1401/9/1 ۱۱:۲۰
تابستانِ سال 2001، نخستین‌باری بود که گذارم به انگلیس و به دانشگاهِ آکسفورد افتاد. از آن سال تا کنون، به مناسبت‌های مختلف از جمله، تدریس زبان و ادبیات فارسی، انجام پروژه‌هایِ فهرست‌نگاریِ نسخه‌های خطی در کالج‌های مختلف آن دانشگاه، اخذ فلوشیپ از کالج All Souls، و از کتابخانۀ بادلیان، تقریباً هر سال راهی آکسفورد می‌شوم.
از میان بیست‌و‌اندی سال دوستی
در کنار تمامی امور آکادمیک، پژوهشی و فهرست‌نگاری، از دیگر اشتغالاتِ من در آکسفورد، هم‌نشینی و مجالست با برخی از ایران‌شناسان این دانشگاه از جمله مرحوم پرفسور رضا شیخ‌الاسلامی، دکتر جان گرنی، پرفسور ادموند هرزیک و دکتر محمدعلی همایون کاتوزیان بود که به طور مرتب و هفتگی برگزار می‌شد. به تناسبِ شخصیت علمی و نیز دانشِ این بزرگان، موضوعاتِ مورد مباحثه و گفت‌وگوی ما البته متغیر و مختلف بود. عمدۀ بحث من با پرفسور شیخ‌الاسلامی و دکتر جان گرنی در باب تاریخ و ادب دورۀ قاجار، با پرفسور هرزیک دربارۀ مسائل نسخه‌‌شناسی و با دکتر کاتوزیان دربارۀ ادب و تاریخ معاصر و نیز شعر نو بود. جلسات من با دکتر کاتوزیان، در دفتر ایشان در کالج سنت آنتونی (St. Antony) و در دفتر زیبای ایشان برگزار می‌شد که معمولاً خَتمِ به ناهار می‌شد.
در یکی از همین جلسات در سال 2017، دکتر کاتوزیان از عزمِ خود مبنی بر جمع‌آوری اسناد زندگی خود، که تعداد آنها نزدیک به هفت هزار برگ است، و اهدای آنها به یکی از مراکز علمی ایران خبر داد و از من پرسید که کدام یک از نهادهای علمی کشور، ظرفیتِ نگهداری این اسناد را می‌تواند داشته باشد. این زمان، دکتر منوچهر ستوده، تازه درگذشته بود و چند سالی نیز از مرگ ایرج افشار می‌گذشت. دو بزرگواری که اسناد زندگی و نیز کتابهای خود را به کتابخانه و مرکز اسناد دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی هدیه کرده بودند. به دکتر کاتوزیان گفتم: بسیار حیف است که اسناد شما در کنار اسناد و کتابهای بزرگان فرهنگ ایران که در کتابخانۀ مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی فراهم آمده‌اند، جای نگیرد. بزرگانی مانندِ شیخ‌الاسلامی بهبهانی، عبدالحسین زرین‌کوب، شرف خراسانی، منوچهر ستوده، ایرج افشار، عنایت‌الله رضا، احمد اقتداری و بسیاری کسان دیگر. دکتر کاتوزیان انتخاب من را پسندید و من را به‌عنوان وکیل و امینِ خود، واسطۀ انتقال این اسناد به کتابخانۀ دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی کرد و اهدانامه‌ای نیز در این باب تنظیم کرد.
سال بعد، یعنی در سال 2018، در سفرِ معمول و سالانۀ خود، به آکسفورد برگشتم. ایشان بشارت داد که جمع‌آوری اسناد به اتمام رسیده است. با هم به منزلش رفتیم و برخی از آنها را بسته‌بندی کردیم. شش ماه بعد، هنگام بازگشت به وطن، مقداری از آنها را تا آن‌جایی که محدودیتِ بارِ مسافر اجازه می‌داد، با خود به ایران آوردم و باقی مانده را یکی دیگر از دوستان دکتر کاتوزیان به ایران منتقل کرد و من نیز مجموعۀ اسناد را به کتابخانه و مرکز اسناد دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی انتقال دادم. نزدیک به دو سال بعد، دکتر کاتوزیان با به من اطلاع داد که تصمیم دارد کتابخانۀ خود را نیز به داخل ایران انتقال دهد و به مرکزی که من مصلحت می‌دانم هدیه کنم. من نیز هم‌چنان مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی را پیشنهاد کردم. ایشان نیز این موضوع را پذیرفت و با ارسال اهدانامۀ دیگری بدین امر رسمیت بخشیدند. کتابها نیز در آستانۀ انتقال به ایران و کتابخانۀ مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی است که منوط به سفر آتی من به آکسفورد است.
گمان می‌رود، آن چه که باید دربارۀ اهداء و انتقال اسناد و کتابخانۀ دکتر کاتوزیان گفته شود، به اختصار بیان شد. جزئیات مختصری باقی مانده است که در نامه‌های اهدایی ایشان مندرج است که برای جلوگیری از اطالۀ کلام، از ذکر آنها خودداری شد. برای اطلاع از این جزییات، به اصل نامه‌ها و بازنویسی آنها که در زیر آمده است، مراجعه شود.
نامۀ اوّل، مربوط به اهدای اسناد:
اول شهریور 1397
جناب آقای دکتر علی میرانصاری، عضو شورای عالی علمی مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی
با سلام
اینجانب دکتر محمدعلی همایون کاتوزیان متولد 26 آبان 1321 در تهران، استاد کالج سنت‌آنتونی دانشگاه آکسفورد برآنم که اسناد پنجاه‌وپنج سال زندگی علمی و شخصی خود را که مشتمل بر موضوعاتی چون اجتماعی، علمی، سیاسی و شخصی‌ست، به یکی از مراکز اسنادی ایران هدیه کنم. بنابراین به دلیل حُسن اعتمادی که به جناب عالی دارم و نیز اعتمادی که به سابقه تحقیقاتی شما در سازمان اسناد ملّی ایران دارم، حضرت عالی را به‌عنوان وکیل خود در ایران برگزیده‌ام. اهدای این اسناد مشروط به شرایط زیر است:
1. اهدای این اسناد به یکی از مراکز اسنادی ایران به صلاحدید جناب عالی است.
2. اسناد تا 26 آبان 1421 شمسی، یعنی تا یکصدمین سال تولّد اینجانب منتشر نگردد.
3. اسناد با حضور خود حضرت عالی و نمایندگان سازمان مربوطه در صندوق مشخصی لاک و مُهر شود و به امضاء شما برسد و به مُهر شما ممهور گردد.
4. انتشار این اسناد پس از طی مدّت مقرر با صلاحدید حضرت عالی باشد.
5. حضرت عالی یا شخصی را که شما تعیین می‌کنید در اولویت اول در امر تحقیق و انتشار این اسناد است.
6. انتشار خبر اهدای این اسناد در مطبوعات به صلاحدید جناب عالی باشد.
امضاء اوّل: محمدعلی همایون کاتوزیان
امضاء دوّم: دکتر علی میرانصاری
شاهد اوّل: فریده (صدیقه) کاتوزیان
شاهد دوّم: محمد امامی
نامۀ دوم، مربوط به اهدای کتابها:
16 اسفند 1399
دوست گرامی جناب آقای دکتر علی میرانصاری
حضرت عالی مطلّع هستید که شمار کتابهای کتابخانه اینجانب (باقیمانده از آتش‌سوزی کتابخانه‌ام در 25 سال پیش) فعلاً به بیش از دوهزار مجلد می‌رسد که در منزل و در دفترم جای گرفته است. تصمیم دارم این کتابها را به یکی از مراکز علمی ایران هدیه کنم. این کتابها به زبان فارسی و انگلیسی و موضوعاتی چون تاریخ، ادبیات و علوم اجتماعی را شامل می‌شود. در این ارتباط متذکر می‌گردم:
1. مرکزی که این کتابها به آن هدیه می‌گردد، باید نسبت به انتقال آنها به ایران اقدام نماید.
2. مرکز مزبور باید از شأنیت لازم نزد اهل علم برخوردار باشد.
3. کتابها در قفسه‌‌هایی جداگانه به نام اینجانب نگهداری گردد.
4. استفاده از این کتابها به شکل امانی نباشد. بلکه محقق و خواننده مربوطه در همان محل نگهداری از این منابع استفاده کند.
همانطور که در انتقال و اهداء اسناد زندگی‌ام شما را به‌عنوان امین و وکیل خود برگزیده بودم، چگونگی انتقال این کتابها را به وطن نیز منوط به تصمیم حضرت عالی می‌کنم تا به هر مرکزی که مصلحت می‌دانید اهداء گردد.
در مذاکرات شفاهی که با یکدیگر داشتیم حضرت عالی مصلحت دانستید که کتابهای مزبور به کتابخانه مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی که از شأنیت لازم نزد اهل علم برخوردار است اهداء گردد تا در کنار مجموعه‌های اهدایی بزرگان فرهنگ ایران ازجمله ایرج افشار، عبدالحسین زرین‌کوب، احمد اقتداری، صادق کیا و بسیاری دیگر قرار گیرد.
اینجانب با فرض بر اینکه مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی شروط چهارگانه فوق را پذیرفته است با طیب خاطر پیشنهاد و مصلحت حضرت عالی را می‌پذیرم و مجموعه خود را به آن مرکز معظم هدیه می‌کنم.
با تجدید مراتب ارادت، محمدعلی همایون کاتوزیان
شاهد اوّل: امیرهمایون کاتوزیان
شاهد دوّم: صدیقه کاتوزیان
منبع: مجلّۀ تجربه، شمارۀ 13، آبان 1401
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید