1392/3/5 ۱۱:۲۴
این دولت یک صورت‌بندی از دولت است که در حد فاصل میان زوال فئودالیسم و برآمدن فرماسیون سرمایه‌داری در تاریخ ظهور پیدا می‌کند. برای مثال در تاریخ ایران، ما بسیاری از ویژگی‌های چنین دولتی را در دولت صفوی می‌بینیم اما در نهایت نمی‌توان ادعا کرد که دولت صفوی واجد این ویژگی‌هاست
برای قسمت خلاصه این را بگذارید این دولت یک صورت‌بندی از دولت است که در حد فاصل میان زوال فئودالیسم و برآمدن فرماسیون سرمایه‌داری در تاریخ ظهور پیدا می‌کند. برای مثال در تاریخ ایران، ما بسیاری از ویژگی‌های چنین دولتی را در دولت صفوی می‌بینیم اما در نهایت نمی‌توان ادعا کرد که دولت صفوی واجد این ویژگی‌هاست
از جمله نشست‌های پژوهشکده تاریخ اسلام، نقد و بررسی کتبی است که در زمینه تاریخ تالیف و ترجمه شده است. نشست چهارشنبه 25 اردیبهشت این موسسه به بررسی کتاب «تبارهای دولت استبدادی» نوشته پری اندرسون، مورخ و جامعه‌شناس تاریخی اهل بریتانیا اختصاص داشت که با حضور هاشم آقاجری و حسینعلی نوذری برگزار شد. کتاب «تبارهای دولت استبدادی» با ترجمه حسن مرتضوی در سال 1390 روانه بازار شد.
هاشم آقاجری که آغازکننده دو سخنرانی این نشست بود پس از بررسی زندگی و جایگاه فکری اندرسون در حیات فکری بریتانیا، مخصوصا میان طیف چپ، به عنوان کتاب اشاره کرد و در مقابل عنوان تبارهای دولت استبدادی، تبارهای دولت مطلقه را برگزید چرا که به گفته او Absolutist State اصطلاح ویژه‌ای است ناظر بر یک مفهوم خاص. بنابراین ترجمه آن به دولت استبدادی باعث نوعی آشفتگی مفهومی در ادبیات تاریخی و جامعه‌شناسی تاریخی می‌شود. نکته‌ای که ما در تحقیقات آکادمیک باید به آن با وسواس نگاه کنیم ترمینولوژی و مفهوم‌پردازی دقیق است چرا که متفکران و مکاتب مختلف برای تبیین دیدگاه‌های خود مفاهیم ویژه‌ای انتخاب می‌کنند.
آقاجری در ادامه صحبت‌هایش برای روشن‌شدن این مساله به مقایسه عنوان این کتاب و عنوان کتاب ویتفوگل یعنی «استبداد شرقی» پرداخت و گفت هر دو کتاب عنوان استبداد را روی جلد دارند ولی به لحاظ مفهومی Absolutist state با Despotism متفاوت است و زمانی که ما هر دو آنها را استبدادی ترجمه کنیم تمایزها و تفاوت‌های میان این دو مفهوم گم می‌شوند.
آقاجری بعد از توضیح در مورد ترجمه عنوان کتاب و دقت در انتخاب واژه‌ها، به سراغ کتاب مورد بحث رفت و و گفت: اندرسون در مقدمه کتاب تبارهای دولت استبدادی نقدی را به مارکسیسم وارد می‌کند و می‌نویسد معمولا فیلسوفان مارکسیست در مورد تاریخ انتزاعی صحبت می‌کنند و در عین حال به تجربه‌های تاریخی توجهی ندارند. از این نظر در آثار فیلسوفان مارکسیست ما با یک تاریخ پویا و زنده روبه‌رو نیستیم بلکه با مجموعه‌ای از کلیات انتزاعی طرفیم که بر اساس واقعیت‌های تجربی تحقیق‌پذیر نیست. از سوی دیگر مورخان مارکسیست بدون توجه به جنبه‌های عام و فلسفی و نظری موجود در فرآیندهای تاریخی، تنها به تجربه‌های تاریخی می‌پردازند. اندرسون مدعی است که می‌خواهد این شکاف میان کار فیلسوفان مارکسیست و مورخان مارکسیست را پر کند. از این‌رو در بحث رابطه میان نظریه و تجربه، اندرسون می‌کوشد نه نظریه را فدای گم‌شدن در جزییات تاریخی پراکنده و درهم و برهم کند که نهایتا هیچ‌گونه استنتاج مفهومی و نظری ندارد و نه تجربه زنده تاریخی و امر انضمامی را تقلیل دهد و فدای نظریه کند. آقاجری در خلال صحبت‌هایش متذکر شد که در سال‌های اخیر چندین کتاب که بسیار برای دانشجویان علوم انسانی مفید و اساسا لازم است ترجمه شده و امیدوار است کتاب تامپسون هم به زودی به فارسی ترجمه شود. او ضمن این گفته‌ها به نهضت ترجمه و تاثیر آن بر شکل‌گیری تمدن‌ها و فرهنگ‌های مختلف در دوره‌های گوناگون اشاره کرد. در ادامه بحث اصلی، آقاجری کتاب اندرسون را، در مقابل کتاب تامپسون، تاریخ از بالا یعنی تاریخ دولت قلمداد کرد.
آقاجری پس از این مقدمات سوال اصلی را طرح می‌کند: این دولت یک صورت‌بندی از دولت است که در حد فاصل میان زوال فئودالیسم و برآمدن فرماسیون سرمایه‌داری در تاریخ ظهور پیدا می‌کند. برای مثال در تاریخ ایران، ما بسیاری از ویژگی‌های چنین دولتی را در دولت صفوی می‌بینیم اما در نهایت نمی‌توان ادعا کرد که دولت صفوی واجد این ویژگی‌هاست. این به دلیل جایگاه دولت صفوی است که با جایگاه دولت مشابه اروپایی تفاوت‌هایی دارد هرچند از جهاتی مشابه آن است. درباره ویژگی‌های این مفهوم و جغرافیای ایران، آقاجری با احتیاط به دوره پهلوی اول اشاره می‌کند. اما به باور او، نکته مهمی که می‌تواند محل نزاع قرار گیرد چیستی این دولت و کارکرد آن است. نظر رایج و غالب در این زمینه آن است که این‌دولت‌ها پیش‌درآمد ظهور فرماسیون سرمایه‌داری است و سازوکارهای بوروکراتیک این دولت زمینه برآمدن این فرماسیون را می‌سازد. درواقع دولت زمینه‌ای می‌شود برای به خاک‌سپردن فئودالیسم و ساختن بستری برای زایش سرمایه‌داری. تمام مباحث طرح شده تا اینجا برای مخاطب موید آن است که این نظریه پیرامون دولت مورد تایید نویسنده کتاب «تبارهای دولت استبدادی» هم هست. اما آقاجری بحثی را پیش کشید که این فرضیه را به هم زد. به گفته او اندرسون برخلاف این نظریه بر این باور است که این دولت، دولتی فئودالی است. برای روشن‌شدن این بحث او به توضیح و تبیین مفهوم فئودالیسم نزد اندرسون پرداخت و گفت آنچه برای اندرسون فئودالیسم نام دارد در مقابل جریان قالب مفهوم‌پردازی اقتصادی از فئودالیسم قرار می‌گیرد.. آقاجری ضمن توضیح شرایط اجتماعی– اقتصادی اروپای شرقی و گذارهای متفاوت این دوگونه به شرایط جدید صحبت‌های خود را با این نکته به پایان برد که تحلیل اندرسون پیرامون تاریخ اروپا به لحاظ نقطه‌نظرهای خاص وی، متکی بر نقش روشنفکران و جریان‌های آگاهی‌بخش و در عین حال کنش‌های دموکراتیک است.
منبع: شرق
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید