انتشار «دانشنامه اساطیر ایران»؛ از اساطیر عیلامی تا اساطیر هند و بین‌النهرین

1401/10/19 ۱۳:۵۵

«دانشنامه اساطیر ایران» افزون بر اسطوره‌های ایرانی گاهی از اساطیر هند و بین‌النهرین و دیگر ملت‌ها و اقوام به مناسبت شباهت‌ها و همسانی‌هایی که میان آنها و اسطوره‌های ایرانی دیده می‌شود، سخن گفته است.

«دانشنامه اساطیر ایران» تالیف فاطمه مدرسی از سوی انتشارات اساطیر پارسی منتشر شد.

اسطوره‌ها یکی از میراث کهن ملت‌هاست که همیشه در ناخودآگاه جمعی حضور دارد و باورمندان آن با اعتقاد و صمیمیتی سرشار آن را پذیرفته‌اند و این اسطوره‌ها را از نسلی به نسل دیگر منتقل کرده‌اند و حتی وقتی بدان اسطوره‌ها بی‌اعتقاد شده‌اند، آن را به‌نوعی در زندگی خود و نیازهای مداوم خویش حاضر یافته و به آن تداوم بخشیده‌اند.

برکسی پوشیده نیست که اساطیر ایران جزئی از مجموعه‌های اساطیری برتر جهان است؛ هرچند هند، یونان، مصر و چین هم مجموعه‌های اساطیر درخشانی در سطح دنیا دارند. به دلیل تحقیقات گسترده صورت‏‌گرفته دربارۀ اساطیر آریایی و زرتشتی، بسیاری اسطوره‌های ایرانی را همان اسطوره‌های آریایی و زرتشتی می‏‌دانند؛ حال آنکه اسطوره‌های ایرانی، حوزه بسیار گسترده‏تری دارد که شامل اساطیر مانی، اساطیر عیلامی (اقوام پیش از آریایی‌ها) نیز می‏‌شود.

در اساطیر پیش‌آریایی که همان اساطیر عیلامی در هزاره دوم پیش از میلاد است، نیرویی ایزدی به نام کیدن یا کتین وجود دارد که همراه خدای بزرگ عیلامی‌ها «ایتشوشینگ» می‌باشد که به نظر می‌رسد، تحت‏تأثیر نیروی کیتن در اساطیر عیلام، نیروی فره‏وهر به همراه اهورامزدا در اساطیر آریایی شکل گرفته باشد.

اسطوره‌ها در قالب خاصی نمی‌گنجند و در واقع تخیلات انسانی هستند که به شکلی نمادین، الگوهای رفتاری یک قوم را بیان می‌کنند. اگر در اسطوره‌‏ها و در دانش اسطوره‌شناسی عمیق شویم، می‌توانیم الگوهای رفتاری، سیاسی و اجتماعی خود را بهتر تحلیل کنیم و الگوهای روان‌شناختی افراد جامعه را نیز راحت‌تر مورد تجزیه و تحلیل قرار دهیم. در واقع شناخت اساطیر ایرانی، شناخت کهن‏‌الگوهای وجود خود است.

اسطوره‌ها در گذر زمان از ساحت نظری به ساحت کاربردی گذار می‏کنند. به عبارتی اساطیر ایرانی، به شیوه‏ای ساختارمند و در جستجوی اهداف معین، پا را از اسطوره فراتر می‌نهند و به آیین و کیش نزدیک می‏شوند. برای مثال نوروز که اسطورۀ آفرینش است در گذر زمان تبدیل به آیین شده است یا اینکه اسطوره سپندارمزد که الهه یا ایزدبانوی زمین است به آیینی تبدیل می‌شود که در فرایندهای کشاورزی تأثیر می‌گذارد و به‏همین ترتیب اسطوره تیشتر که اسطوره باران‌زاست و باید 30 شبانه‌روز با دیو خشکسالی که آپوش نام دارد، در آسمان بجنگد و سرانجام او را بکشد.

در الگوی کلی اساطیر ایرانی، همیشه عنصر تضاد وجود دارد و دیالکتیک را در اساطیر ایرانی می‌توان یافت، به نحوی که برخی معتقدند دیالکتیک از جهان‏بینی زرتشتی به یونان رفته است. به علاوه جنبه آرمان‌خواهی به‌وفور در اساطیر ایرانی یافت می‌شود که کمتر در اسطوره‌های ملل دگر دیده می‌شود و اینکه پایان جهان رستگاری است.

در این کتاب افزون بر اسطوره‌های ایرانی گاهی از اساطیر هند و بین‌النهرین و دیگر ملت‌ها و اقوام به مناسبت شباهت‌ها و همسانی‌هایی که میان آنها و اسطوره‌های ایرانی دیده می‌شود، سخن گفته شده است. اشاراتی نیز به برخی از فرهنگ‌ها و زبان‌ها و آیین‌ها رفته است که به همراه این اسطوره‌ها در ذهنو یاد و نوشته‌های ایرانی خوش نشسته‌اند.

مدخل‌های این دانشنامه با اسطوره «آب» آغاز شده و با اسطوره «یوشت فریان» خاتمه یافته است. ترتیب آوردن مدخل‌های این دانشنامه به ترتیب حروف الفبا است.

«دانشنامه اساطیر ایران» تالیف فاطمه مدرسی در 1151 صفحه، شمارگان یک‌هزار نسخه و قیمت 850 هزار تومان از سوی انتشارات اساطیر پارسی منتشر شد.

منبع: ایبنا