بدر سغدیانه / دکتر یدالله ثمره

1393/11/8 ۰۸:۵۲

بانو بدرالزمان قریب، زبان‌شناس پرتلاش و از اعضای پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی در سال ۱۳۰۸ در تهران به دنیا آمد و تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در همین شهر گذراند. اصلیت او به روستای گَرَکان در شهرستان آشتیان بازمی‌گردد. پس از دریافت مدرک لیسانس زبان و ادبیات فارسی، سال ۱۳۴۰ با استفاده از بورس شاگردان اول، به دانشگاه کالیفرنیا در برکلی وارد شد و با راهنمایی پروفسور هنینگ به تحقیق پرداخت و پایان‌نامه دکتری خود را با عنوان تحلیل ساختاری فعل در زبان سُغدی نوشت.

اشاره: بانو بدرالزمان قریب، زبان‌شناس پرتلاش و از اعضای پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی در سال ۱۳۰۸ در تهران به دنیا آمد و تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در همین شهر گذراند. اصلیت او به روستای گَرَکان در شهرستان آشتیان بازمی‌گردد. پس از دریافت مدرک لیسانس زبان و ادبیات فارسی، سال ۱۳۴۰ با استفاده از بورس شاگردان اول، به دانشگاه کالیفرنیا در برکلی وارد شد و با راهنمایی پروفسور هنینگ به تحقیق پرداخت و پایان‌نامه دکتری خود را با عنوان تحلیل ساختاری فعل در زبان سُغدی نوشت.

او پس از بازگشت به ایران در دانشگاههای شیراز و تهران به تدریس پرداخت و در حال حاضر عضو فرهنگستان زبان و ادب فارسی و مدیر گروه گویش‌شناسی است. دکتر بدرالزمان قریب در همایش دوم جزو «چهره‌های ماندگار ایران» شناخته شد. دو کتاب از آثار بدرالزمان قریب به عنوان کتاب سال جمهوری اسلامی ایران از طرف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برگزیده شده‌اند: فرهنگ زبان سُغدی در سال ۱۳۷۴ و کتاب زبانهای خاموش که در سال ۱۳۶۵ منتشر شد.

از آثار اوست: تحلیل ساختار فعل در زبان سُغدی (انگلیسی)، زبانهای خاموش (ترجمه)، داستان تولد بودا، فرهنگ سغدی (سغدی ـ فارسی ـ انگلیسی)، کشف کتیبه پهلوی در چین. آنچه در پی می‌آید، به مناسبت بزرگداشت این دانشمند در انجمن مفاخر و آثار فرهنگی به قلم یکی از دوستان و همکارانش نگاشته شده است.

***

بنده در سال ۱۳۵۰ با خانم دکتر قریب آشنا شدم؛ یعنی هنگامی که ایشان از دانشگاه شیراز به دانشگاه تهران منتقل شدند. از همان زمان آشنایی، همکاری نزدیک من با ایشان شروع شد و به دلیل همین همکاری، به مطالعه در احوال ایشان پرداختم که اینک آنچه خود درک کرده‌ام و برایم ثابت شده، عرضه می‌دارم. ویژگیهای شخصیتی ایشان عبارتند از:

۱ـ مهربانی و احساسی بودن؛ به خصوص با دانشجویان که به واقع نوعی احساس مادری نسبت به آنهاست و به همین دلیل هم دانشجویان علاقه زیادی نسبت به ایشان داشتند و کلاس ایشان کلاسی بود که صرف‌نظر از جنبه علمی و معلوماتی که به دانشجویان القا می‌شد، یک نوع احساسات انسانی بین ایشان و دانشجویان به وجود می‌آمد و به همین دلیل دانشجویان ایشان را هرگز فراموش نمی‌کنند و همیشه با او ارتباط دارند.

۲ـ دقت و موشکافی؛ خانم دکتر قریب آدم بسیار دقیقی است. در کلاس هم مطالبی که عرضه می‌کردند، در نهایت دقت و عمق علمی بود و قبلاً تهیه می‌شد. از این نظر هم دانشجویان شیفته ایشان می‌شدند.

۳ـ احساس مسئولیت؛ خانم قریب احساس مسئولیت خوبی دارد. یعنی واقعاً به یاد ندارم که در عرض چهل و دو سه سالی که با ایشان آشنا هستم، ایشان یک جلسه کلاس را نرفته باشند یا حتی دیر رفته باشند، یا کاری که به عهده‌شان گذاشته می‌شد، انجامش را به تأخیر بیندازند و یا به اصطلاح شانه خالی کنند.

۴ـ عمق مطالعات تاریخی؛ مطالعاتی که ایشان در زمینه فرهنگ و زبانهای باستانی ایران دارند، جالب توجه است. شاید ایشان یکی از نادر کسانی باشند که تا این حد به فرهنگ و زبانهای باستانی ایران علاقه دارند و نیز در این زمینه تا این حد مطالعه کرده باشند. تخصص ایشان در زبان سُغدی است و زبان سغدی هم یکی از زبانهای بسیار قدیمی و باستانی ایران است که رابطه مستقیمی با فرهنگ ایران دارد و ایشان کتابی به نام «فرهنگ سغدی» تألیف کرده‌اند که برنده جایزه [کتاب سال] شد. این کتاب یکی از کتابهای مهم و مرجع است، نه در ایران، بلکه در سراسر دنیا و هنوز بهتر از آن، کتابی در این زمینه تألیف نشده است.

همچنین مطالعات خانم قریب در متون مانوی قابل ذکر است. این متون یکی دیگر از تخصص‌های ایشان است که بر روی آن خیلی هم کار کرده‌اند.

۵ـ ویژگی‌ دیگر شخصیتی ایشان که بسیار جالب توجه است، ایران‌دوستی فوق‌العاده اوست و به همین دلیل هم هست که بیشتر عمر خود را در زمینه فرهنگ و تاریخ ایران گذرانده و از این بابت شهرت جهانی به دست آورده است.

البته ناگفته نماند که خانم قریب در آمریکا شاگرد پروفسور هنینگ۱ بوده که خود یکی از بزرگان تاریخ ایران‌شناسی به شمار می‌رود. همچنین همکاری دکتر قریب با دانشمندان خارجی که در زمینه فرهنگ و زبانهای باستانی ایران کار کرده‌ و می‌کنند، قابل ذکر است. از جمله این دانشمندان سینس ویلیامز۲ که در انگلستان است و پروفسور فرای۳ که در آمریکا بود. خلاصه دانشمندانی که در زمینه ایران و فرهنگ ایرانی کار کرده‌اند، با خانم قریب مبادله اطلاعات علمی می‌کنند.

این ویژگیها بود که مرا به طرف ایشان جلب کرد و تصمیم گرفتیم یک کار مشترک انجام دهیم که نتایج خوبی هم داشت و دو سال طول کشید. اسم آن را «زبانهای خاموش» گذاشتیم. موضوع آن خطوط تصویری مانند هیروگلیف۴ خطوطی است که به صورت تصویر در غارها و بر دیوارهای قدیمی و باستانی نقش بسته است. کتاب مزبور روش رمزگشایی این خطوط است و از این لحاظ بسیار مورد توجه قرار گرفت و به عنوان بهترین کتاب سال ۱۳۶۶ برنده جایزه شد.

از آن پس، خانم دکتر قریب تماس مستقیم علمی با من داشت و هنوز هم دارد. درخصوص کارهای علمی که انجام می‌دهد، گاهی با من مشورت می‌کند.

خانم قریب به دلیل انجام کارهای مهم علمی و ترجمه‌های مهمی که از متون مانوی و غیره کرده‌اند، «چهره ماندگار» شدند. خوشبختانه قدر زحمات ایشان را در جاهای مختلف دانسته‌اند و بزرگداشت هایی برایشان گرفتند و هنوز هم می‌گیرند.

یک جنبه دیگر شخصیتی خانم قریب، جنبه شاعری و احساسی اوست. وی شاعری بسیار قوی و باذوق است. شعرهای زیادی هم دارد و تا آنجایی که من اطلاع دارم، یک مجموعه از اشعار وی به چاپ رسیده‌ است. شعرهای خانم قریب جنبه‌های مختلفی دارد. به عنوان مثال، چون طبیعت را دوست دارد، توصیف طبیعت در شعر او جایگاه خاصی دارد. ضمناً طنز خوبی هم در شعرش هست که بسیار ملیح است. اشعار فلسفی او هم جالب توجه است؛ بدین معنی که مسائل فلسفی را در شعر مطرح می‌کند و جواب آن را آن طور که فکر می‌کند، بیان می‌نماید. اینک به منظور حسن ختام این مقاله چند نمونه از اشعار ایشان را بازگو می‌کنم:

توصیف نوروز و بهار:

نوروز سر رسید و به گل رنگ و آب داد

سنبل به بوی عید، سر زلف تاب داد

طفل شکوفه پیرهن نو به تن کشید

لاله قدح گرفت و به نرگس شراب داد

باران فرودین ز سرانگشت دُرفشان

برکودکان باغ و چمن زرّ ناب داد

خورشید نوبهار که سرمست ژاله بود

جامش ز کف ربود و به دست سحاب داد

اسرار گنجنامه دل عقل می‌گشود

بختش کلید تجربه دیریاب داد

هر مشکلی که برد نگاهم به پیش دوست

در منتهای همتِ درکم جواب داد

گفتم که از خزانه قسمت چه بهره؟ گفت:

امّید بیکران و غم بی‌حساب داد

پی‌نوشتها:

۱٫ Hening 2. Sins Williams

3. Frye 4. Hieroglyfh

روزنامه اطلاعات