    از آشنایی خودتان و چگونگی شروع همکاریتان با استاد افشار بگویید.
محال است کسی که وارد دانشگاه شده باشد نام استاد افشار را نشنیده باشد. سال 84 که کار مشترکشان را با دائرةالمعارف شروع کردند. آقای مجیدی، رئیس کتابخانه مرکز دائرةالمعارف یک روز من را صدا زدند و گفتند که استاد افشار قرار است این کار را در دائرةالمعارف انجام بدهد؛ تو هم دوست داری در این کار باشی؟ من اصلا سر از پا نمی شناختم چراکه برای دیدن ایشان بسیار مشتاق بودم چه برسد به اینکه با ایشان همکار شوم.

-    خاطره شما از اولین ملاقات با ایشان چه طور رقم خرد؟
وقتی برای معرفی وارد دفتر ایشان شدم دکتر افشار از جای خود برخاستند و از اینکه من داوطلب انجام اینکار شدم اظهار رضایت کردند و تاکید داشتند که آشنایی با نشریات ادواری برای کاری که در اینجا انجام می دهید بسیار مفید است . ایشان در همان جلسه اول نحوه کار را به من یاد دادند و من از همان روز همکاریم با ایشان را آغاز کردم.

-    ایشان چه خلق و خویی داشتند که تا به این حد همه را تحت تاثیر قرار می داد؟
من تنها به این بهانه که هر هفته ایشان را ملاقات کنم با سرعت فیش ها را تکمیل می کردم و به اتاقشان می بردم. از بزرگواری و ادب ایشان هر چه بگم کم گفته ام. برخوردی که با دانشجو ها داشتند بسیار دیدنی و با احترام بود. ایشان مرد بسیار بزرگی بودند ،بسیار می دانستند ولی کاملا بی ادعا بودند. برایشان فرقی نمی کرد که رو به رویش یک دانشجو ایستاده یا یک وزیر یا یک وکیل بلکه برای همه به یک میزان احترام قائل بودند چراکه سر مسائل علمی میزان طلب برایشان مهم بود تا مقام و منصب. به هر حال ماندگاری آدم ها بی دلیل نیست.