تاريخ‌نگار مولد / بررسي كارنامه كاوه بيات

1392/2/14 ۱۰:۰۳

يونس صادقي : پژوهشكده تاريخ اسلام دومين نشست تجربه‌هاي ايراني تاريخ‌نگاري را به بررسي زندگي و كارنامه استاد كاوه بيات اختصاص داد.

 


يونس صادقي : پژوهشكده تاريخ اسلام دومين نشست تجربه‌هاي ايراني تاريخ‌نگاري را به بررسي زندگي و كارنامه استاد كاوه بيات اختصاص داد.
اين نشست در روز شنبه هفتم ارديبهشت ماه با حضور استاد كاوه بيات، پژوهشگر حوزه تاريخ معاصر، دكتر نصرالله صالحي، پژوهشگر تاريخ عثماني، دكتر نعمت‌الله فاضلي، جامعه‌شناس و دكتر داريوش رحمانيان، عضو هيات علمي گروه تاريخ دانشگاه تهران و جمعي از اساتيد و دانشجويان و پژوهشگران علاقه‌مند به حوزه تاريخ معاصر ايران برگزار شد.
در ابتداي جلسه دكتر رحمانيان به‌عنوان مدير جلسه از مشكلات و دغدغه‌هاي خود در باب تاريخ و تاريخ‌نگاري گفت. به گفته اين استاد دانشگاه، تاريخ‌نگاري در ايران وضعيت خوبي ندارد و آنچه در دانشگاه‌ها عرضه مي‌شود، حقيقت مطلوب تاريخ نيست. ما در زمينه آگاهي و تفكر تاريخي، مشكلات متعددي داريم كه بايد مشكلات را دريابيم و براي آن ريشه‌يابي كنيم.
از ديدگاه دكتر رحمانيان تاريخ‌نگاري ما در حد بيانيه‌هاي سياسي نزول پيدا كرده و عده‌يي از تاريخ براي كوبيدن فكر مخالف بهره مي‌گيرند. او عوام‌زدگي را سكه رايج تاريخ‌نگاري ايران مي‌داند. بخش بعدي اين نشست به گفته‌هاي استاد بيات اختصاص داشت. او وضعيت تاريخ را مانند ديگر حوزه‌ها وضعيت خوبي نمي‌داند و به همين خاطر است كه ما با انبوه سوالات بي‌جواب روبه‌رو بوده‌ايم.
اين پژوهشگر مشكل اصلي در تاريخ‌نگاري را فقدان داده‌ها و اطلاعات مي‌داند و از پژوهشگران مي‌خواهد كه اول اين مقدمات را ايجاد كنند، سپس در پي نظريه‌پردازي بر اين يافته‌ها برآيند. به گفته استاد بيات آزادي و استقلال عمل را شرط مهم براي پژوهشگران تاريخ دانست.
كاوه بيات در ادامه سخنانش از تحصيل در رشته مديريت و برنامه‌ريزي چاپ گفت و از علاقه‌مندي‌اش به كار در حوزه جنگ جهاني اول، رضا شاه، شهريور 1320، تاريخ عشايري و نظامي، فارس و جنوب ايران و تحولات ايلي و نظامي شرق، شمال غرب و خراسان. به اعتقاد وي مطالعات قفقاز، تركيه، آسياي ميانه و تاثير آن بر مسائل منطقه از حوزه‌هايي بود كه نياز به اطلاعات فرامرزي و بررسي اسناد و منابع داشت و به دليل علاقه‌يي كه به اين حوزه‌ها داشت و احساس خلأ، وارد اين حوزه شد.
استاد بيات يكي از ايراداتي كه در حوزه پژوهش‌هاي تاريخي برشمرد، مربوط به چاپ سند بود. به گفته او، اينكه فكر شود چاپ سند همان تحقيق و پژوهش است، بزرگ‌ترين ايراد است. همچنين يكي از معايب جاري در حوزه تحقيقات تاريخي را غفلت پژوهشگران از طرح و حل و فصل مسائل مهم تاريخي دانست كه از طريق اين خلأ به وجود آمده است. اين مسائل به روزنامه‌ها كشيده مي‌شود و در آنجا پختگي تحقيقات علمي به وقوع نمي‌پيوندد.
بيات در پايان سخنانش چيرگي دولت‌ها و حكومت بر علم را كاري نادرست دانست و همچنين فراغت اقتصادي را يكي از شرط‌هاي پژوهشگر در روي آوردن به تحقيق عنوان كرد.
سخنران بعدي نشست، دكتر فاضلي با طرح سوالاتي در مواجهه با زندگي و كار كاوه بيات پرداخت، چرا كه وي اعتقاد داشت درباره هر پژوهشگري سوالاتي وجود دارد كه بايد به آنها پاسخ داد. به اعتقاد اين استاد دانشگاه، كاوه بيات تاريخ‌نگاري مولد است. در ادامه وي اين پرسش را مطرح كرد كه زندگي حرفه‌يي كاوه بيات، چه داده‌هاي تازه‌يي در استاندارد اجتماعي تاريخ‌نگاري ايران به وجود آورده است؟ يا اينكه چه اتفاقي مي‌افتد كه كاوه بيات به موضوعات خاص مرزي علاقه‌مند مي‌شود؟ اهميت روش‌شناختي در كار وي تا چه اندازه بوده است؟ تجربه‌هاي تلخ و شيرين كاوه بيات در تاريخ‌نگاري براي دانشجويان چيست؟ فاضلي در بخش ديگري از سخنان خود به ذكر صفات و ويژگي‌هاي كاوه بيات پرداخت.
به اعتقاد وي، وقف تاريخ بودن، پرمطالعه بودن، به روز بودن، نوشتن نقد بر كتاب‌هاي مختلف، جريان‌ساز بودن و مطرح كردن ايده‌هاي جديد، دغدغه تاريخ و عاشق كار بودن را از ويژگي‌هاي استاد بيات عنوان كرد. سخنران بعدي نشست، دكتر نصرالله صالحي بود. او كاوه بيات را معلم اخلاق توصيف كرد كه در مراجعه با ديگران با گشاده‌رويي اسناد و كتاب‌هايش را ساده در اختيار دانشجويان و محققان قرار مي‌داد. ويژگي بارز كاوه بيات، از ديدگاه دكتر صالحي پرمطالعه و به روز بودن اوست كه از او چهره‌يي ويژه ساخته است.
از ديدگاه اين پژوهشگر، كاوه بيات در حوزه تاريخ نهادسازي انجام داده است. او به صورت فردي و مستقل، كار موسسات عريض و طويل را به دوش كشيده است. او نشر شيرازه را به طور كامل به مطالعات حوزه تاريخ معاصر و قفقاز اختصاص داده و با وجود عدم منفعت مالي، به دليل احساس خلأ در اين حوزه، اقدام به تحقيق و چاپ و نشر در اين حوزه كرده است. اتكاي استاد بيات به اسناد، از ديگر ويژگي‌هاي خاص او بود كه مورد توجه دكتر صالحي قرار گرفت كه آن را در مسير دقيق پژوهش‌هاي تاريخي قرار داده و در انتها خاطرنشان كرد كاوه بيات در حوزه سندشناسي راه را براي محققان باز كرده است.
در ادامه اين نشست محمدعلي بهمني‌قاجار يكي از حاضران در جلسه، علمي بودن كاوه بيات در حوزه مسائل مرزي با وجود عرق ملي را از ويژگي‌هاي او دانست و از او به عنوان يك انديشه‌پرداز هويت ايراني نام برد.
استاد جمشيد كيان‌فر، كاوه بيات را محققي خارج از چارچوب‌بندي‌هاي خاص دانشگاهي توصيف كرد در ادامه مسعود كوهستاني‌نژاد با طرح اين سوال كه آيا موقع آن فرا نرسيده كه نظريه جامع درباره تاريخ معاصر ترسيم شود؟ و كاوه بيات در جواب گفت: من اين گونه فكر نمي‌كنم، هنوز در خيلي از حوزه‌ها نمي‌توان به نظريه واحدي دست يافت.
در ادامه جلسه دكتر مجيد تفرشي، ويژگي افرادي همچون بيات را كار جدي در حوزه تاريخ دانست و اشاره كرد كه كار بيات يك موسسه و فراتر از تحقيق است و او روي يك خط مشخص رفته و مسير تحقيق را پيش برده است. دكتر رحمانيان در پايان نشست با ارزيابي اين جلسه گفت: كار استاد بيات توجه به ساحت‌هاي مغفول مانده در تاريخ است اما كار بيات را خالي از مباحث روش تاريخي و فقر نظري نمي‌داند. به گفته رحمانيان، بيات بخشي از تاريخ ما را به سخن درآورده كه اين مسائل ايجاد راه مي‌كند تا بعدها به سنت بدل شود.
****
كاوه بيات به سال 1333 زاده شد. او كه دانش آموختۀ رشتۀ صنعت چاپ است در حوزۀ مطالعات تاريخي داراي آثار تأليفي بي‌شماري است و تاكنون ده ها كتاب را  ترجمه و ويرايش كرده است. برخي از آثار اين پژوهشگر و موّرخ برجستۀ تاريخ معاصر عبارت است از:
تأليف: آذربايجان در موج‌خيز تاريخ: نگاهي به مباحث مليون ايران و جرايد باكو، اروميه در محاربه عالمسوز: از مقدمه نصارا تا بلواي اسمعيل آقا ...، ايران و جنگ جهاني اول: اسناد وزارت داخله، بحران قراباغ،پان تركيسم و ايران،توفان بر فراز قفقاز: نگاهي به مناسبات منطقه‌اي ايران و جمهوري‌هاي آذربايجان، ارمنستان و ...، چچنها در گذر تاريخ، خاطرات دوران سپري شده، خاطرات مهاجرت از دولت موقت كرمانشاه تا كميته مليون‌برلن، روابط نظامي ايران و فرانسه در فاصله دو جنگ اول و دوم جهاني، شورش عشايري فارس، شورش كردهاي تركيه و تاثير آن بر روابط خارجي ايران،عمليات اورامان، فعاليتهاي كمونيستي در دوره رضاشاه،قفقاز در تاريخ معاصر،قيام نافرجام: شورش لهاك‌خان سالار جنگ، كودتاي لاهوتي تبريز، مروري بر تاريخ چچنستان، نامه‌هاي اروميه، نبرد سميرم، وقايع آرارات و...
ترجمه: آسياي ميانه (مجموعه مقالات تاريخي)، اسناد جنگ جهاني اول در جنوب ايران، انقلاب و ضدانقلاب در آسياي ميانه،ايل بختياري، تاريخ روابط سياسي ايران و انگليس در دوره رضا شاه، جنگ جهاني در جنوب ايران، جنگ چچن: بهاي سنگين استقلال،مصدق، نفت، ناسيوناليسم ايراني ، دخالت نظامي بريتانيا در شمال خراسان، كردها و فرقه دموكرات آذربايجان،مصدق، نفت، ناسيوناليسم ايراني،نفت ايران، جنگ سرد و بحران آذربايجان، ورشو 1920 و...
ويرايش: ايرانيان در ميان انگليسي¬ها، پيش به سوي شرق: ايران در سياست شرقي آلمان در جنگ جهاني اول و...