فرهنگ بوسنیایی - فارسی منتشر شد

1404/8/17 ۰۸:۴۶

فرهنگ لغت بوسنیایی - فارسی با همکاری مشترک مؤسسۀ علمی‌پژوهشی ابن‌سینا در سارایوو و دانشکدۀ فلسفۀ دانشگاه سارایوو منتشر شد.

فرهنگ لغت بوسنیایی - فارسی با همکاری مشترک مؤسسۀ علمی‌پژوهشی ابن‌سینا در سارایوو و دانشکدۀ فلسفۀ دانشگاه سارایوو منتشر شد. این اثر ارزشمند نتیجه بیش از ۱۴ سال تلاش مداوم گروهی از استادان و پژوهشگران زبان فارسی و بوسنیایی است و گامی مهم در گسترش روابط علمی و فرهنگی میان دو ملت ایران و بوسنی و هرزگوین به شمار می‌رود.

محمدحسین عباسی: پروژۀ تدوین فرهنگ بوسنیایی فارسی در سال ۲۰۱۱ (۱۳۹۰) به مدیریت دکتر نامیر کاراخلیلوویچ، دانش‌آموختۀ زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه تهران و استاد این رشته در دانشگاه سارایوو آغاز شد. این پروژه با همکاری گروهی از مدرسان و پژوهشگران زبان و ادبیات فارسی و بوسنیایی در مؤسسۀ ابن‌سینا در سارایوو اجرا و پس از پایان کار تألیف، با مشارکت دانشکدۀ فلسفۀ دانشگاه سارایوو به چاپ رسید.

این فرهنگ دو جلدی شامل حدود پنجاه هزار واژۀ بوسنیایی و معادل فارسی آنهاست و نمونه‌های کاربردی این واژه‌ها در ترکیبات، اصطلاحات، ضرب‌المثل‌ها و جملات بوسنیایی همراه با معادل‌های فارسی‌شان ارائه شده است. مؤلفان در مقدمۀ اثر، ضمن معرفی ساختار علمی و فنی فرهنگ، به تاریخچۀ زبان و ادبیات فارسی در بوسنی و هرزگوین و نقش آن در تعاملات فرهنگی دو ملت نیز پرداخته‌اند.

تاریخچۀ حضور زبان فارسی در بالکان

منطقۀ بالکان در گذشته مرز غربی زبان و ادبیات فارسی بوده است. عثمانیان فارسی را به همراه اسلام به این مناطق آوردند و شهرهایی چون سارایوو و موستار به مراکز شعر و ادب فارسی بدل شدند. در این شهرها آموزش فارسی و حلقه‌های مثنوی‌خوانی رواج داشت و آثار سعدی، حافظ و مولوی در برنامه‌های درسی مدارس و خانقاه‌ها گنجانده می‌شد.

دکتر کاراخلیلوویچ دربارۀ تاریخچۀ فرهنگ‌نویسی در بوسنی و هرزگوین گفت: «قدیمی‌ترین فرهنگ زبان بوسنیایی، اثر منظوم مقبول عارف است که در سال ۱۶۳۱ میلادی تألیف شده و بر اساس فرهنگ فارسی ترکی تحفۀ شاهدی (۱۵۱۵) نوشته شده است.»

به گفتۀ دکتر منیر درکیچ و دکتر مبینا موکر، نخستین لغت‌نامه فارسی در زبان بوسنیایی اثری به نام تحفۀ منظومه است که عثمان بن حسین بوسنوی در سال ۱۵۸۳ میلادی نگاشت. پس از او چندین پژوهشگر بوسنیایی در دورۀ عثمانی بر تحفۀ شاهدی شروحی نوشتند. از جمله احمد سودی بوسنوی، مصطفی ایونوویچ (شیخ یویو)، عطفی احمد بوسنوی، احمد خاتم آقوالیزاده و علی ذکی کیمیاگر. در اواخر سدۀ نوزدهم نیز فرهنگ چهارزبانۀ عربی ترکی فارسی بوسنیایی به قلم مؤلفی ناشناس تدوین شد که اکنون در کتابخانۀ غازی خسروبیگ سارایوو نگهداری می‌شود.

در دوران معاصر نیز آثار مهمی در این حوزه پدید آمده است. دکتر کاراخلیلوویچ می‌گوید: «در سه دهۀ اخیر توجه به ارتباط واژه‌پردازانۀ فارسی و زبان‌های اسلاو جنوبی افزایش یافته است. از جمله، فرهنگ صرب و کرواتی فارسی (۱۹۹۰) و فرهنگ فارسی بوسنیایی (۱۹۹۹) هرچند ارزش علمی دارند، اما از نظر اصول فرهنگ‌نویسی کامل نیستند. نخستین تلاش روشمند در این زمینه، فرهنگ فارسی بوسنیایی مؤسسۀ ابن‌سینا در سال ۲۰۱۰ است که پایه‌گذار ایران‌شناسی علمی در بوسنی به‌شمار می‌رود.»

فرهنگ تازه‌منتشرشده را می‌توان مکمل همین اثر دانست؛ تلاشی برای تکمیل پیوند علمی و فرهنگی میان ایران و بوسنی و هرزگوین. این فرهنگ می‌تواند نیازهای زبان‌آموزان، مترجمان و پژوهشگران را برطرف کرده و در مسیر گفت‌وگوی فرهنگی میان دو ملت نقشی مؤثر ایفا کند.

پدیدآورندگان اثر

مؤلفان فرهنگ عبارتند از:

دکتر نامیر کاراخلیلوویچ (استاد زبان فارسی در دانشگاه سارایوو و دانش‌آموختۀ دانشگاه تهران)

دکتر منیر درکیچ (استاد زبان فارسی در دانشگاه سارایوو)

دکتر مبینا موکر (دانش‌آموختۀ دانشگاه تهران)

ویراستاری فارسی را دکتر نسرین شکیبی ممتاز از دانشگاه تهران و ویراستاری بوسنیایی را دکتر اِنیسا بایراکتاروویچ از دانشگاه سارایوو بر عهده داشته‌اند. کار نمونه‌خوانی را خیرا پلووینا از مؤسسۀ ابن‌سینا انجام داده است. ارزیابی علمی این پروژه نیز توسط دکتر تقی پورنامداریان از دانشگاه تهران و دکتر اسماعیل پالیچ و دکتر احمد زیلجیچ از دانشگاه سارایوو صورت گرفته است.

کرسی زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه سارایوو

دانشکدۀ فلسفۀ دانشگاه سارایوو در سال ۱۹۵۰ تأسیس شد و گروه زبان و ادبیات فارسی آن از سال ۱۹۷۷ آغاز به کار کرد. این گروه که از قدیمی‌ترین کرسی‌های زبان فارسی در شرق اروپاست، آموزش دانشجویان را از مقطع کارشناسی تا دکتری بر عهده دارد. از نخستین استادان این گروه می‌توان به بِچیر جاکا، صالح تراکو و جمال چِهیچ اشاره کرد.

کلاس درس زبان و ادبیات فارسی این دانشکده در سال ۱۴۰۲ با همکاری رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران تجهیز و افتتاح شد و اکنون به‌عنوان محلی برای آموزش، برگزاری رویدادهای فرهنگی و بزرگداشت مشاهیر ایرانی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

منبع: ایبنا