نقش کتیبه‌ها در تداوم هویت ملی

1401/12/2 ۱۳:۳۸

کتیبه‌ها به عنوان یکی از ارزشمندترین و موثق‌ترین منابع اطلاعاتی حاوی نکاتی است که از جوانب مختلف قابل بررسی هستند، به گونه‌ای که مورخان، باستان‌شناسان، زبان‌شناسان و جامعه‌شناسان هرکدام به خوبی می‌توانند پرسش‌های خود را از این عناصر فرهنگی بازیابی کنند.

مژگان اسماعیلی دبیر علمی چهارمین همایش ملی میراث‌زبانی و رییس پژوهشکده زبان‌شناسی، کتیبه‌ها و متون با بیان این مطلب به تشریح نقش کتیبه‌ها در تداوم هویت ملی پرداخت و گفت: در میان ملل متمدن گذشته، ایران به عنوان سرزمین آریاییان از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بوده و منابع و مدارک تاریخی و باستان‌شناسی حاکی از شکوفایی فرهنگی این سرزمین است.

وی بیان کرد: کتیبه‌ها به عنوان یکی از ارزشمندترین و موثق‌ترین منابع اطلاعاتی حاوی نکاتی است که از جوانب مختلف قابل بررسی هستند، به گونه‌ای که مورخین، باستان‌شناسان، زبان‌شناسان و جامعه‌شناسان هرکدام به خوبی می‌توانند پرسش‌های خود را از این عناصر فرهنگی بازیابی کنند.

اسماعیلی افزود: نکته قابل تأمل این که موضوعات اصلی این کتیبه‌ها عمدتا سیاسی است و حاوی شرح جنگ‌ها، جلوس‌ها، سقوط و کشورگشایی‌ها بوده‌اند، اما با این حال در لا‌به‌لای همین مکتوبات می‌توان به مسائل فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی اقوام و ملل دست یافت.

رییس پژوهشکده زبان‌شناسی،کتیبه‌ها و متون با اشاره به اینکه کتیبه‌شناسی به عنوان بخش مهم از زبان‌شناسی و باستان‌شناسی از اهمیت خاصی برخوردار است اظهارکرد: با مطالعه و پژوهش کتیبه‌ها و سنگ نبشته‌ها بخشی از ابهامات تاریخی رمزگشایی و با دلایل متقن و گویا اثبات می‌شود، چه بسا نقطه نظرات یا واقعیت‌های تاریخی که با مطالعه دقیق و مجدد این کتیبه‌ها مردود اعلام شده و برعکس نقاط تاریک و مبهم تاریخی و حلقه‌های مفقوده هویدا و آشکار شده‌اند، بنابراین دلایل بررسی، مستندنگاری و پژوهش در این عناصر فرهنگی برای یافتن و درک صحیحی از گذشته بشری اجتناب ناپذیر و ضروری است.

دبیر علمی چهارمین همایش ملی میراث‌زبانی گفت: چنین آثار ارزشمندی در سراسر فلات ایران به شکل منقول و غیر منقول پراکنده‌اند، و به‌رغم اینکه مطالعات موردی بسیار با ارزشی در این زمینه‌ها صورت گرفته ، اما هنوز فهرست جامع و کاملی از آثار مزبور در دست نیست.

 به گفته اسماعیلی انواع خطوط نقر شده در این کتیبه‌ها حکایت از تنوع فرهنگی می‌کند، که شامل فارسی باستان، اشکانی، فارسی میانه، ساسانی و کتیبه‌های غیر ایرانی همچون سنگ نبشته‌ها و الواح عیلامی، اکدی، الیمایی، یونانی، آرامی و اورارتویی است.

او افزود: در دوران اسلامی، فن کتابت به عنوان هنری برجسته مورد توجه قرار گرفت که جدای از رسالت اساسی خود یعنی انتقال کلام وحی، بسیاری از بزرگان و اندیشمندان از طریق همین عناصر تزئینی بناها، اشیاء و آثار تاریخی شناخته شدند.

رییس پژوهشکده زبان‌شناسی،کتیبه‌ها و متون با بیان‌اینکه بی‌تردید ، هیچ ملتی حتی با سابقۀ تاریخی کم، بدون هویت شناخته نخواهد شد، وجود هویت برای ماندگاری هر ملتی امری اجتناب ناپذیر بوده و مردمی که دارای سرزمین، زبان، دین، نژاد، سنت و آیین‌های میراث‌فرهنگی باشد، یقیناً دارای هویت ملی است تصریح‌کرد: در همین راستا باید گفت ایرانیان به عنوان ملتی با سابقه تمدنی بسیار کهن و دیرپا، جزء تمدن‌های بزرگ جهان به حساب می‌آیند.

اسماعیلی گفت: تاکنون تعاریفی زیاد از هویت ملی صورت گرفته، اما در میان غالب نظرات، آنچه به عنوان تعریفی جامع‌تر از هویت ملی، پذیرفته شده عبارت است از، احساس تعلق خاطر و وفاداری به نمادهای مشترک ملی که شامل سرزمین مادری، زبان مادری، نژاد، آئین ، سنن و مواریث‌فرهنگی که در نهایت به وحدت و انسجام ملی می‌انجامد.

او خاطرنشان‌کرد: باید توجه داشت که هویت ملی، فراتر از هویت قومی و مذهبی است، و در واقع هویت ملی می تواند دارای چندین هویت قومی یا مذهبی باشد و منافاتی با هم نداشته باشند .

اسماعیلی با اشاره به اینکه سرزمین مادری به عنوان یکی از عناصر مهم هویتی، نقش اصلی را در مفهوم هویت ایفا می‌کند اظهارکرد: با مراجعه به متون اوستایی، با واژه « ایران ویچ » یا سرزمین آریایی‌ها روبرو می‌شویم، که در قرون متمادی دستخوش فراز و فرود‌های فراوان شده و تهاجمات اقوام مجاور در دوران مختلف ، بارها مرزهایش را درنوردیده‌اند؛ اگرچه مرزهای جغرافیایی و سیاسی‌اش دچار تغییراتی شده، اما تا امروز همچنان وطن ایرانیان باقی مانده است .

رئیس پژوهشکده زبان‌شناسی،کتیبه‌ها و متون گفت: دولت‌های مقتدر هم از حافظین هویت ملی بوده‌اند، آن‌ها با دانش، خرد و عدالت توانستند حکومتی جهانی برقرار سازند، و الگویی شدند برای دولت‌های بعد، که هرگاه کشور در نشیب قرار می‌گرفت در نهایت فردی لایق  و شایسته پیدا می‌شد و پرچم هویت را افراشته نگه می‌داشت .

او خاطرنشان‌ کرد: تاریخ ایران آکنده از این‌گونه فراز و فرودهاست و بی‌تردید دولت هخامنشی، اشکانی، ساسانی، حکومت‌های متقارن و صفویه، همه الگوهایی برای احیا و حفظ هویت ملی بوده‌اند.

دبیر علمی چهارمین همایش ملی میراث‌زبانی، از دیگر مؤلفه‌های مهم هویت را مواریث‌فرهنگی خواند که برتارک آن زبان فارسی واقع و عامل وحدت بخش اقوام ایرانی شده، عنصری که هرگز از فرهنگ ایرانی جدا نخواهد شد؛ و تلاش‌های بیگانگان برای از بین بردن خط و زبان ایرانی  همواره مشهود است.

به طور مثال تلاش اسکندر مقدونی و جانشینان وی برای استحاله فرهنگ و تمدن ایرانی در فرهنگ هلنی قابل تأمل است، نزدیک به صد سال تمام تلاش خود را برای از بین بردن زبان و فرهنگ ایران به کار بردند، دیوان‌ها را تغییردادند ، سکه‌ها را به زبان یونانی ضرب کردند، مکاتبات و عناصر هنر و معماری را یونانی کردند، اما با استقرار اشکانیان، نمادها و عناصر استیلا یافته دوباره جای خود را به عناصر ایرانی واگذار کردند.

او در ادامه با بیان‌اینکه در دوران اسلامی میراث کهن ایران با فرهنگ جدید هم درآمیخت و حافظ و نگهبان عناصر هویتی شد و بیشترین خدمات را به دین مبین اسلام ارائه کرد و موجب ماندگاری خویش شد افزود: منابع مهم تاریخی حکایت از تلاش‌های گسترده ایرانیان برای حفاظت از هویت ملی خود می‌کند، اقوام ایرانی با نگارش متون به زبان ملی و حفظ زبان قومی، خدمات ارزنده‌ای به بقای هویت ملی کردند و ادبا و عالمان ادب فارسی با به نظم کشیدن اندیشه‌های ایرانی از این فرهنگ و تمدن صیانت و حفاظت کردند .

رئیس پژوهشکده زبان‌شناسی،کتیبه‌ها و متون، مواریث‌فرهنگی را شامل عناصر مهم هویتی از جمله آیین‌ها، سنن، اعتقادات، دین و نژاد دانست که درباره هرکدام صدها کتاب و رساله نگارش یافته و به زبان‌های مهم و زنده جهان ترجمه و پراکنده شده است و گفت: بنابراین عناصر هویت ملی را می‌توان درمیان مردمی یافت که در یک سرزمین واحد زندگی می‌کنند و آثار بجا مانده از آنان، حاکی از تاریخ با شکوه‌شان است، و زبان وجه مشترک تمامی آن‌هاست که به‌ر‌غم وجود نحله‌های مختلف فکری، دغدغه‌های حفاظت و صیانت از آن را دارند.

اسماعیلی در ادامه با اشاره به اینکه، کتیبه‌ها حاوی خط و زبان‌اند و نقش مهمی در تداوم هویت ملی ایفا می‌کنند تصریح‌کرد: ازکتیبه‌ها به عنوان بخشی از شناسنامه فرهنگی نام برده می‌شود که ما را با چیستی و کجایی‌مان آشنا می‌کند و از همه مهمتر این که حاوی موضوعات و عناصری همچون دین، زبان، سرزمین، حکومت و آیین و سنن گذشتگان ما‌ هستند، حفاظت و نگهداری از این عناصر فرهنگی وظیفه ملی و فرا ملی هر ایرانی است.

او افزود: امروزه تکلونوژی‌های پیشرفته اعم از دستگاه‌های لیزر، اسکنرهای چند بعدی و دوربین‌های دقیق، امکانی را فراهم آورده که با تهیه تصاویر روشن از این کتیبه‌ها، محققین قادر شوند مجددا آن‌ها را باز‌خوانی و باز‌آفرینی کنند، عوامل میراث‌فرهنگی ایران با نگاهی برون‌گرایانه و با اعتماد به جوامع علمی، فضایی را ایجاد می‌کند تا پیام گذشتگان این کشور را به جهانیان برساند، پیامی که حاوی تاریخ گذشته ما، و پیام دوستی و صلح‌جویی پدران ما به جهانیان بوده، پیامی که به روشنی حکایت از تأثیر عناصر هویت ملی ایرانی دارد، به امید اینکه با این دستاوردها، ابهامات رمزگشایی و با تفسیر و تحلیل درست حلقه‌های مفقوده بازیابی شوند.

منبع: ایبنا