گفتگو با دکترمعصومی همدانی: کتاب های کاغذی اقبال خود را از دست داده اند

1392/3/4 ۱۳:۵۸

دکتر حسین معصومی همدانی مدیر گروه علوم مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی است. او همچنین مدرس ادبیات فارسی، تاریخ ریاضیات، تاریخ علم و فلسفه علم در موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران است. ایشان پیش از این نیز مدیریت گروه زبان و رایانه فرهنگستان زبان و ادب فارسی را برعهده داشت. از جمله آثار وی می توان به سرپرستی تالیف و ویراستاری کتاب «زندگی‌نامه علمی دانشمندان اسلامی» و ترجمه کتاب «ایرانی‌ها چه رویائی در سر دارند؟» اشاره کرد.

دکتر حسین معصومی همدانی مدیر گروه علوم مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی است. او همچنین مدرس ادبیات فارسی، تاریخ ریاضیات، تاریخ علم و فلسفه علم در موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران است. ایشان پیش از این نیز مدیریت گروه زبان و رایانه فرهنگستان زبان و ادب فارسی را برعهده داشت. از جمله آثار وی می توان به سرپرستی تالیف و ویراستاری کتاب «زندگی‌نامه علمی دانشمندان اسلامی» و ترجمه کتاب «ایرانی‌ها چه رویائی در سر دارند؟» اشاره کرد.
***
-    با توجه به مدیریت شما در بخش علوم مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، سهم این بخش را در آخرین جلد دایرةالمعارف که البته گمان می کنم آخرین آثار شما در این جلد موجود باشد به چه میزان ارزیابی می کنید؟
سهم بخش علوم در جلد بیست دایرةالمعارف کم نیست و مقالات خوبی از این بخش در این جلد موجود می باشد. مثلا یکی از مقالات خوبی که توسط آقای سجاد نیک فهم برای جلد بیست نوشته شده است «حبش حاسب» (منجم و ریاضیدان ایرانی زمان مأمون و معتصم)  نام دارد. من هم دو مقاله مفصل، باعناوین «حساب» و «حرکت» در جلد بیست دایرةالمعارف دارم و البته یک مقاله کوتاه تر هم درباره دانشمندی به نام «حسام الدین سالار» نوشته ام. مقاله حرکت هم مقاله خوب و مفصلی شده است که در ابتدا قرار بود با همکاری گروه فلسفه نوشته شود از آنجایی که جدا کردن جنبه های فلسفی از جنبه های علمی آن کار ساده ای نبود از این رو در مجموع، مقاله را من نوشتم و بخش فلسفی تر آن که به حرکت جوهری اختصاص داشت به بخش فلسفه مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی واگذار شد.
البته از دیگر مقالاتی که برای جشن نامه آقای دکتر مجتبایی نوشته ام به زودی نیز از بنده منتشر خواهد شد می توان به «جامی جونز و مفهوم ارسطویی تراژدی» اشاره کرد.

-    با حضور چشمگیر کتابها، دایرةالمعارف ها و دانشنامه ای اینترنتی که مراجعی با دسترسی آسان برای استفاده عموم مردم هستند این سوال پیش می آید که چه تفاوتی بین کتاب های مرجعی مثل دایرةالمعارف بزرگ اسلامی و مرجع های اینترنتی وجود دارد؟ و همچنین چه الزامی برای استفاده از دایرةالمعارف های بزرگ وجود دارد؟
معمولا کتاب های مرجع به دو شیوه موجود هستند یک شیوه از آنها  کتاب هایی هستند که   ready refrenceنام دارند و برای ارجاع سریع استفاده می شوند. این گونه مراجع معمولا مقالات بسیار اما کوتاهی دارند تا افراد مراجعه کننده بتوانند در مورد هر مسئله کوچکی، با صرف وقت اندکی اطلاعات خوبی پیدا کنند.
 پیدایش مراجع اینترنتی مثل ویکی پدیا که با امکان دسترسی زبان های مختلف دنیا که، دائما در حال به روزشدن است، با تعداد مقالات بسیاری که در خود دارد می تواند هر گونه مطلب جزئی را تحت پوشش و در دسترس  قرار می دهد از این رو کتاب های کاغذی اقبال و حکمت خود را از دست داده اند. این نوع از کتاب های چاپی هر چه قدر هم که به روز باشند از آنجایی که زمان زیادی صرف نوشته شدن، چاپ و انتشار آنها می شود باعث می شود که مسایل تحول یافته از آنها جا بماند و این در حالی است که ویکی پدیای اینترنتی کوچکترین تغییرات را به سرعت درج می کند.
 از سوی دیگر نویسندگان ویکی پدیا به اطلاعاتی دسترسی دارند که نویسندگان پشت میزی امکان این دسترسی را ندارند. مثلا ممکن است مطلب و مقاله مربوط به یک روستای دور افتاده یکی از اهالی آن روستا بنویسد واین اطلاعات غالبا بسیار موصق تر از اطلاعاتی است که از منابع دیگر قابل دسترسی است.
دایرةالمعارف بزرگ اسلامی از آن دست مراجعی نیست که بتوان به آسانی برای کسب اطلاعاتی مختصر درباره موضوع کوچکی به آن مراجعه کرد. در واقع دائرةالمعارف مرجعی است مشتمل بر مقالات مفصل که هدف شان ارائه دادن اطلاعات عمیق و مجملی درباره یک موضوع مشخص است. همچنین در دائرةالمعارف به صورت تفصیلی به واژگان علمی، فلسفی، ادبی و ... پرداخته می شود و نمی توان اینگونه موضوعات را در دایرةالمعارف معمولی یافت.

-    مخاطبان دایرةالمعارف را چه گروهی تشکیل می دهند؟
دائرةالمعارف بزرگ اسلامی بیشتر برای مراجعه افرادی است که مشغول تحقیق درحوزه ای خاص و پیرامون مباحث تخصصی و تفصیلی هستند. البته باید گفت افراد عادی هم می توانند استفاده های بسیاری از مقالات دایرةالمعارف داشته باشند.

-    ارتباط محققین و پژوهشگران با کتب مرجعی مثل دایرةالمعارف بزرگ اسلامی و دانشنامه جهان اسلام چگونه ایجاد می شود؟
در حال حاضر با افزایش رشته های مختلف در تحصیلات تکمیلی به خصوص در حوزه هایی که به معارف اسلامی و ایرانی مربوط می شود قطعا احساس نیاز به چنین منابعی بیشتر شده است. در حال حاضر نیز کسی که می خواهد اقدام به نوشتن مقاله ای کند ابتدا سری به دایرةالمعارف بزرگ اسلامی یا دانشنامه جهان اسلام می زند. خود من به دانشجویانم نه تنها برای تحقیق بلکه برای ارجاعات درسی نیز مطالعه مقالات دایرةالمعارف را همیشه پیشنهاد می کنم.

-    با این حال متاسفانه می بینیم شناخت دانشجویان ما از دایرةالمعارف و دانشنامه ها درآن حدی که انتظار می رود نیست.
متاسفانه خیلی از اساتید و دانشجویان دانشگاه های ما، در حوزه و رشته کاری خود زیاد به روز نیستند و اصولا  به دنبال آگاهی از کتاب های منتشر شده در زمینه کاری و تحصیلی خود نیستند. کما اینکه یکی از ملاک های سنجش افراد این است که آخرین نوشته ها را در حوزه کاری خود بشناسد اما متاسفانه در ایران چنین نیست و شاید بتوان گفت یکی از دلایلی که دائرةالمعارف کمتر به دانشجویان معرفی و شناسانده میشود این مورد است.

-    در حال حاضر مشغول چه کاری هستید و مادرآینده چه اثری را از شما خواهیم دید؟
در حال حاضر مشغول ویرایش یک اثر از خواجه نصیرالدین طوسی در رابطه با مثلثات هستم. با توجه به شرحی که برای این کتاب نوشته ام فکر کنم کتاب مفصلی بشود و امیدوارم که تا آخر امسال نیز منتشر شود. این کتاب بیشتر وجهه علمی و تاریخی دارد و با ویرایش ما به زبان ریاضیات امروزی درآمده است.