1393/10/23 ۰۹:۵۱
پارسا قاسمی : کاوش‌های باستان‌شناسی در ایران، به‌خصوص درباره دیوار بزرگ دفاعی دوره ساسانی در گرگان و همچنین یک مرکز مهم تجاری- اقتصادی دوره ساسانی در فارس، کشفیات بسیار مهمی را درپی داشته است. این کشفیات شامل کاوش‌های دیوار بزرگ گرگان، کشف یک‌دروازه از دوره هخامنشی مربوط به پیش از ساخت تختجمشید در محوطه تلآجری در نزدیکی تختجمشید و کشف یکی از مراکز تجاری، اقتصادی و احتمالا اداری دوره ساسانی در تل‌قلعه سیف‌آباد در دشت کازرون فارس است. آنچه در ادامه می‌آید خلاصه‌ای از کشفیات به‌دست‌آمده در این محوطه‌های باستان‌شناسی است.
ساخت دیوار بزرگ دفاعی گرگان در دوره ساسانی
دیوار بزرگ دفاعی گرگان یکی از استحکامات دفاعی طولانی جهان است که در متون قدیمی به دلیل رنگ آجرهای آن، از آن با نام مار سرخ یاد شده است. این دیوار به نام‌های دیگری چون سد اسکندر، سد پیروز، سد انوشیروان و قزل‌آلان نیز شناخته می‌شود. طول این دیوار حدود ٢٠٠کیلومتر و عرض آن ١٠متر است که از شرق دریای خزر شروع و پس‌‌از عبور از شمال گرگان‌رود و دشت‌های بندر ترکمن، آق‌قلا، گنبدکاووس و کلاله به کوه‌های پیش‌کمر شهرستان کلاله در شرق گلستان می‌رسد. دیوار گرگان پس از دیوار چین و سمیز آلمان، سومین دیوار طویل جهان است. دور اول مطالعات باستان‌شناسی این دیوار دفاعی، توسط تیم مشترک ایرانی- انگلیسی (پژوهشکده باستان‌شناسی ایران و دانشگاه ادینبورگ اسکاتلند و دانشگاه دورهام بریتانیا) در سال١٣٨٤ آغاز و در سال١٣٨٨ پایان یافت که نتیجه آن شناخت فنون مهندسی، معماری و رمز و رازهای به‌کاررفته در ساخت این دیوار بود. دور دوم این کاوش‌ها در پاییز امسال با حضور ٢٠پژوهشگر از ایران، آلمان، ایتالیا و روسیه انجام شد که هدف آن بررسی‌های جدید زمین‌باستان‌شناسی، بررسی‌های گیاه‌باستان‌شناسی، جانورشناسی، منظرباستان‌شناسی و استفاده از روش‌های کاوش بدون خاک‌برداری، مانند ژئوفیزیک در دیوارهای بزرگ و تاسیسات وابسته آن بود. این دیوار از نظر مهندسی و معماری از استحکامات دفاعی پیشگفته، پیشرفته‌تر و تمام ٢٠٠کیلومتر آن از آجر ساخته‌شده است. طبق منابع تاریخی، ارتفاع این دیوار شش تا ١٠متر بوده و در مقابل آن خندقی به طول٢٠٠ و عرض ٣٠متر ایجاد شده است که از آن به‌عنوان عاملی برای جلوگیری از نفوذ مهاجمان استفاده می‌شد. درنتیجه کاوش‌های باستان‌شناسی تاکنون حدود ١٥٠کوره پخت آجر در اطراف این دیوار شناسایی شده که سوخت موردنیاز آنها از گیاهان بومی بوده است. پشت دیوار گرگان، بیش‌از ٣٠قلعه با اندازه‌های متفاوت شناسایی شده‌اند که همه آنها کاربری دفاعی داشتند. علاوه‌بر قلعه‌های پیشگفته، تعداد ٢٥قلعه به‌عنوان پادگان‌های کوچک پشتیبان، در امتداد دیوار وجود داشته که نشان از پیچیدگی دفاعی این سازه دارد. تخمین زده شده حدود ٣٠هزار سرباز می‌توانستند در طول دیوار مستقر شوند. بررسی‌های باستان‌شناسی انجام‌شده نشان داد که دیوار بزرگ گرگان در اواخر دوره ساسانی در فاصله زمانی ٦١٥ -٤٢٩ میلادی ساخته شده است.
دروازه باستانی در نزدیکی تختجمشید
تختجمشید یا پارسه در سال٥٢١ پیش‌از میلاد در زمان فرمانروایی داریوش اول هخامنشی بنیان نهاده شد. این مکان، در حدود دوسده متوالی تا سقوط این شاهنشاهی به دست «اسکندر مقدونی» در سال٣٣١ پیش‌از میلاد، مهم‌ترین پایتخت سیاسی و مذهبی هخامنشیان بوده است. تختجمشید فعلی تنها بخش ارگ حکومتی شهر پارسه به‌شمار می‌رود. این در حالی است که پیرامون این تختگاه، آثار و بناهای باستانی متعددی وجود دارد که نشان می‌دهد وسعت شهر بیش از ٥٠٠هکتار بوده است که در نتیجه عوامل انسانی و طبیعی، مدفون یا ویران شده‌اند. برای پی‌بردن به بناها و سازه‌های پیرامون تختجمشید، تیمی متشکل از باستان‌شناسان ایرانی-ایتالیایی از سال١٣٨٧، کاوش‌های باستان‌شناسی را در این حوزه آغاز کردند. یکی از مکان‌های کاوش‌شده در سال‌های اخیر، محوطه معروف به تلآجری است. کاوش این محوطه در سال گذشته و امسال نشان داد که تلآجری یک دروازه باستانی مربوط به پیش از فرمانروایی داریوش اول است. پژوهش‌ها نشان داد که تلآجری، دروازه بنای کاخی به نام فیروزی (به فاصله کمی از تلآجری) بوده که در زمان کوروش یا کمبوجیه ساخته شده است. تمام سطح بیرونی و راهرو بزرگ بنای این دروازه، به آجرهای لعاب‌دار رنگارنگ مزین بود. در ساخت این دروازه، هزاران قطعه آجر به ابعاد ٣٣ در ٣٣ به ضخامت ١١سانتیمتر استفاده شده است. تعدادی از آجرهای لعاب‌دار این دروازه، دارای نقوشی از گاو و موشخوشو، نماد و سمبل خدای مردوک بابلی بود. (موشخوشو، حیوانی افسانه‌ای و ترکیبی از مار و اژدهاست که بیشتر به‌عنوان نماد و سمبل خدای مردوک، خدای بابلیان شناخته شده است.) شباهت آجرهای لعاب‌دار کشف‌شده در این دروازه، با نقوش اساطیری بین‌النهرین و به‌ویژه دروازه ایشتار در بابل، نشان‌دهنده این است که این بخش از شهر در دوره کورش هخامنشی وجود داشته و مهم‌تر اینکه بناهای این قسمت، پیش‌از تختگاه تختجمشید احداث شده‌اند. با توجه به یافته‌های جدید، توالی استقرار و ساخت بناهای شاهی پیرامون شهر پارسه، از زمان پادشاهی کورش و کمبوجیه تا پیش‌از به‌قدرت‌رسیدن داریوش در سال٥٢١ پیش‌از میلاد آشکار شده است.
کشف یک مرکز تجاری- اقتصادی در دشت کازرون فارس
محوطه تل‌قلعه سیف‌آباد، به فاصله ٥٠٠متری شمال روستای سیف‌آباد کازرون در جنوب‌غربی فارس واقع شده است. در دهه١٣٦٠، در نتیجه انتقال لوله گاز از کازرون به شیراز، این محوطه به‌طور اتفاقی نمایان و بخش میانی آن به دلیل انتقال لوله گاز تخریب شد و از آن سال تاکنون نیز حفاری‌های غیرمجاز، آسیب زیادی به آن وارد کرده است. به‌دلیل اهمیت این محوطه و حفاری غیرمجاز، با پیگیری‌های متعدد، کاوش نجات‌بخشی آن در پاییز امسال توسط دونفر از همکاران میراث فرهنگی فارس و نگارنده انجام شد. نتایج کاوش‌های باستان‌شناسی نشان داد که این مکان، یک مرکز فعال اقتصادی، تجاری و بازرگانی در دوره ساسانی بوده است که احتمالا فعالیت آنها به‌طور تخصصی به جمع‌آوری، توزیع و تجارت محصول خرما اختصاص داشته. درون خمره‌های سفالی کشف‌شده در برخی از اتاق‌های کاوش‌شده، مقدار زیادی خرما یافت شد که نشان می‌داد در این مکان خرما جمع‌آوری و به دیگر نقاط توزیع می‌شده است. خمره‌های حاوی دانه‌های خرما در داخل فضاهای معماری یکی از پدیده‌های نادر در باستان‌شناسی دوره ساسانی بود که از این محوطه یافت شد. همچنین در این مکان بقایای معماری منظم شامل اتاق‌های کوچک آشکار شد که به نظر می‌رسد کاربری اداری و اقتصادی داشتند. علاوه‌بر یافته‌های پیشگفته، ظروف سفالی، سنگی، فلزی و ظروف شیشه‌ای مزین به تراش‌های همپوشان، یک عدد تاس سنگی و یک مهره تخته‌نرد از جنس استخوان، تعداد زیادی اثر مهرگلی به‌همراه یک مهرسنگی از این محوطه ساسانی یافت شد. کشف مهر و اثر مهرها از این محوطه نشان‌دهنده این است که تل‌قلعه یک‌مرکز فعال اقتصادی و تجاری در جنوب‌ایران یا به عبارتی یکی‌از مراکز اداری و اقتصادی شاپور‌خوره یا کوره‌شاپور در دوره ساسانی بوده است که خوانش نوشته‌های روی آنها می‌تواند ارتباطات اقتصادی این محوطه با دیگر نقاط امپراتوری ساسانی را روشن می‌کند.
روزنامه شرق
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید