آفرینش آرامگاه خیام تولدی دیگر پس از ۹ قرن سكوت است

1404/6/16 ۰۸:۳۸

آفرینش آرامگاه خیام با گوهر وزین فرهنگ و هنر ایرانی تا روح و جان زمانه دوره سلجوقیان را از دیروز تا به امروز و فرداها با خود به یادگار بگذارد، درحقیقت، آفرینش یا تولدی دیگر برای ما ایرانیان پس از ۹ قرن سكوت است، چراكه بنیانگذاران و سازندگان آرامگاه خیام در این دوره تاریخی، به خوبی این شناخت، آگاهی و تجربه را داشتند كه نه تنها باید ویرانه‌های نخستین تجاوز چندجانبه‌گرایی جنگ جهانی اول و دوم به ایران را با نگاه آینده‌نگر به فرزندان خود، از نو بسازند، بلكه باید خردمندانه از فرهنگ و هنر ایرانی برای بازسازی ویرانه‌های برجای مانده از استعمار انگلستان كه حمله‌ای به ‌شدت‌ ویرانگرتر و مخرب‌تر از حمله مغول‌ها به ایران باستان داشته، استفاده كنند

آنان كه محیط فضل و آداب شدند/ در جمع كمال شمع اصحاب شدند

ره زین شب تاریك نبردند برون/ گفتند فسانه‌ای در خواب شدند (خیام)

مریم مهدوی‌اصل : اشاره -  روزگاری كه جهان غرب در تاریكی قرون وسطی غوطه‌ور بود و اروپا در سال‌های ۳۲۵ - ۵۲۹ م. در حال شكل‌گیری‌ بود تا در نهایت بریتانیای زیرسلطه امپراتوری روم به انگلستان تبدیل شود، حكیم عمرخیام (۵۱۷-۴۳۰ق. /۱۱۱۲- ۱۰۳۸م.) در زمان پادشاهی ملكشاه سلجوقی و البته یكصد سال پیش از حمله مغول‌ها به ایران (۶۱۶ه.ق - ۱۲۱۹م.)، یكی ‌از مهم‌ترین بنیان‌های ریاضی را كشف كرد. بنابراین وقتی دستان توانای هنرمندان ایرانی، در دهه سی خورشیدی، آغاز به نقش زدن بر خاك و رنگ و هندسه و ریاضی و نجوم و آب و هوا و آسمان و... كردند تا در طرحی نو، به آفرینش آرامگاه، مجسمه و تصویرگری حكیم عمر خیام مبادرت ورزند، نه به راحتی، بلكه در نشیب و فرازی جان سخت، نیاز بود تا با ابتكار عمل انجمن آثار ملی كه برای نخستین‌بار در سال ۱۳۰۱ش. (۱۹۲۲م.) توسط حسن مستوفی (مستوفی‌الممالك)، حسن پیرنیا (مشیرالدوله)، محمدعلی فروغی (ذكاءالملك)، حسن اسفندیاری (محتشم‌السلطنه)، ابراهیم حكیمی (حكیم الملك)، عبدالحسین تیمورتاش (سردار معظم)، فیروز میرزا فیروز (نصرت‌الدوله)، حاج سید نصرالله تقوی و ارباب كیخسرو شاهرخ بنیانگذاری شده بود؛ دولت و مجلس‌های ملی و سنا در پیوندی فرهنگی به یگانگی برسند. بنابراین آفرینش آرامگاه خیام با گوهر وزین فرهنگ و هنر ایرانی تا روح و جان زمانه دوره سلجوقیان را از دیروز تا به امروز و فرداها با خود به یادگار بگذارد، درحقیقت، آفرینش یا تولدی دیگر برای ما ایرانیان پس از ۹ قرن سكوت است، چراكه بنیانگذاران و سازندگان آرامگاه خیام در این دوره تاریخی، به خوبی این شناخت، آگاهی و تجربه را داشتند كه نه تنها باید ویرانه‌های نخستین تجاوز چندجانبه‌گرایی جنگ جهانی اول و دوم به ایران را با نگاه آینده‌نگر به فرزندان خود، از نو بسازند، بلكه باید خردمندانه از فرهنگ و هنر ایرانی برای بازسازی ویرانه‌های برجای مانده از استعمار انگلستان كه حمله‌ای به ‌شدت‌ ویرانگرتر و مخرب‌تر از حمله مغول‌ها به ایران باستان داشته، استفاده كنند، چراكه آنان می‌دانستند دیر یا زود، روز گارجهانی شدن فرهنگ‌های باستانی ایران، چین، روم، یونان، مصر، هند و... برای پایان دادن به نظم جدید بین‌المللی ساخته شده توسط تهاجم چندجانبه‌گرایی اروپای نوظهور غربی، آغاز می‌شود.

فرهنگ جهانی خیام

 در كتاب «كارنامه انجمن آثارملی» (۱۳۵۵ -۱۳۰۱ ه.ش)، تالیف دكتر حسین بحرالعلومی، دانشیار دانشكده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران كه سلسله انتشارات انجمن آثار ملی آن را چاپ و منتشر كرده، درباره خیام نوشته است: «حكیم عمر خیام از ریاضیدانان، حكما و شاعران بزرگ ایران است. خیام بین سال‌های ۴۳۰ و ۴۴۰ دیده به جهان گشود ... وی در حكمت، ریاضی، نجوم و پزشكی از سرآمدان روزگار خود بوده است. در سال ۴۶۷ه.ق ملكشاه سلجوقی خیام را با چند تن دیگر از دانشمندان بنام آن روزگار چون ابوالمظفر اسفزاری و میمون بن نجیب واسطی و ابوالعباس لوكری به اصلاح تقویم مامور ساخت. نوشته‌اند كه: «نظریات خیام برای اصلاح تقویم حتی از تقویم فعلی اروپا كه موسوم به تقویم گریگوریست صحیح‌تر است، چه تقویم گریگوری در طول ۲۳۲۰ سال یك روز خطا می‌كند و تقویم خیامی در ۳۷۷۰ سال یك روز خطا می‌كند.» ... نوشته‌اند از بیست ‌و یك قسم معادلات جبری كه خیام ذكر كرده ده قسم آن را خود او وضع و حل كرده است. چنانكه اشاره شد خیام در پزشكی نیز از سرآمدان روزگار خود بود و نوشته‌اند كه سنجر پسر ملكشاه بیماری آبله داشت و خیام را برای معالجه او برگماشتند... [برای اطلاعات بیشتر به گزارش روز یكشنبه۱۴بهمن ۱۴۰۴ش. با تیتر «روش آبله‌كوبی ایرانی پایه‌گذار انقراض بیماری آبله اروپایی بود» در روزنامه اعتماد مراجعه شود كه متاسفانه جنیفر دودنا امریكایی در كتاب «كدشكن» در خصوص كشف «واكسن آبله ‌گاوی» نوشته كه واكسیناسیون در دهه۱۷۹۰توسط ادوارد جنر، پزشك ‌‌انگلیسی آغاز شد كه دریافت بسیاری‌ از زنان‌ شیردوش در برابر آبله مصون ‌هستند و البته ناگفته نماند كه ویل و آریل دورانت نیز در كتاب «تاریخ تمدن - عصر ولتر» نوشته‌اند كه واكسن از واژه لاتین واكا، به معنی گاو است.] ... اما شهرت فوق‌العاده خیام در قرن اخیر در مشرق زمین و اروپا و امریكا بیشتر به سبب رباعیات حكمت‌آمیزی است كه از وی بازمانده است... .»

همچنین ویل و آریل دورانت در كتاب «تاریخ تمدن - عصر ایمان، بخش اول» كه سال ۱۹۵۰م. (۱۳۲۹ش.) در امریكا چاپ و سپس در سال ۱۳۶۶در تهران ترجمه و منتشر شده، نوشته‌اند: «نخستین‌بار فون هامر، شرق‌شناس آلمانی به سال ۱۸۱۸ میلادی [۱۲۳۴ق.حكومت فتحعلی‌شاه قاجار] توجه دنیای غرب را به رباعیات خیام جلب كرد. پس از آن ادوارد فیتز جرالد به سال ۱۸۵۹ [۱۲۷۶ق. حكومت ناصرالدین‌شاه قاجار] هفتاد و پنج رباعی را به شعر فصیح انگلیسی ترجمه كرد كه در نوع خود ممتاز بود.»

آرامگاه خیام در نیشابور

 سپس حسین بحرالعلومی در كتاب «كارنامه انجمن آثارملی» نوشته است كه درسال (۱۳۱۳ه.ش) مراسم جشن هزاره فردوسی در تهران و طوس برگزار گردید و چون پیش‌بینی می‌شد كه خاورشناسان و دانشمندانی كه به طوس مسافرت می‌كنند و طبعا از نیشابور می‌گذرند به زیارت عمر خیام هم خواهند رفت، لذا انجمن آثار ملی بر آن شد كه بر مزار او آرامگاهی بنا كند و چون وقت كافی در پیش نبود با شتاب ساختمان سنگی روبازی درمحل غرفه قبر خیام ایجاد شد... از همان سال (۱۳۱۳ه.ش) كه آرامگاه خیام گشایش یافت علاقه‌مندان به خیام و مردم صاحب‌نظر آن را درخور شأن و مقام خیام نمی‌دانستند و به خصوص پس از بنای آرامگاه ابن سینا و سعدی و شروع به ساختمان آرامگاه نادر، پیوسته از اولیای امور و انجمن آثار ملی می‌خواستند كه بنایی متناسب با مقام خیام بر تربت او بنیاد نهاده شود. آقای فاضلی، رییس فرهنگ نیشابور از سال (۱۳۳۳ه.ش) با ارسال گزارش‌ها و نامه‌هایی به استاندار خراسان و وزارت فرهنگ و انجمن آثار ملی پیوسته تقاضای مردم و زائران مزار خیام را درباره بنای آرامگاه آن بزرگ اظهار می‌داشت و در تیرماه (۱۳۳۵ه.ش) آقای رام، استاندار خراسان از انجمن آثار ملی درخواست كرد كه نقشه آرامگاه خیام و عطار تهیه شود و پس از آن آقای رضا جعفری، استاندار و رییس انجمن آثار ملی خراسان به انجمن آثار ملی نوشت كه در سفر نیشابور آرامگاه خیام بازدید شد، این بنا به هیچ‌وجه متناسب با شأن و مقام آن حكیم نیست و درخواست كرد كه برای تجدید بنای آرامگاه خیام كه از هر حیث مناسب باشد اقدام و بذل توجه شود. در نامه‌هایی كه پس از آن از مقامات اداری و رسمی خراسان و نمایندگان آن استان در مجلس شورای ملی و مجلس سنا به انجمن آثار ملی می‌رسید، درخواست می‌شد كه نقشه اساسی بنای آرامگاه خیام تهیه و هزینه ساختمان آن برآورد شود تا مردم خراسان نیز به سهم خود در این امر مهم ملی شركت جویند. در آبان ‌ماه سال (۱۳۳۵ه.ش) انجمن آثار ملی به استاندار خراسان اطلاع داد كه از چندی قبل جهت تهیه نقشه متناسب برای آرامگاه خیام و بقعه عطار و آرامگاه كمال‌الملك اقدام شده و پس از خاتمه امر نسبت به ارسال آن به استانداری و انجمن آثار ملی خراسان اقدام خواهد شد.

نقشه بنا - در مردادماه (۱۳۳۵ه.ش) از طرف انجمن آثار ملی به مهندس سیحون استاد دانشگاه تهران نوشته شد كه طبق گزارش‌های رسیده وضع ساختمان آرامگاه عمرخیام بسیار نامناسب است و انجمن در نظر دارد كه در این مورد اقداماتی به عمل آورد، نقشه و طرح لازم را تهیه نموده با انجمن در این مورد همكاری نمایید و... آقایان سیحون و حسین جودت پس از بازدید آرامگاه خیام در نیشابور طی گزارشی به اطلاع انجمن رسانیدند كه: «... راجع به مقبره خیام به‌طوری كه ملاحظه فرموده‌اند، محل آن فعلا چسبیده به بقعه امامزاده محمد محروق می‌باشد و هرگونه عملی در این محل نمی‌تواند استقلال و برجستگی به مقبره خیام بدهد و لازم است كه محل جدیدی در همان محوطه در نظر گرفته شود. با مطالعاتی كه در این قسمت به عمل آمده محل آرامگاه تعیین گردید و «كروكی» لازم نیز متناسب با محل جدید تهیه گردید تا در صورتی كه مورد موافقت باشد نقشه‌های تكمیلی و صورت برآورد هزینه آن تقدیم گردد.» ... انجمن آثار ملی طرحی را كه مهندس سیحون برای آرامگاه خیام تهیه كرده بود، در ششم خردادماه (۱۳۳۷ه.ش) به دانشكده هنرهای زیبای دانشگاه تهران فرستاد و تقاضا كرد كه طرح مذكور را مورد مطالعه دقیق قرار دهند و هرگاه از لحاظ اصول فن معماری ایران نكات و دقایق بیشتری در نظر دارند مراتب را اعلام نمایند تا آقای مهندس سیحون در تكمیل و تهیه نقشه قطعی اقدام نماید. آقای مهندس فروغی، رییس دانشكده هنرهای زیبا درتاریخ ۱۷خردادماه ۱۳۳۷ش. طی نامه‌ای به انجمن اطلاع داد كه طرحی كه توسط آقای مهندس هوشنگ سیحون استاد این دانشكده برای آرامگاه حكیم عمر خیام تهیه شده است و «ماكت‌های» مربوط به آن مورد دقت قرار گرفت و از طرف آقای مهندس سیحون درباره آن توضیحات كافی داده شد. باتوجه به این نكته كه در تهیه طرح مزبور از سبك معماری ایرانی حداكثر استفاده به عمل آمده این نقشه چه از لحاظ اصول فن معماری و چه از نظر سبك برای آرامگاه حكیم بزرگ ایران كاملا متناسب است. از آن پس اعضای انجمن آثار ملی در جلسه‌های متعددی موضوع بنای آرامگاه و نقشه آن را مورد بررسی دقیق قراردادند و در برخی از این جلسه‌ها آقایان موید ثابتی، نبوی و برخی دیگر از نمایندگان خراسان در مجلس نیز حضور داشتند. سرانجام در تاریخ بیست‌وچهارم اسفندماه (۱۳۳۷ه.ش) بین انجمن آثار ملی و آقای مهندس سیحون قراردادی در ۱۳ماده امضا شد و... آقای مهندس سیحون و جودت طی نامه‌ مفصلی به انجمن نوشته‌اند كه: ‌«... همانطور كه استحضار دارند طرح اولیه ساختمان آرامگاه خیام با استخوان‌بندی فلزی تهیه گردید و درنظر بود كه روكار آن با آلومینیوم پوشیده شود، پس از مراجعه به اهل فن معلوم شد كه روكش آلومینیوم بر فلز آثار نامطلوبی از لحاظ تركیبات شیمیایی دارد. از این رو تصمیم گرفته شد كه كار با طرز بتون ظریف اجرا گردد و ارتفاع آرامگاه نیز از ۱۲متر به ۲۲متر ترقی داده شود تا عظمت بیشتری پیدا كند... .»

نصب اولین سنگ بنا- ساعت ۵ بعدازظهر روز سه‌شنبه ۲۸ اردیبهشت ماه (۱۳۳۸ه.ش) با حضور استاندار و جمعی از اعضای انجمن آثار ملی خراسان و روسای ادارات و معاریف نیشابور طی مراسمی اولین سنگ بنای آرامگاه خیام نصب گردید... سنگ‌های لازم جهت جرزها و كتیبه‌ها و از راه‌های داخل و خارجه آرامگاه‌ها در مشهد تهیه شده و مشغول حمل آنها به نیشابور می‌باشند. عده‌ای از هنرمندان كاشی‌ساز مشهد نیز مشغول تهیه كاشی‌های نفیسی جهت نمای آرامگاه‌ها می‌باشند. برای ارتباط بین دو آرامگاه خیام و عطار نقشه جامعی جهت ایجاد خیابانی وسیع و مشجر تهیه شده و اكنون مشغول احداث آن می‌باشند، چون قسمت عمده اراضی این خیابان متعلق به اشخاص بود آ‌قای ابراهیم سعیدی، عضو انجمن حفظ آثارملی و باستانی نیشابور از طرف انجمن آثار ملی آن اراضی را خریداری نمودند... انجمن آثار ملی برای چاپ برخی از آثار خیام و عطار و تالیف‌ كتاب‌هایی درباره آن دو بزرگ مطالعاتی به عمل آورده و قراردادهایی با دانشمندان و مولفان منعقد ساخته است... و بدین‌ترتیب در اوایل سال (۱۳۴۱ه.ش) كار ساختمان آرامگاه به پایان رسید... در روز ۲۹ اردیبهشت ماه (۱۳۴۱ه.ش) با حضور شادروان تیمسار سپهبد آق‌اولی و آقایان دكتر صدیق - تیمسار سرلشكر فیروز - حسن نبوی - دكتر علی‌اكبر شهابی مدیركل اوقاف و گروهی از معتمدین و مقامات اداری و اعضای انجمن آثار ملی نیشابور پس از اجرای مراسم مذهبی به وسیله حجه‌الاسلام سید نورالله احمدی امام جماعت نیشابور، عظام رمیمه خیام [استخوان‌ها] كه در محفظه‌ای قرار داده شده بود به آرامگاه جدید انتقال یافت... .

تصویر و تندیس خیام - به منظور تهیه تصویری از خیام كه مانند تصاویر سعدی و فردوسی و ابن سینا مورد تصویب انجمن آثار ملی قرار گیرد در مهرماه سال ۱۳۴۱ جلسه‌ای با حضور آقایان دكتر صدیق و دكتر رضا‌زاده شفق و مهندس هوشنگ سیحون رییس دانشكده هنرهای زیبا و اكبر تجویدی معاون دانشكده هنرهای تزیینی و شیرزاد نماینده انتشارات رادیو و هیات‌مدیره انجمن انجمنی تشكیل گردید. در این جلسه گفته شد كه اینك كه آرامگاه مجلل و آبرومندی بوسیله انجمن آثار ملی بر تربت حكیم عمرخیام ساخته شده تهیه تصویر خیام لازم می‌نماید و به خصوص كه تهیه تصویر خیام به منظور ساختن مجسمه او نیز لازم است... سرانجام تهیه تصویر حكیم عمر خیام به عهده آقای استاد محمدعلی حیدریان گذارده شد و استاد بر مبنای مطالعات و تحقیقاتی كه به عمل آمده بود ابتدا طرح سیاه قلم تصویر را تهیه كرد و پس از تایید و تصویب انجمن آثار ملی تصویر حكیم عمر خیام با رنگ و روغن ساخته شد... مجسمه نیم‌تنه حكیم عمرخیام با سنگ مرمر سفید درسال (۱۳۴۹ه.ش) به وسیله استاد ابوالحسن صدیقی تهیه شده و در شمال خیابان ورودی باغ خیام در باغچه جنوبی مهمانسرا قرار داده شده است.

خیام؛ بنیانگذاری در جهان ریاضی

نخستین‌بار، وقتی موضوع‌یابی اسنادی پهلوی اول و دوم تا سال ۱۳۴۶ش. را پیش از استخراج اسناد، به تاریخ ۱۳۹۸/۱۰/۸آغاز كردم كه كار روزانه آن، یكسال به طول انجامید، هرگز نمی‌دانستم به هنگام مطالعه متن اسناد دیپلماسی فرهنگی كه نخستین‌بار بود آنها را طی دوسال كار روزانه استخراج می‌كردم، با چه دنیای پهناوری آشنا می‌شوم. چنانكه در بخشی از «مقدمه مولف» در كتاب «استفاده دانشمندان مغرب زمین از جبر و مقابله خیام»، با قلم جلال مصطفوی كه محسن هشترودی، استاد دانشگاه و رییس دانشكده علوم نیز برای این رساله، تقریظی در سال ۱۳۳۸ش. نوشته‌، آمده است: «متاسفانه اهمیت و ارزش مقام علمی این دانشمند عالیقدر نه تنها بر مردم ایران، بلكه بر سایر ملل جهان نیز كم و بیش مجهول و اكتشاف ریاضی او حتی بر ریاضی‌دانان نیز مكتوم مانده است؛ زیرا شكی نیست كه معرفی دانشمندان قدیم یك كشور و تحقیق در كارهای علمی آنان، از نظر حفظ شعائر ملی و اثبات حقی كه دانشمندان مزبور در پیشرفت و سیر تكاملی علوم دارند، در وهله اول از وظایف خاصه مقامات فرهنگی و دانشگاهی كشوری است كه زادگاه و محل زندگی آن دانشمندان بشمار می‌رود و با كمال تاسف باید اقراركنیم كه دانشگاه تهران و وزارت فرهنگ نه تنها درباره خیام، بلكه برای شناساندن سایر دانشمندان بزرگ قدیم ایران كه قرن‌ها مشعل علم را در سراسر جهان فروزان داشتند تاكنون اقدامات شایسته‌ای كه درخور مقام و شخصیت علمی آنان باشد، انجام نداده‌اند. از طرف دیگر تقریبا از سی سال به این طرف كتاب‌هایی در ایران به طبع رسیده و همه‌ جا پراكنده شده است كه هدف و منظور آنها بزرگ جلوه دادن دانشمندان مغرب زمین و تحقیر دانشمندان قدیم بوده و هركس این كتاب‌ها را بخواند سخت تحت‌ تاثیر قرار گرفته و چنین تصور می‌كند كه عقاید قدما و افكار علمی آنها كودكانه و غلط و باطل بوده و علم به معنای واقعی خود در حقیقت از اروپا سرچشمه گرفته و از قرن شانزدهم و هفدهم نور خود را به همه جای دنیا پراكنده نموده است. ناچار... چه‌كسی حاضر خواهد شد كه یك عمر رنج مطالعه بر خود هموار كرده، در مقام بررسی و تحقیق در معتقدات دانشمندان قدیم برآید و اصول و مبانی علوم را با آنچه كه امروزه در كتاب‌ها مندرج است مورد مقایسه و سنجش قرار داده و ثابت كند كه پایه‌های علوم كنونی بر دوش دانشمندان قدیم بوده و آنها طی قرن‌ها زحمت و مرارت و با استفاده از هوش و نبوغ سرشار خود موفق شدند طرحی چنان متین و محكم برای دانش‌ها بریزند كه مرور زمان به هیچ ‌وجه نتوانسته است خدشه در اركان آنها بیندازد و به‌طور مسلم دانشمندان قدیم ایران در ایجاد این طرح نقشی موثرتر و مهم‌تر از دانشمندان سایر ملل جهان قدیم داشته‌اند... ».

درهمین‌ راستا، در یك برگ سند دیپلماسی فرهنگی وزارت امورخارجه پهلوی دوم كه در پوشه «انتشارات مطبوعات شوروی درباره ایران» وجود دارد و درست در پایان همان سال ۱۳۴۱ش. (۱۹۶۲م.) كه آرامگاه جدید حكیم عمرخیام در نیشابور ساخته شده، آمده است: «سفارت كبرای ایران - مسكو، شماره ۲۶۴۸، تاریخ 18/11/1341- وزارت امورخارجه در روزنامه كومسومولسكا یا پراودا مقاله‌ای بقلم R.Kosolovsky راجع به حكیم عمرخیام شاعر و عالم ایرانی درج شده است. در این مقاله نویسنده پس از اشاره بعلم (به علم) و فضیلت عمر خیام و اینكه مطالعات او درباره جبر و هندسه و نجوم و اكتشافاتش قرنها قبل از نیوتن ریاضی‌دان غرب بوده است اظهار میدارد كه پس از ترجمه كتاب عمرخیام راجع به معادلات جبری بزبان روسی B.A.Rozenfield پروفسور مسكو دریافته است كه فرمول معروف به Binom of Newton قبلا بوسیله عمر خیام كشف شده و جای تاسف است كه این مطلب تابحال پنهان مانده. در قسمت آخرین مقاله اضافه شده است كه S.Ahmedov یكی از ریاضی‌دانان تاشكند در ضمن تفحضات خود بیك (به یك) كتاب خطی نصیرالدین طوسی یكی از علماء قرن سیزدهم دست مییابد (می‌یابد) كه معادله فوق در آن نیز ذكر شده است از مطالعه این كتاب معلوم می‌شود كه در آن تاریخ به فرمول Binom of Newton كاملا واقف بوده‌اند. عین قطعه روزنامه به پیوست تقدیم می‌شود... سفیر كبیر- دكتر علیقلی اردلان (در زیر متن با دست خطی نوشته شده است: عینا به اداره روابط فرهنگی ارسال می‌گردد ۲۹/۱۱/۴۱) ».

و در پایان باید به این نكته اشاره كرد كه ویل و آریل دورانت در كتاب «تاریخ تمدن - عصر ایمان، بخش اول» نوشته‌اند كه: «تاریخ از زندگی خیام تقریبا چیزی نمی‌گوید، ولی نام بسیاری از مولفات او را یاد می‌كند: از جمله كتاب جبر است كه سال ۱۸۵۱م.[۱۲۶۸ق. حكومت ناصرالدین شاه قاجار] به فرانسه ترجمه شد. خیام این علم را از آنچه خوارزمی و علمای یونان می‌دانستند، پیشتر برده است. وی برای معادلات درجه سوم راه‌حلهایی یافته كه به گفته اهل فن، شاید مهم‌ترین كشف ریاضی در قرون وسطی است.»

٭ روزنامه‌نگار و پژوهشگر

منابع: كتابخانه‌های شماره یك و ایرانشناسی مجلس

منبع: روزنامه اعتماد