خیام؛ چهره پایمال‌شده / فریدون جنیدی

1392/2/28 ۱۶:۲۸

خیام یکی از درخشان‌ترین چهره‌های علم نجوم و ریاضیات جهان است. فعالیت‌های او در عرصه‌های مختلف علمی چنان شگفت‌انگیز است که حتی امروزه نیز برای دانشمندان این حوزه‌ها جدید و بدیع است.

خیام؛ چهره پایمال‌شده /  فریدون جنیدی

خیام یکی از درخشان‌ترین چهره‌های علم نجوم و ریاضیات جهان است. فعالیت‌های او در عرصه‌های مختلف علمی چنان شگفت‌انگیز است که حتی امروزه نیز برای دانشمندان این حوزه‌ها جدید و بدیع است. فعالیت‌های او و گروهش در زمینه نجوم باعث شد که طول سال خورشیدی به صورت دقیق اندازه‌گیری شود که خطایی بسیار ناچیز دارد به طوری که هنوز منبع بسیاری از مطالعات در حوزه نجوم همان نتایج خیام در این عرصه است.  با وجود چنین چهره درخشانی در عرصه‌های مختلف علمی، به اعتقاد من شخصیت خیام، پایمال شده است. بسیاری از افرادی که تا به حال سعی در انتشار و بررسی افکار این چهره تاریخ ایران داشته‌اند، در پایمال کردن شخصیت او نقش ایفا کرده‌اند. به عنوان مثال معرفی شخصیت خیام به عنوان مردی که همواره مست بوده از سوی چهره‌های شناخته‌شده‌ای چون «فیتزجرالد» یا حتی در مواردی صادق هدایت و فروغی، نشان از عدم‌شناخت دقیق از این چهره علمی دارد. دور نیست که خیام نیز در منش زندگی خود رفتارهایی خاص خود داشته، اما سوال اینجاست که چطور دانشمندی می‌تواند از سپیده تا شام بنوشد و چنین کشفیات بزرگی را در عرصه علوم دقیقی چون نجوم و ریاضیات برای نسل بشر به ارمغان بگذارد؟ این‌جاست که باید اظهار تاسف کرد که چرا چنین چهره بزرگی، باید در پرده برود و نسل‌های آینده از یادگیری دانش او بی‌بهره بمانند و حتی شخصیتش را نیز به‌روشنی نشناسند. شاید اصلی‌ترین مانع بر سر این شناخت درست، اشعار این حکیم باشند.  12سال پیش در مراسمی که «یونسکو» به مناسبت «بزرگداشت خیام» در نیشابور برگزار کرده بود، سعی کردم از دریچه زبانشناسی تاریخی به بررسی اشعار منتسب به او بپردازم و در همان‌جا نشان دادم که بسیاری از این اشعار که در وصف «می» هستند، به‌لحاظ زبانی، سال‌ها قبل از خیام سروده شده‌اند و اصولا در شمار شعر خیام قرار ندارند. از سوی دیگر، ریاضی علم خلاصه‌گویی است و حالا سوال اینجاست که مردی که دانشمند ریاضی شناخته‌شده‌ای در تمام اعصار به حساب می‌آید، چگونه چندین و چند بیت در وصف «کوزه» دارد. آیا تمام این اشعار که در مواردی سبک‌تر از وجهه فرهنگی خیام هستند، می‌توانند همگی سروده او باشند؟!  در مورد خیام، بهترین آرزویی که می‌توان برای روز بزرگداشت وی داشت، آرزوی شناخت دقیق او از سوی فرزندان ایران است. باید با چشم روشن به این چهره درخشان دانش و ریاضیات ایران نگریسته شود تا چهره پایمال‌شده او، درست و بدون قضاوت در برابر ما قرار گیرد، آن زمان است که همراه با پی بردن به جایگاه والای اندیشه او، علم سرشار او در حوزه ریاضیات و نجوم نیز بیش از قبل شناخته می‌شود.