موحد: پنهان کاری، آفت علمی ایران است/ اسامی برندگان چهارمین دوره جایزه مجتبایی

1393/10/24 ۱۰:۳۲

مراسم چهارمین دوره جایزه دكتر فتح‌الله مجتبایی روز گذشته 23 دی‌ماه با حضور علی اصغر محمدخانی، حسین معصومی همدانی، شهرام پازكی، فتح‌الله مجتبایی و حجت‌الاسلام محمود دعائی برگزار شد. در این مراسم ضیاء موحود با تاکید بر اهمیت نهاد دانشگاه عنوان کرد: دانشگاه نهاد مهمی است. اگر بخواهیم آنچه را دانشگاه به ما عطا كرده بگیریم در خواهیم یافت كه چیزی برایمان باقی نمی‌ماند.

مراسم چهارمین دوره جایزه دكتر فتح‌الله مجتبایی روز گذشته 23 دی‌ماه با حضور علی اصغر محمدخانی، حسین معصومی همدانی، شهرام پازكی، فتح‌الله مجتبایی و حجت‌الاسلام محمود دعائی برگزار شد.

در این مراسم ضیاء موحود با تاکید بر اهمیت نهاد دانشگاه عنوان کرد: دانشگاه نهاد مهمی است. اگر بخواهیم آنچه را دانشگاه به ما عطا كرده بگیریم در خواهیم یافت كه چیزی برایمان باقی نمی‌ماند.

وی در ادامه درباره رساله برگزیده این دوره جشنواره توضیح داد: من CD سخنرانی مؤلف رساله «بلاغت ساختارهای نحوی تاریخ بیهقی» را كه امسال جایزه برتر را از آن خود كرده است دیده‌ام و نمی‌خواهم حرف‌های او را تكرار كنم. آنچه در این رساله بیش از هر رساله دیگری درباره تاریخ بیهقی اهمیت دارد واژگان آرایی است.

موحد افزود: ما جمله‌ای ساده را مانند «من كتاب را به خانه بردم» می‌توانیم به اشكال گوناگون بگوییم كه هربار معنی متفاوتی داشته باشد. اگر بگوییم «كتاب را به خانه بردم» یعنی چیز دیگری غیر از كتاب به خانه نبردم یا اگر بگوییم «به خانه كتاب را بردم» یعنی كتاب را به خانه بردم نه چیز دیگری. در واقع در رساله «بلاغت ساختارهای نحوی در تاریخ بیهقی» به این نكات و تقدم و تأخر كلمات توجه شده كه در نوع خود كم‌نظیر است. قدما می‌گفتند آنچه در جمله تقدم و تأخر دارد معنی جمله را تغییر می‌دهد و مؤلف این رساله با همین شیوه رساله خود را نوشته است.

شاعر مجموعه شعر «مشتی نور سرد» یادآور شد: در این رساله مثال‌های زیادی از بیهقی آورده شده كه بسیار زیباست. در واقع ما همیشه در رساله‌ها از نظم حرف زده‌ایم و كمتر سراغ نثرها رفته‌ایم. وقتی بیهقی می‌خوانیم گویی با صدایی روبه‌روییم كه در همه كتاب پیچیده است. تنوع ساختار نحو موضوعی دیگر در تاریخ بیهقی است. در واقع تاریخ بیهقی پادشاه قلدری را مانند امیر مسعود وصف می‌كند كه به قولی در هر جنگی كه شركت می‌كرد شكست نمی‌خورد. نكته دیگر در تاریخ بیهقی محافظه كاری نویسنده است. او در عین حال حرفی را كه نباید بزند نمی‌زند و حرفی را كه باید بزند می‌گوید و به خواننده می‌رساند، چیزی كه ما ایرانی‌ها در آن كار استاد شده‌ایم و همیشه حرف‌هایمان را دو پهلو می‌زنیم. اگر به ادبیات سیاستمدارانمان نیز نگاه كنیم این دوپهلویی را درخواهیم یافت.

شاعر مجموعه شعر «نردبان‌اندربیابان» گفت: ضمیر جمعی كه در این كتاب به كار برده می شود همیشه برای رد گم كردن نیست بلكه بعضی مواقع به طور مثال پادشاهان می‌خواهند خودشان را بالا ببرد و از ضمیر اول شخص جمع استفاده می‌كنند. محافظه‌كاری در بیهقی شیوه‌ای است كه دكتر سیدقاسم به خوبی به آن اشاره كرده و از عهده تحقیقش برآمده است.

این پژوهشگر ادبیات كلاسیك و معاصر ادامه داد: مثل این‌كه ما در ایران محكوم به تكرار تاریخ هستیم. مسعود همه دور و اطرافیانش را كه از پدریان بودند كشت. او حسنك را نیز كه جزو پدریان بود بالای دار برد؛ در واقع همان كسی كه باعث به قدرت رسیدن محمود شد. حتی مسعود روزی كه حسنك را بر دار كردند و در قتل او دست داشت و البته می‌گفت این كار امر خلیفه است، صبح زود سوار بر اسب می‌شود و به شكار می‌رود. در عین حال او هر گاه در جنگ می‌خواست كاری كند كه دیگران او را از آن كار سربازمی‌زدند می‌گفت من چیزهایی می‌دانم كه شما نمی‌دانید. مسعود چندین بار به هند حمله كرد و آخرین بار سلجوقیان به او گفتند كه با این كارت خراسان بزرگ را از دست می‌دهی.

رساله‌هایی كه دوباره داوری می‌شوند

حسین معصومی همدانی نیز از دیگر سخنرانان این مراسم گفت: به گمانم مهم‌ترین و بیشترین اهمیت جایزه مجتبایی این است كه پژوهش‌هایی كه در دانشگاه داوری شده باز در معرض داوری قرار می‌گیرد و طبق قرار و مداری این آثار چاپ می‌شوند و سپس مورد داوری عظیم‌تری كه از سوی خوانندگان اهل فن یا مخاطبان معمولی و آحاد جامعه است قرار می‌گیرند. كسانی كه برای این جایزه پایان‌نامه‌های خود را ارسال می‌كنند دانشجویانی هستند كه از پایان‌نامه‌شان دفاع كرده‌اند و این عده اغلب از میان آنهایی است كه به كار خود اطمینان دارند اما هنوز آثار سال گذشته كه قرار بود انتشارات هرمس آنها را به چاپ برساند منتشر نشده است.

معصومی توضیح داد: یكی از آفات علمی ناشی از پنهان‌كاری است. كسانی كه در زمینه تحقیقات نظامی و استراتژیك یا شركت‌های بزرگ تولیدی كار می‌كنند همواره پنهان‌كاری دارند. در برخی  حوزه‌های علمی پنهان‌كاری اصل است. شركت‌های بزرگ وقتی روی محصولی كار می‌كنند تا آن را زودتر به بازار عرضه كنند برای خارج كردن حریفان از بازار اطلاعات خود را پنهان می‌كنند و برخی دیگر در پی این‌ هستند كه آنها را افشا كنند.

وی ادامه داد: پایان‌نامه دور از انظار نوشته می‌شود و كسانی‌ هم كه پایان‌نامه را تنظیم می‌كنند عضو هیأت علمی‌اند. در واقع تصویب پایان‌نامه زمانی صورت می‌گیرد كه معمولاً دیر شده است. در واقع آخر تحقیق دانشجویان تازه می‌فهمند كه چه كاری می‌خواسته‌اند انجام بدهند. مرحله پایان‌نامه در ایران یعنی قطع رابطه كامل با محیط دانشگاه و در طول این مدت دانشجو هیچ یك از همكاران و هم‌درسی‌های خود را نمی‌بیند. كمتر پیش می‌آید كه صاحب رساله گروهی از صاحب‌نظران و علاقه‌مندان دیگر را در جریان پیشرفت كار خود قرار دهد.

این استاد دانشگاه یادآور شد: در رشته‌های دیگر علوم و مهندسی استاد وظیفه دارد دانشجو را به سمینارها بفرستد. علت خرید و فروش نشدن پایان‌نامه در كشورهای توسعه یافته این است كه آنها پیش از این‌كه برای متخصصان آن حوزه چندین جلسه سخنرانی نكنند، نمی‌توانند رساله خود را ارایه دهند. در ایران اگر پایان‌نامه‌ای هم در بیرون دانشگاه تهیه شود، اصلاً لازم نیست كسی لب باز كند و حرفی بزند. استاد راهنما چند جلسه محدود شاگردش را می‌بیند و او هم احساس می‌كند كه دیگر به فضای آكادمیك تعلق ندارد.

معصومی اضافه كرد: در ایران همه چیز به انصاف خود دانشجو بستگی دارد. خیلی از پایان‌نامه‌ها خوانده نمی‌شود یا جلسات پایان‌نامه به بحث در مورد نقطه و ویرگول یا پانوشته‌ها محدود است. در كشور ما دانشجو به تنهایی باید مشكلات پایان‌نامه خود را حل كند. در خلال خواندن این 16 پایان‌نامه به نتیجه‌ای رسیدم كه نظام آموزشی ما چند مشكل عمده دارد كه یكی از آنها روش تحقیق است.

شباهت روش تحقیق و شیرینی‌فروشی

این پژوهشگر توضیح داد: دانشجو فكر می‌كند روشی داریم كه بتوان همه مواد تهیه شده را در روش تحقیق ریخت، این در حالی است كه روش تحقیق درست و جدی نداریم. درس‌های روش تحقیق به یك مشت فوت و فن سوری محدود شده است. اگر هم روش تحقیقی وجود دارد ذكر آن آرشیوی و برآمده از تصوری اشتباه است. به نوعی انگار ما در شیرینی‌فروشی می‌خواهیم كاری انجام دهیم!  

معصومی یادآور شد: البته برخی آثار حاصل زحمت نویسنده است كه این زحمت كاملاً بارز و آشكار است. یكی دیگر از تناقض‌هایی كه دست‌كم در گروه ادبیات داریم این است كه دانشجویان چیز دیگری می‌خواهند و استادان چیزهای دیگری تدریس می‌كنند. گویی مجموعه‌ای از معارف به نام علوم ادبی در میان است. البته منظورم درس‌هایی مانند معانی بیان نیست. عطش خواستن در میان گروه‌ها هست اما این عطش گویی در آن‌ها درنمی‌گیرد و منعكس نمی‌شود.

این پژوهشگر ادبیات كلاسیك افزود: یكی دیگر از آفت‌های رساله‌نویسی استفاده از منابع ترجمه است. تشتت‌هایی وجود دارد كه گویی در ابتدای كار دانشجو باید به همه آنها بپردازد. به گمانم دانشگاه محیط محافظه‌كارانه‌ای است كه دانشجویان همه چیز را به اصطلاح داغ داغ نمی‌آموزند اما یك سلسله موارد نیز بین همه تقسیم می‌شود. رساله«مطالعه سبک‌شناختی گفتارنوشت‌های نثر عرفانی» از اختلاف زبان‌شناسی استفاده نكرده است و از علم زبانشناسی بهره برده است. این نوعی ظرافت در كار را نشان می‌دهد كه تا كجا می‌توان وارد دعواهای نظریه‌پردازها شد.

وی گفت: ممكن است نویسنده‌ای 10 اثر داشته باشد و ما در ایران تنها یك اثر درجه دو او را ترجمه كرده باشیم كه دانشجو همان اثر ضعیف را ملاك و معیار قرار می‌دهد. این شیوه برخی را به بیراهه می‌كشاند و نتایج بدی به بار می‌آورد.

نخستین رساله درباره سعدالدین حمویی

شهرام پازكی نیز درباره رساله عالیه نوری گفت: این رساله از نخستین رساله‌هایی است كه درباره سعدالدین حمویی نوشته شده. این‌كه تا به حال پایان‌نامه‌ای درباره او نوشته نشده به دلیل دشواری خواندن آثار اوست. در واقع دلیل این‌كه او شهرت چندانی ندارد نیز همین دشوارخوانی آثارش محسوب می‌شود. در دپارتمان فارسی چون می‌خواهند موضوع‌ها تكراری نباشد به بررسی برخی مباحث می‌پردازند كه این تفسیرها مستلزم تحقیق است. اما نوآوری چنان ما را از موضوع دور می‌كند كه زحمات دانشجو زایل می‌شود. به طور مثال این‌كه مثنوی معنوی را بر اساس آراء میشكل فوكو تفسیر كنیم موضوعی است كه اگر به گوش خود فوكو هم می‌رسید تعجب می‌كرد. تحقیقات رساله‌ای باید بر مبنای متون پژوهشی باشد. به عنوان نمونه كارهایی كه ویلیام چیتیك در عرفان و تصوف انجام داده مبتنی بر دقت بسیار علمی اوست.

وی اضافه كرد: این‌كه چطور می‌توان تذكره‌الاولیا را با موازین علمی و تاریخی معتبر تطبیق داد نیز كار اشتباهی است چرا كه خود عطار می‌گوید من تاریخ ننوشته‌ام و این كتاب صرفاً یك تذكره است. من فلسفه خوانده‌ام و در عرفان و تصوف چندان صاحب‌نظر نیستم. شاید در مورد فقه و اسلام راحت‌تر بتوان به نتیجه رسید. در مورد رساله حمویی نیز همین موضوع صادق است البته مؤلف نیز تقصیری ندارد در واقع این استادان هستند كه می‌خواهند چنین تحلیل‌هایی ارائه شود. آثار حمویی از آن جنس كارهای قابل فهم و رسا نیست و خانم نوری نسخ را خوانده و تحلیل كرده و كارش از این حیث قابل قدردانی است. در واقع تحقیقات تاریخی در كنار تحقیقات عرفانی این رساله را به رساله‌ای جامع تبدیل كرده است.

از برپایی چهارمین دوره جایزه خوشحالم

فتح‌الله مجتبایی، استاد دانشگاه نیز در سخنانی كوتاه گفت: خوشحالم كه توانسته‌ام تا چهار دوره این جایزه را ببینم. از همه استادان گران‌پایه‌ای كه همه این 16 رساله را خوانده‌اند تشكر می‌كنم. این كار كار سنگینی است كه فقط با عشق به فرهنگ و كشورمان انجام می‌شود.  من چندان نگران كیفیت آثار نیستم  چون به اعتقاد من همین مدرك گرایی تا به اینجای كار باعث شده كه این تعداد رساله درخشان تولید شود. به گمانم بعد از كمیت به كیفیت هم خواهیم رسید.

علی اصغر محمدخانی، دبیر چهارمین دوره جایزه دكتر مجتبایی نیز گفت: امسال 16 پایان‌نامه به دست ما رسید كه پنج پایان‌نامه به مولوی، پنج رساله درباره نقد و نظریه‌های ادبی و یك پایان‌نامه نیز به شعر معاصر می‌پرداخت. این آمار نشان می‌دهد كه هنوز دانشجویان با فاصله‌ای زیاد نسبت به دیگر موضوع‌ها به مولوی علاقه‌مندند و از دیگر سو كمتر به ادبیات معاصر روی می‌آورند.

اسامی برندگان چهارمین دوره جایزه مجتبایی

جایزه برتر این دوره به رساله «بلاغت ساختار نحوی در تاریخ بیهقی» نوشته لیلا سیدقاسم تعلق گرفت و دو رساله با نام‌های «احوال، آثار و آراء عرفانی سعدالدین حمویی» و «مطالعه‌ سبک‌شناختی گفتارنوشت‌های نثر عرفانی» نوشته عالیه نوری و داوود پورمظفری تشویق شد. جایزه برتر این دوره مبلغ 20 میلیون ریال و تشویقی‌های این دوره نیز مبلغ 10 میلیون ریال بود.

جایزه دکتر فتح‌الله مجتبایی، جایزه‌ای است که به برترین پایان‌نامه دکتری در رشته‌های زبان و ادبیات فارسی، ادیان و عرفان اهدا می‌شود و اولین دوره اعطای این جایزه در آذرماه سال ۱۳۹۰ برگزار شد. پایان‌نامه برگزیده پس از بررسی هیأت داوران، متشکل از برجسته‌ترین استادان رشته‌های ادیان و عرفان و زبان و ادبیات فارسی، برای دریافت جایزه معرفی و علاوه بر دریافت لوح تقدیر و جایزه نقدی، امکان نشر آن در  انتشارات هرمس فراهم می‌شود.

مراسم چهارمین دوره اعطای جایزه دكتر فتح‌الله مجتبایی (بررسی رساله‌های برتر پژوهش‌های ادبیات كلاسیك فارسی و ادیان و عرفان) شب گذشته در مؤسسه فرهنگی شهر كتاب برگزار شد.   

خبرگزاری ایبنا