مطالبات اجتماعی زنان پس از مشروطه

1402/4/11 ۱۱:۵۵

سمیه سادات شفیعی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی گفت: مشروطه به عنوان یک بزنگاه تاریخی که وجه بسیار بارزی در صورت‌بندی آرمان‌ها، ایده‌ها، تفکر، اندیشه و پروژه انسان ایرانی دارد، صرفا با رویدادها شناخته می‌شود و وقایع مختلفی که در آن رخ داده است، اما مهم‌تر از آن به نظرم توجه به صورت‌بندی‌های مختلفی است که از نیازها، آرمان‌ها و انگیزه‌های انسان ایرانی در آن دوره اتفاق افتاده است و این صورت‌بندی‌ها در نشریات زنانه خودش را به بهترین شکل ممکن نشان می‌دهد.

نیازهای انسان ایرانی عصر مشروطه در نشریات زنانه خودش را به بهترین شکل نشان می‌دهد

سمیه سادات شفیعی، پژوهشگر تاریخ اجتماعی در نشست «مطالبات اجتماعی زنان پس از مشروطه» گفت: تبدیل پروژه مادر شدن به مادری کردن در بزنگاه مشروطه ما را به این اندیشه می‌برد که ایران مدرن، ایرانی است که نقش اجتماعی متفاوتی برای زنان در نظر دارد. همان‌طور که گفتم آبشخور این فکر زنانه نیست و به ظن من از سوی مردان و روشنفکران به ویژه کسانی که در ارتباط با جامعه مترقی اروپا داد سخن می‌دادند. در این دوره آنچه که مطرح است و وطن به عنوان یک مادر و مام میهن، مادری است که غیر از آن وجوه طنازانه یا به یک معنایی مباحث ناموسی به نظر می‌رسد مادری است که نیازمند توجه حمایت و توجه فداکاران و وطن‌پرستانی است که در راه او گام برمی‌دارند و نیازمند عشق است، عشق به معنای واقعی کلمه. 

او افزود: اشعاری که در این دوره سروده شده است و وجه وطن‌پرستانه آن در مطالعات پژوهشی واکاوی شده، دقیقا نشان داده می‌شود که تا چه حد شعرا و روشنفکران ما تلاش می‌کردند این وجه از مادر وطن را پررنگ کنند تا وجه‌های دیگری از مادری که شاید ملی‌گرایان در سایر جوامع در آن موقع بر آن تأکید داشتند، اما با همین خوانش هم، به نظر می‌رسد یک تفسیر متفاوتی از این گفتمان وطن داریم؛ به این معنا که این مادر (به تعبیر وطن) نیازمند توجه و حمایت و عشق است اما این مسیر صرفا از طریق سربازگیری، آموزش و تعلیم نسل برومند نیست، بلکه به معنای اخص او کاملا متوجه زنان است.

این پژوهشگر تاریخ اجتماعی بیان کرد: به عبارتی این نگاهی که به زنان عاملیت می‌بخشد و آنها را به عنوان کارگزاران عصر مدرن می‌شناسد، از نظر من بسیار مهم است. در این نسبت است که مطالبات زنان روشن می‌شود؛ یعنی مطالبات زنان نسبت وسیعی دارد با این خوانش از مام وطن که دیگر مادر شدن هنر نیست بلکه مادری کردن وظیفه‌ای است که از زنان انتظار می‌رود و دیگر توجه به مردان به معنای عاملان و کارگزاران عصر مدرن نیست، بلکه این بار زنان هستند که در این جایگاه قرار می‌گیرند.

صد سال تاریخی پویا برای زنان

سمیه‌سادات شفیعی با تأکید بر مهم دانستن تغییر نگاه به زنان در عصر مشروطه گفت: این نگاه خیلی ارزشمند است و من تصور می‌کنم این تغییری که در این بزنگاه تاریخی اتفاق افتاده، نکته‌ای هست که از نظرها مغفول مانده و بسیار مهم است. تمام این نسبت‌های دوگانه‌ای که میان فلاکت، بدبختی، جهالت و عقب‌افتادگی جامعه ایران به ظن نویسندگان در آن دوره مطرح شده، همان ترقی‌خواهی است که در اشکال مختلف طرح می‌شود، این تحول و رسیدن از نقطه (الف) به (ب) همه اینها از زنان انتظار می‌رود. 

او ادامه داد: این‌که پرسیدن اگر عاملیت را به زنان بدهیم منافاتی با عاملیت مردان ندارد؟ باید بگویم در اینجا بحث منافات مطرح نیست، بلکه باید در اینجا زنان را به رسمیت بشناسیم بعد از آنان چنین انتظاراتی داشته باشیم. حالا باید بگویم ما امروز چه نسبتی با این عاملیت داریم؟ به نظر می‌رسد این صد ساله، 100 سال بسیار پویایی برای زنان بوده است.

این عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی عنوان کرد: امروز بحث و مطالبه زنان عوض شده است، اما آن رسالتی که بر گردن آنها گذاشته شده تا چه حد جدی گرفته شده است؟ چه قدر دیده شده و به خاطر آن پاداش داده شده است؟ پاداش دادن به این معنا که چه سهمی دارند؟ در قدرت و در مبانی حقوقی و قس علی‌هذا. خیلی بحث را به آن سمت نمی‌برم، اما می‌خواهم بگویم این سوالات، سؤال‌های بسیار مهمی هستند این وظیفه و پروژه‌ای که به عهده زنان گذاشته شده است، زنان در آن چه حد موفق بودند؟ چه‌قدر آن را از آن خودشان کردند؟ چه قدر برای آن سرمایه گذاشتند؟

پرداخت طنازانه به آسیب‌های اجتماعی عصر مشروطه

سمیه‌سادات شفیعی گفت: بحث بعدی که از نظر من مهم است، بحث هویت دینی زنان به نظر می‌رسد علی‌رغم آن ذهنیتی که به غلط ایجاد شد زنان در جریان مدرن شدن ایران با حرکت‌هایی به یک معنا فمنیستی بوده و به نگاهی دیگر در جهت سکولاریزه کردن بوده است، من می‌خواهم بگویم این برداشت درست نیست و آنچه از متون زن نوشته دریافت می‌کنیم اتفاقا عنایت دارد به و آن‌که مبانی دینی را مستمسک قرار دهد، حال چه به معنای بحث زندگی پیامبر و متقدمان چه به معنای خوانش‌های دینی از متون.

او افزود: حال در نشریه «عالم بانوان» کمتر اما در نشریات دیگر حتما به این نکته خواهیم پرداخت که اتفاقا به این نمونه‌ها نیز ارجاع می‌شود. نکته دیگر، بحث آسیب‌های اجتماعی است که در نشریات با طنازی و نکته‌سنجی به بحث آسیب‌های اجتماعی که گریبانگیر زنان، خانواده و جامعه است، از جمله فحشا، خرافه‌پرستی، تعدد زوجات، اعتیاد و بعد عقب‌افتادگی‌های زیرساختی که مساله روز بوده است، همه نشان می‌دهد که تا چه حد متون زن نوشته به این موضوعات توجه کرده و دغدغه آنها را داشته است.     

این پژوهشگر تاریخ اجتماعی بیان کرد: در کنار آسیب‌ها، بحث زنان سرپرست خانوار به عنوان گروه‌های حاشیه‌ای نکته بسیار مهمی است. من این نکته را خیلی ارزشمند برمی‌شمرم که خیلی برای ما در آن دوره جدید است با توجه به زمانی که این نگرانی وجود دارد و چه قدر مهم است که زنان سرپرست خانوار حرفه‌ای بیاموزند و هنری یاد بگیرند که نکات بسیار مهمی است.

سمیه‌سادات شفیعی گفت: در نهایت باید بگویم مشروطه به عنوان یک بزنگاه تاریخی که وجه بسیار بارزی در صورت‌بندی آرمان‌ها، ایده‌ها، تفکر، اندیشه و پروژه انسان ایرانی  دارد، صرفا با رویدادها شناخته می‌شود و وقایع مختلفی که در آن رخ داده است، اما مهم‌تر از آن به نظرم توجه به صورت‌بندی‌های مختلفی است که از نیازها، آرمان‌ها و انگیزه‌های انسان ایرانی در آن دوره اتفاق افتاده است و این صورت‌بندی‌ها در نشریات زنانه خودش را به بهترین شکل ممکن نشان می‌دهد. 

او ادامه داد: بنابراین اگر بخواهیم فراتر از این حوادث برویم و صرفا به بیان وقایع و حوادث اکتفا نکنیم، شاید بهتر باشد سراغ وجه بسیار جذاب این نشریات برویم که ما را با روزمره پیوند می‌زند آنچه که در سایر متون روشنفکرانه این دوره دیده نمی‌شود. لذا از مزایای بسیار مطلوب مطالعه این نشریات خوانش فراز و فرودهای و روزمرگی‌هایی است که زنان ایران به عنوان گروه حاشیه‌نشین در اقلیت تجربه کردند.

منبع: ایبنا