اشرف تالارهای اصفهان

1402/4/12 ۱۲:۱۱

عمارتی که با نام «تالار اشرف» شناخته می‌شود در منطقه دولت‌خانه صفوی و در کنار بناهایی مانند کاخ هشت‌بهشت، عمارت رکیب‌خانه، تالار تیموری، کاخ چهل‌ستون و عمارت عالی‌قاپو قرار دارد و ازجمله کاخ‌های برجامانده از عصر صفوی است.

تالار اشرف با استفاده از چوب‌بست ساخته‌شده و بام مسطحِ آن بر پایه‌های بلندی از جنس طلا قرار دارد. این عمارت دارای یک تالار بزرگ در میانۀ بنا است که اطراف آن اتاق‌های جانبی قرار دارد. تالار اصلی دارای سقف قوسی، مانند سقف آسمان است که برای تزئینِ آن از مقرنس‌کاری و قطاربندی با پوشش زرنگار و گچ‌بری‌های رنگین و لاجوردی استفاده شده است.

تزئیناتی مانند طلاکاری، لایه‌چینی با نقوش گیاهی، گچ‌بری با نقوش هندسی و گل و بوته، قطاربندی و تنگ‌بری در این بنای فاخر به‌کاررفته و در سردر ورودی آن نیز با آجرهای گره‌چینی‌شده به‌صورت برجسته کارشده است. انبوه مقرنس‌هایی که بر روی سقف ضربی و بلند این تالار کارشده، یکی دیگر از ویژگی‌های تزئینات شاخص این عمارت است، به‌طوری‌که در میان هر مقرنس یک گل سنتی با تکنیک لایه‌چینی طلاکاری‌شده و چشم‌نوازی می‌کند. در بالاترین نقطۀ سقف تالار مرکزی نیز شمسه‌ گردان یا گردونه مهر با ۲۴ شعاع زرین دیده‌ها را به خود جلب می‌کند و در میانه نیز یک شمسۀ بزرگ‌تر با ۱۲ پَر در دل مقرنس‌ها جالب‌توجه است.

این بنای فاخر و زرنگار که به لحاظ تزئیناتِ خود، ازجمله نقاشی، مقرنس‌های زیبا، طلاکاری، لایه‌چینی، گچ‌بری و طاق‌های متناسب ضربی، جلوه و شکوهی خاص دارد، بنا به گفتۀ مسعود نیک‌آیین، کارشناس گردشگری، به اشرف افغان هیچ ارتباطی ندارد و انتخاب واژه «اشرف» به این دلیل است که آن را اشرف تالارهای اصفهان دانسته‌اند. درواقع باید دانست که «تالار اشرف» در زمان شاه عباس دوم ساخته شده و در عصر جانشین او یعنی شاه سلیمان کامل شده است.

مسعود نیک‌آیین درباره این عمارت به ایسنا گفت: عمارت تالار اشرف یکی از باشکوه‌ترین و زیباترین تالارهای به‌جامانده از دوره صفوی در اصفهان است که با تزئینات عالی گچ‌بری و مقرنس‌های طلاکاری شده، در محدوده دولت‌خانه و در کنار عمارت رکیب‌خانه، کاخ چهل‌ستون، کاخ عالی‌قاپو و تالار تیموری قرار دارد.

او با بیان اینکه تالار تاریخی اشرف، اشرف تالارهای عصر صفویه است، افزود: وجه‌تسمیه این عمارت بی‌نظیر به نام «اشرف» به دلیل منحصربه‌فرد بودن نوع تزئینات و مقرنس‌های زیبای آن است.

این کارشناس خبرۀ گردشگری با اشاره به اینکه ترنجِ وسط تالار اشرف از طلای خالص تشکیل‌شده که دارای ٢٤ پـره و بیانگر ساعات شبانه‌روز است، بیان کرد: تالار اشرف نشان‌دهندۀ عظمت و شکوه هنر معماری استادکاران و ابرمهندسین این دیار هنرپرور بوده و گویای این است که هنرمندان و استادکاران این اثر برجسته، یک بنّای ساده نبوده‌اند و به بسیاری از علوم زمان خود تبحر داشته و با پشتوانه فلسفه و تفکر غنی اسلامی و شیعی این بنای شکوهمند را خلق کرده‌اند.

نیک‌آیین ادامه داد: بر دیوار اصلی این تالار، تابلوی شب معراج حضرت پیامبر(ص) نقش‌اندازی شده و در پایین آن اشعاری از مثنوی نظامی گنجوی در وصف معراج حضرت رسول(ص) نقل‌شده است.

او گفت: مرمت گچ‌بری‌ها، نقاشی‌ها و آرایه‌های این تالار زیبا از سال ۸۲ توسط اداره کل تشریفات استانداری و با نظارت و همکاری اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان آغاز و بسیاری از بخش‌های آسیب‌دیدۀ آن با حضور هنرمندان و مرمتگران اصفهان در مدت ۲۰ سالِ گذشته مرمت و بازسازی شد. هم‌اکنون نیز با برخی از شاهکارهای صنایع‌دستی و هنرهای دستی هنرمندان وزین اصفهانی مزین شده و به‌عنوان تالار موزه و ویترین هنر و معماری اصفهان، محل بازدید، ملاقات و نشست با مهمانان خارجیِ بلندپایۀ استان مورد بهره‌برداری قرارگرفته و با پیگیری و تلاش اداره‌کل مذکور بخش‌های دیگری از آن نیز در دست مرمت و بازسازی است.

این بنای تاریخی در دوره صفوی سکونت‌گاه پادشاه و حرم سلطنتی بوده است و در دوران قاجار به‌عنوان خانه صارم‌الدوله (فرمانده نظامیان اصفهان) مورداستفاده قرار گرفت. برخی از پژوهش‌گران نوشته‌اند که تالار اشرف در اوایل جنگ جهانی اول بین سال‌های ۱۹۱۴ تا ۱۹۱۸ میلادی به انبار علوفه و اقامت‌گاه سربازان روسی تبدیل و یکی از واحدهای نظامی در آن مستقر شد. در همین سال‌ها تمام تزئینات سقف این تالار را زیر گچ پنهان می‌کنند که به‌نوعی موجب حفظ این نقوش زیبا شده است.

در اواخر دوران قاجار مرمت‌هایی در تالار اشرف صورت گرفت و از ویرانیِ کامل نجات‌یافته است. تالار اشرف روزگاری نیز به اداره صحیه و سجل احوال، اداره معارف، اداره فرهنگ و هنر، اداره آموزش و پرورش تغییر کاربری داد و از سال ۱۳۸۳ تاکنون نیز اداره‌کل تشریفات و امور بین‌الملل استانداری اصفهان در این عمارت مستقر است.

در سفرنامه شاردن نیز به تالار اشرف اشاره‌شده و مرمت آن را متعلق به اواخر دوره سلطنت شاه سلیمان دانسته و آورده که تاجگذاری شاه سلیمان در این مکان برگزارشده است. نکته دیگر اینکه در مقابل این بنا حوضی مستطیل شکل وجود دارد که در چهارطرف آن ۴ باغچه مشجر قرار گرفته ‌است. در شمال غربی عمارت نیز زمین مسطحِ وسیعی است که باقی‌ماندۀ عمارت صدریه و به باغ چهلستون متصل است. در حال حاضر از آن عمارت مجلل یک تالار نفیس بزرگ و دو اتاق کوچک در طرفین تالار اصلی باقی مانده است.

این عمارت که در تاریخ ۱۵ دی‌ماه ۱۳۱۰ با شمارهٔ ۱۰۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است، در خیابان باغ گلدسته در غرب خیابان استانداری و واقع در محدوده باغ استانداری قرار دارد و به تالار اشرف شهرت دارد.

منبع: ایسنا

سایر تصاویر