1401/7/24 ۱۴:۴۹
علی محقق، مدیر مرکز اسناد وزارت امور خارجه گفت: وقتی امیرکبیر وارد مذاکرات مرزی با عثمانی شد، در این میان نیاز بود اسناد مکاتبات و مذاکرات در جایی نگهداری شود، لذا لازم شد که آرشیو منظمی درست کنند.
آرشیو وزارت امور خارجه حاصل ارجاع امیرکبیر به سوابق معاهدات مرزی بود
تصور اینکه در وزارت امور خارجه آرشیوی وجود دارد که اسناد بی‌شماری درباره وقایع سیاسی بین‌المللی ایران در خود جای داده است که می‌تواند در دل پژوهش‌های بسیاری قرار بگیرد، پژوهش‌هایی که با تکیه بر اسناد از پشتوانه سندی بالا برخوردار است که می‌تواند ناگفته‌هایی از تاریخ ایران را در عرصه‌های داخلی و بین‌المللی روشن کند. آرشیو وزارت امور خارجه افزون بر اسناد، عکس و فیلم هم دارد، عکس‌هایی که از دیپلمات‌های قدیمی وزارت امور خارجه است که هر کدام ایفاگر نقشی در رابطه با وقایع ایران بودند. در کنار آرشیو، اداره نشر وزارت خارجه نیز کتاب‌های بسیاری درباره وقایع ایران و جهان به چاپ رسانده است که هر کدام نکات قابل توجهی به مخاطبان خود در رابطه با حقوق بین‌الملل، سیاست خارجه، روابط با همسایگان، جنگ ایران و عراق، جنگ‌های روی داده در خاورمیانه و جهان را منعکس کردند. برای اطلاع دقیق از جزئیات سیاست‌های مدیران اسناد و نشر وزارت‌خارجه با آنها به گفت‌وگو نشسته‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
*****
جناب محقق! رویکرد بخش اسناد وزارت امور خارجه به چه شکل است و اجازه دسترسی به اسناد در چه بازه زمانی مقدور است؟ تا چه اندازه دیجیتال‌سازی اسناد پیش رفته است؟
در آرشیو وزارت امور خارجه بین 50 تا 60 میلیون برگ سند وجود دارد، اگرچه اسناد از دوره صفویه شروع می‌شود، اما به صورت ناپیوسته است. هر چه قدر به دوران معاصر نزدیک می‌شویم حجم اسناد و پیوستگی آن افزایش می‌یابد. ضمن اینکه اسناد بر اساس دوره و موضوع در مخازن مختلف قرار می‌گیرند که شامل اسناد وزارت خارجه از زمانی که تاسیس شده، کارگزاری‌های آن و مکاتباتی که با سایر وزارتخانه‌ها در موضوعات مختلف انجام شده است، علاوه بر آن اسناد کنسولی، گذرنامه‌های سیاسی و تاریخی، قراردادها و معاهدات و نیز نقشه‌ها در این آرشیو نگهداری می‌شوند. سیاست انتشار اسناد در ایران مانند سایر آرشیوهای دنیا تابع گذشت بازه زمانی حداقل 30 سال از زمان تهیه سند است و اسناد طبقه‌بندی شده (هر طبقه‌ای که داشته باشد،) 40 سال. شیوه‌نامه مرکز همین سیاست را دنبال می‌کند اما در این میان یک ارزیابی هم پیش از انتشار اسناد وجود دارد؛ هر سندی که تمامیت ارضی کشور را مخدوش کند یا منافع ملی را به خطر بیندازد، به مسائل قومیتی دامن بزند و از مسائلی از این دست، باید قبل از انتشار(هر چه قدر هم از عمرش گذشته باشد) مورد ارزیابی قرار بگیرد. بنابراین طبق شیوه‌نامه‌ای که وجود دارد، اسناد در بازه سی سال و اسناد دارای طبقه‌بندی بعد از 40 سال قابل دسترسی خواهند بود. در حال حاضر سالانه بین 150 تا 250 پژوهشگر به آرشیو وزارت خارجه مراجعه و از اسناد استفاده می‌کنند. افرادی که متقاضی دریافت و مطالعه اسناد آرشیو وزارت خارجه هستند از سفارتخانه‌های مقیم تا سفارتخانه‌های ما در خارج از کشور، استادان دانشگاه، دانشجویان، پژوهشگران و افراد علاقه‌مند به اسناد هستند.
بنابر سخن شما ورود به مرکز اسناد وزارت خارجه و دریافت سند بسیار راحت است حتی برای افراد عادی.
این سخن را می‌توانید مورد امتحان قرار دهید هر چند دسترسی به مکان مرکز از لحاظ موقعیت قدری دشوار است، اما حتی برای رهگذران عادی که به یک موضوع تاریخی علاقه‌مند هستند با نوشتن یک درخواست کتبی و گذراندن یک پروسه اداری دسترسی ایجاد می‌شود. چون ما تصور می‌کنیم اولا حق افراد است که به اسناد تاریخی کشور دسترسی داشته باشند و دیگر اینکه ضعفی سال‌ها در کشور وجود داشته که پژوهش‌ها به صورت کتابخانه‌ای انجام می‌شده است که متاسفانه بخشی از این پژوهش‌ها نیز کپی‌برداری بوده و اعتنای چندانی به اسناد وجود نداشته است اما پژوهشگران امروز مجبورند برای بالا بردن کیفیت تحقیق‌شان از اسناد استفاده کنند هر چند بهره‌گیری از اسناد و خواندن آن کار آسانی نیست. در برخی اسناد دست‌خط به شکلی است که گاهی باید زمان زیادی را صرف کرد تا بتوانید یک کلمه را بخوانید. با اینکه خواندن سند کاری بسیار دشواری است اما پژوهش‌های تاریخی که بر اساس اسناد دست اول تالیف شود، حتما مخاطب خودش را پیدا می‌کند و میان علاقه‌مندان تاریخ جا باز می‌کند، لذا افراد برای پژوهش یا دریافت اطلاعات بیشتر از سیاسی‌ترین مسائل تا تاریخ راه‌آهن، تاریخ پول، تاریخچه یک خیابان و تاریخچه ورود تجهیزات به شرکت‌ها، سراغ مرکز اسناد وزارت خارجه می‌آیند تا دریابند چه اسنادی درباره این موضوعات وجود دارد. ضمن اینکه آرشیو از عکس‌ها، فیلم‌ها و نقشه‌های خوبی نیز برخوردار است. بنابراین یکی از مجموعه‌های تقریبا کامل آرشیوی و یکی از بزرگ‌ترین مراکز آرشیوی به دلیل کمیت و تنوع اسناد در کشور است.
روند دیجیتال‌سازی اسناد چگونه پیش رفته است؟
در این رابطه پروژه‌ای تقریبا 22 سال پیش تحت عنوان فهرست‌نویسی اسناد آغاز شد که اسناد دوره قاجار و بخشی از دوره پهلوی، برگ به برگ فهرست‌نویسی شده است و در سامانه سفیر که در اداره اسناد وجود دارد بارگذاری شده و امکان جست‌وجوی اسناد در آن مقدور است. در کنار فهرست‌نویسی، کار اسکن اسناد صورت گرفت که تقریبا 10 میلیون برگ سند اسکن شده است و البته اسکن شدن به معنای دیجیتال شدن نیست، زیرا زمانی می‌توانیم بگوییم اسناد دیجیتال شده‌اند که وارد سامانه سفیر شود و از این طریق امکان دسترسی به آن فراهم باشد. البته با شرایط و وضعیت امروز، اسکن و دیجیتال‌سازی اسناد سیاست درستی است که در آرشیو وزارت خارجه نیز دنبال می‌شود تا اسناد کاغذی به دلایل متعددی که وجود دارد از مخزن خارج نشود. بنابراین سیاست درست این است که اسناد اسکن شوند و در سامانه قرار بگیرند تا قابل جستوجو باشند و نیاز نباشد پژوهشگر برای چند سند، ساعت‌ها ده‌ها جلد پرونده را ورق بزند تا به اسناد موردنظرش دست پیدا کند. همان‌طور که اشاره کردم کارهایی در زمینه فهرست‌نویسی، اسکن و دیجیتال‌سازی اسناد در حال انجام است هر چند کار اسکن اسناد از پروژه فهرست‌نویسی اسناد جلوتر است. چون کار استخراج اطلاعات اسناد دشوار و زمان‌بر است، اما به هر حال در دو دهه اخیر کارهایی که ذکر شد در آرشیو وزارت خارجه صورت گرفته و حالا با یک آهنگی در حال پیش رفتن است.
جناب طاهری خوشبختانه شما که مسئولیت اداره نشر وزارت خارجه را بر عهده گرفتید، اهل پژوهش و تالیف هستید و در پژوهش‌هایتان با سند هم سر و کار داشتید. در حال حاضر چه سیاستی در نشر وزارت خارجه دنبال می‌شود و در دسترسی به اسناد تا چه اندازه دچار مشکل شدید یا کارتان راحت پیش رفته است؟
پیش از پذیرش مسئولیت حوزه امور پژوهشی و نشر، چندسال عهده‌دار معاونت اسناد و تاریخ دیپلماسی در مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه بوده‌ام. تالیف کتاب «کارگزاران عرصه دیپلماسی ایران از آغاز تا عصر حاضر» توسط اینجانب در زمان حضور در این بخش انجام شد. بنابراین نسبت به حوزه اسناد نیز بیگانه نیستم و تا حدی آگاهی دارم. همان‌طور که اشاره شد ما اسناد بی‌بدیلی در مرکز اسناد وزارت‌خارجه داریم. در ارتباط با تاریخ روابط خارجی ایران از عهد قاجاریه به بعد، وزارت امور خارجه غنی‌ترین گنجینه اسناد را در اختیار دارد. لذا هیچ منعی و مشکلی برای دسترسی به اسناد وجود ندارد. فقط همان‌طور که اشاره شد ازحدود 60 میلیون برگ سند، تنها 10 میلیون برگ اسکن شده و از این تعداد همه آنها فهرست‌نویسی نشده و در سامانه دیجیتال قرار نگرفته است. از طرفی آماده‌سازی این حجم از اسناد کاری زمان‌بر است و نمی‌توان به طور دقیق گفت که فهرست‌نویسی، اسکن و دیجیتال کردن آنها طی چه مدت انجام خواهد شد.
محقق: نکته‌ای را که باید عرض کنم بخشی از اسناد را اسکن کردیم اما وقتی پژوهشگر اسنادی را می‌خواهد که هنوز اسناد آن مقطع اسکن نشده است، بنابر تقاضا اسناد اسکن می‌شود تا فرد متقاضی بتواند از آن استفاده کند. بنابراین پروژه‌ای که داریم نافی مراجعاتی نیست که افراد برای دریافت اسناد دوره پهلوی یا جمهوری اسلامی انجام می‌دهند، چون اسناد براساس درخواست افراد استخراج و اسکن می‌شود و در اختیار متقاضی قرار می‌گیرد.
طاهری: کتاب «کارگزاران عرصه دیپلماسی ایران از قاجار تا امروز» نگاهی به تاریخ تاسیس وزارت امور خارجه و تحول و تطور آن طی دویست سال اخیر دارد. فصل پایانی این اثر نیز به سیر تحول ساختاری وزارت امور خارجه در آینه اسناد تاریخی اشاره کرده است؛ در این بخش تعدادی سند در خصوص نظام‌نامه‌ها و مقررات تشکیلاتی وزارت امور خارجه، متحدالمال (بخشنامه‌ها)، عهدنامه‌های منعقده میان ایران و سایر دول، احکام انتصاب، عزل، پذیرش، فراخوانی و موافقت با فراخوانی و نیز اسنادی از روابط ایران با سازمان بین‌المللی درج شده است. علاوه بر آن عکس‌ها و تصاویر برخی از وزرای امور خارجه و بعضی از روسای هیات‌های نمایندگی سیاسی ایران در خارج از کشور درج شده است.
درباره جلد کتاب‌های نشر وزارت خارجه طراحی به شیوه سابق ادامه پیدا خواهد کرد؟ در رابطه با چه موضوعاتی قرار است در نشر وزارت خارجه کتاب چاپ شود؟ آیا جنگ در اوکراین و مناقشات آذربایجان و ارمنستان مورد توجه هست؟ در رابطه با دیپلماسی قطع‌نامه 598 جنگ تحمیلی چندان فعال نبوده است و در این بین برخی از افراد فعال وزارت خارجه که در این میان ایفای نقش کردند از جمله حسین شیخ‌الاسلام در قید حیات نیستند، بعضی از کشور خارج شدند و دسترسی به آنها مشکل است.
چندین سوال مطرح شد که اجازه دهید ابتدا درباره دیدگاهی که وزارت خارجه در رابطه با دفاع مقدس وجود دارد و آثاری که در این زمینه منتشر شده است، اشاره کنم. من با این گفته که وزارت خارجه در رابطه با چاپ آثار درباره دفاع مقدس چندان فعال نبوده است، موافق نیستم. زیرا انتشارات وزارت امور خارجه طی چند دهه عمر خود، آثار متعددی در ارتباط با جنگ تحمیلی به چاپ رسانده است. در میان انبوه این آثار، عناوین تعدادی از آنها اینک پیش روی من هست که نام برخی از آنها را ذکر می‌کنم، هر چند وظیفه اصلی اداره نشر وزارت خارجه تولید ادبیات مرتبط با سیاست خارجی، حقوق و اقتصاد بین‌الملل است اما در عین حال هیچ‌گاه نسبت به جنگ بی‌تفاوت نبوده است. برای استحضار شما باید عرض کنم که بخشی قابل ملاحظه از همکاران من در وزارت امور خارجه را افرادی تشکیل می‌دهند که از پیشکسوتان جنگ هستند. تعدادی از عزیزان همکار ما به خیل شهدا پیوسته‌اند. تعداد قابل توجهی جانباز جنگ تحمیلی اینک در کسوت دیپلمات و کادر وزارت امور خارجه ایفای مسئولیت می‌کنند. لذا ورای وظیفه سازمانی، از حیث ذاتی نیز علاقه وافری برای پرداختن به موضوعات مرتبط با ادبیات جنگ تحمیلی در وزارت امور خارجه وجود دارد. برای همین فکر می کنم اگر انتقادی به رویکرد وزارت خارجه در انتشار آثار مربوط به جنگ صورت می‌پذیرد، بیشتر به دلیل آن است که شناخت کافی نسبت به مجموعه اقدامات انجام شده توسط دستگاه دیپلماسی و آثار منتشر شده در این خصوص وجود ندارد. در بین آثار انتشار یافته، علاوه بر کتبی که به موضوع جنگ تحمیلی اشاره دارد، تعدادی نیز به مباحث نظری مرتبط به جنگ‌ها، ابعاد حقوقی و بین‌المللی جنگ و تجزیه تحلیل و علل وقوع جنگ‌ها پرداخته است. از جمله این آثار می‌توان به کتاب‌هایی با این عناوین اشاره کرد؛ «تحلیلی از جنگ عراق علیه جمهوری اسلامی ایران»، «جنگ و صلح از دیدگاه حقوق روابط بین‌الملل»، «وضعیت اسیران جنگی و تبادل آنها» «شورای امنیت و جنگ تحمیلی عراق علیه جمهوری اسلامی ایران»، «مفاهیم تعلیق مخاصمات به حالت نه جنگ نه صلح در حقوق بین‌الملل»، «کشورها و مرزها در منطقه ژئوپلیتک خلیج‌فارس»، «جنگ ایران و عراق و حقوق جنگ دریایی»، «دیدگاه‌های بین‌المللی درباره جنگ خلیج‌فارس»، «موضع شورای امنیت در قبال جنگ عراق و کویت»، «روانشناسی سیاسی جنگ خلیج‌فارس» و ... لذا این تصور که وزارت امور خارجه وارد پژوهش و تالیف درباره جنگ ایران و عراق نشده، نادرست است.
قطعا نشر وارت خارجه درباره جنگ آثاری منتشر کرده و نسبت به این موضوع مهم بی‌اعتنا نبوده است. اما موضوع مورد پرسش درباره قطع‌نامه 598 و جزئیاتی است که از منظر دیپلماسی چندان به آن پرداخته نشده است. به این شکل که، برخی از افرادی که در ارتباط با این مذاکرات بودند در مصاحبه‌هایی جزئیاتی از آن را بازگو کردند. بعضی از آنها اصلا در دسترس نیستند، برخی درگذشتند. آیا اطلاعات همراه با جزئیات آنها در کنار اسناد نیاز نبود؟ آیا وزارت خارجه درباره همین موضوع به جزئیات مذاکرات و حواشی آن با دیپلمات‌های حاضر در صحنه گفت‌وگو کرده است؟
ممکن است برخی همکاران وزارت امور خارجه که خود در مذاکرات مربوط به جنگ تحمیلی حضور داشته‌اند، پس از جدایی از این ساختار، گوشه‌هایی از تجارب خود را بازگو کنند، بی‌آنکه هماهنگی لازم با دستگاه دیپلماسی صورت گیرد. اما عموم کارمندان موظف به حفظ اسرار و رعایت مقررات مرتبط با اسناد محرمانه هستند. قطعا اسناد متعددی در خصوص جنگ تحمیلی و به ویژه مذاکرات منتهی به قطع‌نامه 598 وجود دارد. اما دسترسی به آنها پس از آن‌که برابر مقررات آزاد شوند، وجود خواهد داشت.
جناب محقق، در حال حاضر قرار است چه سیاستی در مرکز اسناد وزارت خارجه دنبال کنید. با توجه به اینکه در خارج از کشور از جمله روسیه حضور داشتید چه تجربیات و ایده‌های آرشیوی از این کشور مشاهده کردید که قابل پیاده شدن در ایران است؟
تصور می‌کنم وقتی سیاستگذاری بخواهد انجام شود الزامات و ضرورت‌های بین‌المللی و منطقه‌ای باید تعیین‌کننده باشد؛ یعنی وقتی ما بخواهیم سیاستگذاری کنیم آن را در خلاء انجام نمی‌دهیم بلکه در ایران سیاستگذاری می‌کنیم. در اینجا باید به نکته‌ای اشاره کنم؛ اصلا شکل‌گیری وزارت‌خارجه یکی از پیامدهای جنگ‌های ایران و روس بود. پیش از آن دفتر مهام خارجه وجود داشت. وزارت خارجه به دلیل نیازی که پس از جنگ‌های ایران و روس احساس شد شکل گرفت. در واقع این نیاز احساس شد که دستگاهی باید شکل بگیرد که بتواند امور بین‌المللی کشور را به عهده بگیرد، لذا شرایط، خودش را به ما تحمیل کرد و وزارت خارجه تاسیس شد. بعد از جنگ‌های ایران و روس، ایران بین‌المللی شد. شکل‌گیری آرشیو وزارت خارجه هم به این شکل بود؛ وقتی امیرکبیر وارد مذاکرات مرزی با عثمانی شد، در این میان نیاز بود اسناد مکاتبات و مذاکرات در جایی نگهداری شود، لذا لازم شد که آرشیو منظمی درست کنند. بنابراین سیاستگذاری باید بر اساس ضرورت‌ها و اقعیت‌های سرزمینی و کشوری باشد. اگر از من بپرسید، هیچ اولویتی مهم‌تر از همسایگان نیست، منظورم از همسایگان کشورهای پیرامونی است. بنابراین اولویت شماره یکی که در ذهنم وجود دارد، مسائل همسایگان است و برای همین تحقیقات ما باید به این سمت برود. اولویت‌های ما را ضرورت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی شکل می‌دهد. نکته دیگر اینکه شاید تولید ادبیات بخشی از کار وزارت خارجه باشد اما این وزارتخانه مسئول تولید علم و ادبیات سیاسی و بین المللی در کشور نیست. همان‌طور که اشاره کردم ضرورت‌ها گاهی ایجاب می‌کند که وزارت خارجه در موضوعی تولید ادبیات کنید، چون رقبای شما ادبیات مطلوب خود را تولید می‌کنند. در واقع مراکز علمی، دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها مسئولیت تولید ادبیات و علم در حوزه‌های مختلف را به عهده دارند. تصور شخصی من این است که وزارت خارجه باید در موضوعاتی ورود کند که ضرورت دارد، چون این وزارتخانه می‌بیند که در فضای بین‌المللی و محیط پیرامونی چه ادبیاتی در حوزه تاریخی، فرهنگی و تمدنی تولید می‌شود و این ادبیات چه سمت و سو و هدفی را دنبال می‌کند و بعضا ضرورت دارد که وزارت خارجه در حوزه تولید ادبیات ورود پیدا کند. بنابراین مساله ضرورت‌ها خیلی مهم است که بدانیم چه اتفاقی می‌افتد و بر اساس آن تصمیم بگیریم.
درباره دفاع مقدس هم نکته‌ای دارید؟
محقق: در کشور بنیادی به نام بنیاد حفظ و نشر آثار دفاع مقدس وجود دارد که متولی اصلی در رابطه با تولید ادبیات دفاع مقدس است. این بنیاد اسناد دفاع مقدس را از آرشیو وزارتخانه‌ها و سازمان‌ها جمع‌آوری می‌کند. نیمه نخست سال 1395 پروژه‌ای میان وزارت خارجه و این بنیاد انجام شد که طبق آن اسناد دفاع مقدس از آرشیو وزارت امور خارجه استخراج شد و در اختیار این بنیاد قرار گرفت. قرار است همه اسناد دفاع مقدس به صورت یک آرشیو کامل و منسجم در بیاید تا کارهای متمرکز و مستندی انجام شود.
در آن موقع مسئول بنیاد حفظ و نشر آثار دفاع مقدس چه کسی بود؟
محقق: دکتر زهرانی در وزارت خارجه و سردار مرتضی قربانی(اگر اشتباه نکنم) مسئول این پروژه بودند. وزارت‌خارجه یکی از نخستین وزارت‌خانه‌هایی بود که اسنادش را استخراج و ده‌ها هزار سند را اسکن کرد و در اختیار این بنیاد قرار داد که اکنون چندین سال این اسناد در اختیار بنیاد است و آنها در حال طراحی شیوه‌نامه‌ای هستند که اسناد را از تمام مراکز گردآوری و منتشر کنند. بنابراین خیلی اوقات به جای جزیره‌ای اندیشیدن، به‌خصوص وقتی موضوعی ملی است، باید ملی عمل کنیم. در اینجا بخشی و سازمانی فکر کردن جواب نمی‌دهد. از آنجا که دفاع مقدس موضوعی ملی است، وقتی قرار است درباره آن پژوهشی صورت بگیرد باید از همه ابعاد به آن نگاه کرد. لذا کار درست همین است که انجام و همه اسناد در جایی گردآوری شد تا متولی پیش بردن پژوهش‌ها باشند. در کنار چنین اقدامی، وقتی پژوهشگران به ما مراجعه می‌کنند و قصد دارند درباره دفاع مقدس کار پژوهشی انجام دهند؛ تصویر اسناد در اختیارشان قرار داده می شود. من تصور می‌کنم این هم در کنار کار متمرکزی که بنیاد انجام می‌دهد لازم است. آنچه ما به عنوان اسناد جنگ در مرکز اسناد وزارت خارجه داریم به ابعاد بین‌المللی جنگ، شورای امنیت و سازمان ملل، مذاکراتی که انجام شده است، به بحث آزادگان، جنگ شهرها، جنگ نفتکش‌ها، به کارگیری سلاح‌های شیمیایی توسط رژیم صدام، اعزام جانبازان به کشورهای غربی برای مداوا، خرید داروهای مورد نیاز و اسناد بسیار متنوع دیگر در زمینه‌های دیگر جنگ مرتبط است. در اسناد به این نکته برمی‌خوریم که جنگ عملا پیش از زمانی که تصور می‌کنیم، آغاز شده بود. طبق گزارش‌هایی که از ژاندارمری به وزارت خارجه ارسال می‌شد، تجاوزات زیادی از سوی عراق به مناطق مرزی ما انجام می‌شد و قبل از شروع رسمی جنگ، عملا جنگ آغاز شده بود. به طوری‌که ما در همین زمان شهید دادیم و در آرشیو عکس وزارتخانه تصاویر تشییع پیکر شهدایی که در اثر تجاوزات عراق به ایران قبل از آغاز رسمی جنگ به شهادت رسیدند، موجود است. درباره جنگ بحث تاریخ شفاهی بسیار مهم است که به نظرم فوریت آن و ضبط تاریخ شفاهی جنگ بسیار اهمیت دارد تا مبادا چهره‌های موثر در جنگ بدون ثبت تاریخ شفاهی آن از دست بروند و افسوس تاخیر در ثبت خاطرات‌شان برای ما بماند.
بله، اشاره شد به ثبت تاریخ شفاهی مذاکرات پذیرش قطع‌نامه 598 در کنار اسناد که بسیار مهم است.
محقق: به نظرم همه مراکز مسئول و درگیر در موضوع جنگ باید به این مهم با نگاه ویژه بنگرند و همان‌طور که اشاره کردید ثبت تاریخ شفاهی افرادی که در مذاکرات قطع‌نامه بودند، هم اهمیت خاصی دارد، هر چند اسناد این مذاکرات موجود است، اما آنچه در گفت و گو درباره جزئیات و حواشی این مذاکرات مطرح و سوالاتی که از ابعاد مختلف پرسیده می‌شود، اطلاعات جامع‌تری را فراهم خواهد کرد.
همان‌طور که اشاره شد جناب طاهری، بحث همسایگان و شناختی که ما از آنها داریم در این برهه ضرورت به گسترش دارد. برای آشنایی بیشتر با همسایگان نشر وزارت خارجه چه برنامه‌ای دارد، آیا طبق روال گذشته چاپ کتاب‌هایی در این زمینه در برنامه شما قرار دارد؟
در ارتباط با برنامه‌ها و سیاست‌های نشر؛ در واقع حوزه فعالیت ما به دو عمده تقسیم می شود. بخشی از وظیفه ما هماهنگی امور پژوهشی است و بخش دیگر به نشر اختصاص دارد. در بخش پژوهش، شورای پژوهش داریم که من هم در کنار مدیران مرکز مطالعات و تنی چند از اساتید دانشگاه، عضوی از این مجموعه هستم. علاوه بر آن شورای نشر نیز داریم که در شورا نیز تعدادی از مدیران مرکز و اساتید دانشگاه عضویت دارند. در شورای پژوهش اولویت‌های پژوهشی مشخص شده و پس از تصویب در قالب برنامه‌های سالانه یا دوسالانه ارائه می‌شود. پس از آن اجرای کار به پژوهشگران و محققان سپرده می‌شود. چنانچه حاصل کار در قالب یک کتاب پیشنهاد شود، بررسی آن توسط شورای نشر صورت می‌پذیرد. در خصوص چاپ آثار مرتبط با همسایگان، معمولا بخشی از آثار به صورت کتاب سبز چاپ می‌شود که معمولا در بین کشورها، همسایگان از اولویت بالایی برخوردار هستند. بخش دیگری از آثار مرتبط با همسایگان نیز عموما موضوعی است که در تدوین و انتشار آنها اثربخشی و اهمیت آن در سیاست خارجی کشورمان مورد توجه است. سومین بخش نیز به تاریخ شفاهی اختصاص دارد که معمولا بیانی از تجارب روسای ماموریت ها در طول دوره تصدی مسئولیت است. بیان خاطرات به روسای نمایندگی‌های حوزه پیرامونی محدود نمی‌شود، اما به طور قطع تجارب دوران ماموریت در کشورهای همسایه واجد اهمیت زیاد است و انتشار آنها نزد ما دارای اولویت خواهد بود. باید اضافه کنم که اداره‌ای تحت همین عنوان در مرکز مطالعات سیاسی و بین المللی عهده دار گردآوری و بررسی این‌گونه آثار هست. تا کنون 18 اثر در قالب پروژه تاریخ شفاهی توسط مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی به چاپ رسیده است.
محقق: من هم در این رابطه به دو نکته اشاره کنم سال 1376 که وارد آرشیو وزارت خارجه شدم، نخستین کاری که شروع کردم کار روی اسناد روابط ایران و عربستان بود. آن زمان کاری در این رابطه انجام نشده بود و کتاب روابط ایران و عربستان سال 1379 منتشر شد که اکنون این کتاب را برای دسترسی همگان روی سایت مرکز مطالعات گذاشتم. این کتاب مورد توجه قرار گرفت و به عنوان منبع مورد استفاده واقع شد و در ایران و خارج از کشور کتاب‌هایی با استفاده از اسناد آن نوشته شد.
متاسفانه ما درباره عربستان پس از آن روابط ایران و عربستان کتاب‌های زیادی نداریم.
محقق: در آن زمان که اصلا کتاب درخور توجهی نداشتیم. همچنین کتاب‌هایی درباره اسناد روابط ایران و هند، ایران و مصر، ایران و آلمان و آثار متعددی دیگری از جمله اسناد خلیج‌فارس در چندین جلد به چاپ رسیده است. نکته دیگر، اشاره به آرشیوهای روسیه کردید. حالا باید دید آرشیو در کشورهای دیگر از جمله کشوری مانند روسیه به چه شکل است؟
لطفا درباره این بخش توضیح بیشتری با ذکر نام آرشیو بفرمایید.
از آنجا که ورود من از ابتدا به بخش آرشیو بود، از آرشیوهای متعدد روسیه بازدید کردم، با توجه به مشاهداتم باید بگویم متاسفانه در ایران سنت آرشیوی قوی نداشتیم. از صدراعظم‌ها تا وزراء دوره قاجار همه اسناد را در خانه، در صندوقچه‌ها و جاهایی از این قبیل نگهداری می‌کردند که بعد از فوت‌شان از همه جا سند در می‌آمد. برای همین چنین ذهنیتی وجود نداشت که اسناد باید در یکجا به صورت متمرکز نگهداری شود. ما با یک آرشیو غنی در عثمانی و روسیه مواجه هستیم اما به دلیل یکسری نگاه‌ها و رویکردهای سنتی، آرشیو غنی در ایران نداشتیم. در روسیه آرشیوهای متعددی وجود دارد، آرشیوهایی که حاوی اسناد غنی مرتبط با تاریخ ایران است و من به بعضی از این آرشیوها رفتم از جمله آرشیوی به نام آرشیو تاریخ سیاسی و اجتماعی روسیه وجود دارد که قبلا آرشیو حزب کمونیست روسیه بوده است. شاید برایتان جالب باشد در دوره شوروی و حتی قبل از آن، در دوره تزاری، چه‌قدر با دقت اسنادی که مربوط به ایران بوده است را ثبت و ضبط می‌کردند. در آرشیو تاریخ سیاسی - اجتماعی مکاتباتی درباره میرزاکوچک‌خان و دستخط‌هایش وجود دارد. زمانی که در روسیه انقلاب بلشویکی به وقوع پیوست و باعث شد که رفتاری کاملا ایدئولوژیک داشته باشند، در تلاش بودند که نیروهای متمایل به خودشان را در شهرهای مختلف ایران انسجام ببخشند. برای همین در شهرهای مختلف ایران جلساتی برگزار می‌شد و بعضا تجمعاتی داشتند. صورت جلسه‌های حاوی اسامی حاضران در جلسه حتی همراه با پلاکارد استفاده شده در تجمع، در آرشیو مذکور قرار دارد. نگاهی به این اسناد می‌تواند این نکته را در بر داشته باشد که چه کسانی در چه شهرهایی با حزب کمونیست شوروی در ارتباط بودند و برای آنها در ایران فعالیت می‌کردند. نکته دیگر درباره جنگ جهانی دوم است وقتی که قصد داشتند ایران را اشغال کنند و نقشه‌هایی درباره اشغال ایران وجود دارد که حاکی از آن است که شوروی‌ها قبل از اینکه حضور آلمانی‌ها در ایران را به عنوان بهانه مطرح کنند، آماده اشغال ایران بودند و آنها از قبل، همه چیز را آماده کرده بودند. هر چند امروز روس‌ها بر این ادعا هستند که انگلیسی‌ها آنها را تشویق به اشغال ایران کردند و اینکه به اصرار آنها ایران را اشغال کردند، اما اسناد چیز دیگری می‌گویند. چنانکه در این اسناد حتی مسیرهایی که باید برای اشغال ایران استفاده می‌شد، از قبل شناسایی کرده بودند. چنین اسنادی برای تاریخ ایران بسیار مهم است. برای همین باید روز به روز توجه ما به آرشیو بیشتر شود و سعی کنیم اسناد مربوط به ایران را از آرشیوهای خارجی گردآوری کنیم.
با توجه به حضور شما در روسیه و آشنایی با آرشیوهای متعدد آنها چه ایده‌ای می‌توانید برای مبادله اسنادی داشته باشید؟
محقق: یکی از کارهایی که می‌توانیم بکنیم این است که بتوانیم بستر همکاری‌های آرشیوی را آماده کنیم. چنانکه در آخرین سفر اردوغان رئیس جمهور ترکیه یک تفاهم‌نامه آرشیوی میان دو وزارتخانه دو کشور امضاء شد که این تفاهم‌نامه بسترساز است و ما بعد از این باید سراغ اجرایی شدن آن برویم. هر چند قبلا کارهایی صورت گرفته اما باید این حرکت هدفمند صورت بگیرد، به طوری که اسناد مهم در رابطه با ایران را جمع‌آوری کنیم و سراغ همین حرکت دو سویه با روسیه هم برویم، این نکته به عنوان یک سیاست کلی باید همیشه در ذهن ما باشد که اسناد مرتبط با ایران را که بخشی از آن در آرشیوهای کشورهای پیرامونی قرار دارد، به دست بیاوریم. اسناد مربوط به تاریخ ایران به شکل گسترده‌ای در آرشیوهای عثمانی، روسیه و حتی کشورهای اروپایی و کلیساهای آنها قرار دارد. اشاره به اسناد کلیساهای غربی کردم، در گذشته آنها نیروهای تبشیری و تبلیغی خود را به ایران می‌فرستادند و سعی می‌کردند که در میان ایرانیان نفوذ کنند، بر همین اساس اسناد زیادی از فعالیت‌های آنها و اوضاع مناطق مختلف ایران در آرشیو این کلیساها وجود دارد. لذا باید ما نقشه‌ای تهیه کنیم از آرشیوهای دنیا که اسناد مهمی از تاریخ ما را نگهداری می‌کنند. این نکته نیز گفتنی است که نقشه‌های قدیمی و تاریخی از ایران و خلیج فارس در کشورهایی وجود دارد که زمانی قدرت‌های دریایی برتر دنیا بودند و در گذشته برای اشغال و حضور در مناطقی مانند خلیج فارس نقشه این مناطق را تهیه می‌کردند. در این میان نقشه‌های ایران در آرشیو برخی از این کشورها مثل پرتغال، هلند و انگلیس و ... وجود دارد که گرفتن این نقشه‌های تاریخی برای ما سودمند است. بنابراین وقتی سراغ آرشیوهای دنیا میرویم و قصد داریم که تبادلات آرشیوی برقرار کنیم ابتدا باید بدانیم چه می‌خواهیم. لذا برای کار بر اسناد ابتدا باید چند نکته را روشن کنیم، اولویت ما در کار با اسناد چیست؟ از اسناد چه می‌خواهیم؟ اسناد موردنظرمان در هر موضوعی در چه کشوری وجود دارد؟ در روسیه آرشیوهای متعددی وجود دارد که آرشیوهای مهمی هستند و بخشی از تاریخ ما را در دل خود نگه داشتند. در وزارت خارجه روسیه دو آرشیو وجود دارد؛ آرشیو سیاست خارجی دوره امپراتوری که اسناد قبل از 1917 را در خود جای داده و آرشیو بعد از 1917 که شامل اسناد جاری آنهاست و در دو ساختمان مجزا قرار دارد. من به آرشیو سیاست خارجی رفتم و از آنجا بازدید کردم.
چه اسنادی در این بازدید توجه شما را جلب کرد؟
من دنبال اسناد گریبایدوف بودم. اسناد مربوط به گریبایدوف را دیدم و از تعدادی از اسناد عکس گرفتم و نامه‌های میرزا ابوالحسن‌خان شیرازی که پس از قتل گریبایدوف به روسیه رفته و مکاتباتی که با وزیرخارجه روسیه کرده بود به خط فارسی در آنجا قرار داشت. همچنین اسناد مربوط به ایران به شکل منظمی در این آرشیو نگهداری می‌شد. در سن‌پترزبورگ هم آرشیوهای مهمی وجود دارد که دارای ساختار خاصی هستند. نهادی به نام «روس آرخیو» مسئولیت بسیاری از آرشیوها را بر عهده دارد و مشابه سازمان اسناد ملی جمهوری اسلامی ایران است. غیر از آرشیو وزارت خارجه روسیه و وزارت دفاع و برخی آرشیوهای دیگر که جزو نهادهای حاکمیتی بشمار می‌روند، آرشیوها بخشی از ساختار روس آرخیو هستند. آرشیو حزب کمونیست روسیه یکی از آنهاست و با دسترسی به اسناد آن می‌توان به خیلی از ناگفته‌های تاریخ به شکل مستند دست پیدا کرد.
چه نکاتی درباره مراکز مطالعاتی روسیه توجه شما را جلب کرد؟
جدا از بحث آرشیوها، مراکز مطالعاتی روسیه وجود دارد که اگر بخواهیم سراغ آنها برویم باید مراکز اصلی را بشناسیم. چون در همه کشورها یکسری مراکز اصلی وجود دارد که تولید فکر می‌کنند. یکسری مراکز خیلی کوچک هم هست که با حضور یکی دو نفر اداره می‌شوند. جدای از این با بعضی از متفکران درجه یک مواجه می‌شوید. در ایران درباره برخی مانند الکساندر دوگین زیاد صحبت می شود که به تازگی دخترش داریا ترور شد. ما جلسات زیادی با دوگین داشتیم و حتی در یکی از این جلسات داریا را هم با خودش آورد، چون داریا فلسفه خوانده بود و درباره مسائل فلسفی که در غرب وجود دارد، صحبت کرد. بنابراین در روسیه مراکز مطالعاتی خیلی جدی وجود دارد و کارهای خیلی جدی انجام می‌دهند. به طوری که باید گفت روسیه خیلی عوض شده و روسیه اکنونی روسیه دهه 90 نیست. برای همین، شناخت ما باید از کشورها به روز باشد و نباید روسیه امروز را با روسیه دوره تزاری یا دوره شوروی اشتباه بگیریم، چنین اشتباهاتی خطرناکند و نباید مرتکب چنین اشتباهاتی بشویم. لذا روسیه دهه 90 با روسیه سال 2000 و با روسیه امروز خیلی متفاوت است؛ امروز آنها افراد درجه یکی تربیت کرده اند و از مراکز مطالعاتی درجه یکی برخوردارند. ضمن اینکه با کشورهای غربی تعامل دارند و از شناخت خوبی نسبت به مسائل بین‌المللی برخودار هستند. با همین مراکز مطالعاتی معتبر و اندیشکده‌های پویا، مسائل بین‌المللی را رصد می کنند.
طاهری: ضمن اینکه بر حرف‌های جناب محقق تاکید می‌کنم مرکز اسناد وزارت خارجه که در مرکز مطالعات مستقر است، رویکردش صرفا این نبوده که اسنادی که طی 200 سال در داخل گردآوری شده بود، نگهداری و معرفی کنیم بخشی از کار به جستوجو و شناسایی اسناد ایران در خارج از کشور اختصاص دارد که راهی برای دستیابی به آنها به ویژه به شیوه تبادل اسناد کار بسیار باارزشی است. ضمن اینکه باید بگویم که گرفتن یا تبادل اسناد ایرانی خارج از کشور کار آسانی نیست، نیاز به این دارد که ابتدا مذاکراتی انجام شود و طرف مقابل بپذیرد که تبادل اسناد صورت بگیرد. هر چند بسیاری از اسناد تبادل شده در مجموعه‌های مختلف به چاپ رسیده است. چنانکه «فهرست نسخ خطی ایران در مجارستان» جزو کتاب‌هایی بود که در کتاب سال شایسته تقدیر شناخته شد و جایزه گرفت. اگر اشتباه نکنم چندین سال قبل کتابی درباره فهرست نسخ خطی کتابخانه دانشگاه قازان که آن را خانم آسو ارسلان آغا و چند تن ار پژوهشگران ایرانی انجام دادند که آن نیز کتاب سال جمهوری اسلامی ایران شناخته شد. من به قازان رفتم در آنجا نیز اسناد بسیاری به خط فارسی موجود است. جالب اینکه وقتی به قازان رفتم برخی از کسانی که در آنجا کار می‌کردند تفاوت میان فهرست نسخ خطی فارسی و عربی را تشخیص نمی‌دادند! دو جلد از فهرست نسخ خطی جمع و در قالب دو مجلد چاپ شد. از اسناد و نسخ خطی فارسی در کشورهای دیگر مثل هند، پاکستان و آسیای مرکزی داریم. بخشی از این اسناد از سوی همکاران ما به صورت کتاب درآمده است، اما هنوز اسناد زیادی مانده که باید منتشر شود. انتشار اسناد و نسخ خطی ما در سایر کشورها به دانسته‌های ما می‌افزاید.
بودجه نشر وزارت خارجه نسبت به سال‌های گذشته تغییری داشته است؟ درباره محیط زیست قرار است کتاب‌هایی به صورت تالیف یا ترجمه چاپ کنید؟
ما معمولا بودجه سالیانه نشر را در قالب یک گزارش سالیانه به مقامات مربوطه ارائه می‌کنیم و آنها بودجه ما را تامین می‌کنند. خوشبختانه وزیر، رئیس مرکز مطالعات و نیز معاون اداری و مالی توجه خاص به چاپ و انتشار آثار توسط وزارت امور خارجه دارند و مشکل خاصی در تامین اعتبارات لازم نمی‌بینم. در رابطه با آثار مرتبط با محیط زیست، ما چندین اثر تا کنون در این خصوص منتشر کرده‌ایم. در بین تازه‌های نشر هم کتابی تحت عنوان «توسعه پایدار و محیط زیست در سیاست خارجی ایران» نوشته دکتر جواد امین منصور به چاپ رسیده است. به نظرم محیط زیست جزو موضوعات مهم روز است که باید به آن پرداخت. در زمینه آب ما مهم حداقل دو کتاب چاپ کردیم. علاوه بر این سه فصل‌نامه تاریخ روابط خارجی، سیاست خارجی، مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز ظرفیتی را برای چاپ و انتشار مقالات در حوزه مسائل و موضوعات غامض منطقه ای و بین‌المللی به ویژه محیط زیست فراهم آورده است. علاوه بر آن آثاری که در قالب کتاب پیشنهاد شوند، حتما مورد توجه و حمایت مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی قرار خواهند گرفت.
جناب محقق، قبلا در اداره مطالعه و پژوهش وزارت خارجه برنامه‌های نشست تاریخ روابط خارجی برگزار می‌شد که در کنار آن نمایشگاه اسناد هم برقرار بود. به نظر شما تا چه اندازه نمایشگاه اسناد می‌توانند در نشان دادن سابقه فرهنگی میان دو کشور موثر باشد؟
بله، قطعا تاثیرگذار است، اگرچه اپیدمی کرونا روی برنامه‌های ما تاثیر گذاشت. مدتی پیش نشستی درباره روابط ایران و گرجستان با حضور سفیر این کشور داشتیم که نمایشگاهی هم از اسناد تاریخی روابط دو کشور برپا شد. همچنین نمایشگاه اسناد تاریخ روابط خارجی ایران در حاشیه پنجمین کنفرانس تاریخ روابط خارجی ایران طی یکسال اخیر برگزار شده است. پیش از آن هم نمایشگاه اسناد دفاع مقدس، همچنین نمایشگاه اسناد روابط ایران و چین با حضور وزرای خارجه دو کشور در فروردین 1400 برگزار شد و نیز نمایشگاه اسناد روابط تاریخی ایران و سوئیس بود. به نظرم نمایشگاه اسناد همچنان باید برگزار شود، چون وقتی نمایشگاه برگزار می‌شود، ما اسناد را با یک رویکرد مشخصی و با تاکید بر نقاط قوت روابط انتخاب می‌کنیم یعنی یک مسیر سازنده و این همچنان در دستور کار هست که پس از کمتر شدن اپیدمی باید بیشتر بدان پرداخته شود.
در تعمیق روابط فرهنگی میان ایران و عراق برگزاری نمایشگاه اسناد، تبادل آن و همکاری‌های مشترک در رابطه با فهرست نویسی نسخ خطی میان دو کشور چه تاثیری می‌تواند داشته باشد؟ ایده برگزاری نمایشگاه میان دو کشور چه قدر راه‌گشاست؟
پیوستگی‌های میان ما و مردم عراق خیلی قدیمی است و چند لایه. در بسیاری از اوقات نکات جالبی در این رابطه وجود دارد. در این رابطه تصور کنید روشنی‌هایی که ایرانی‌ها به اماکن مقدسه عراق می‌بردند و هدایایی که می‌دادند و توجه خاصی که شاهان قاجار به شهرهای مذهبی عراق داشتند و موقوفاتی که برای زائران ایرانی در کربلا صورت می‌گرفت تا در مسیر زیارت هزینه زائران بشود به چه میزان جالب توجه است. این پیوندها و ارتباط‌ها در حافظه جمعی شاید کمرنگ شده باشد اما در تاریخ ثبت شده است. با یک نگاه سازنده، بعد از جنگ تحمیلی که رخ داد، نقاط قوت تعاملات مردمی را می‌توان برجسته کرد. دست گذاشتن روی نقاط قوت دو فرهنگ و یادآوری و پررنگ کردن آن خیلی نکته مهمی است. ما باید درباره جنگ بنویسم و فکر کنیم اما باید هدف‌مان ایجاد صلح باشد. لذا نگاه ما در تمام منطقه باید نگاهی سازنده، با هدف ایجاد صلح و ثبات باشد. ضمن اینکه در برگزاری نمایشگاه اسناد باید با یک نگاه دقیق و هدفمند سراغ آن برویم و ابتدا مشخص کنیم از اسناد چه می‌خواهیم؟ آیا قصد ما تنها بیان مسائل تاریخی است یا نه نگاه سازنده و پیونده دهنده میان ملت‌ها را انتخاب کنیم که این رویکرد می‌تواند خیلی از خاطرات مثبتی که در گذشته بوده است به یادمان بیاورد مثلا اینکه بزرگانی مانند کمال‌الملک بزرگ‌ترین نقاش ایرانی مدتی را در کربلا مقیم می‌شوند و در آنجا ردی از خود باقی می‌گذارند. در هر یک از عتبات مقدس یک مرکز اسنادی وجود دارد که چندی پیش از عتبه عباسی به دیدن ما آمده بودند برای همکاری‌های آرشیوی. در این دیدار قرار شد همکاری‌هایی صورت بگیرد و ما برخی از اسناد را به آنها بدهیم و آنها نیز اسنادی را در اختیار ما بگذارند. این همکاری‌ها و تبادلات، پیوندهای تاریخی ما را نشان می‌دهد و خاطرات خوب را به یادمان می‌آورد. لذا حافظه تاریخی به ایجاد پیوند و صلح کمک کند. بر همین اساس برگزاری نمایشگاه اسناد سازنده است و کمک به پررنگ کردن پیوندهای تاریخی میان دو ملت است.
درباره انتقاداتی که به مرکز اسناد وزارت‌خارجه مطرح است
محقق: باید بگویم هیچ کاری بی اشکال نیست درباره کار ما هم انتقاد وجود دارد اما از انتقاد نباید ترسید و نگران شد. باید به آنها به دیده منطقی و سازنده نگاه کرد. گاهی متوجه می‌شوم که برخی از افراد در فضای مجازی به تندی از آرشیو انتقاد می‌کنند. من سعی کردم انتقادات را دریابم و اگر سازنده باشد در صدد رفع آن برمی‌آیم. لذا به نظرم شنیدن انتقادات می‌تواند خیلی سازنده باشد.
اما گاهی باید با به کارگیری تجربیاتی که از طریقه اداره آرشیو از سوی کشورهای دیگر مشاهده کردید تغییرات مثبتی را رقم بزنید.
شاید برایتان جالب باشد که مطلبی می‌خواندم که یکی از پژوهشگران روس دنبال نسخه خطی بود و می‌گفت به حدی گرفتن این نسخه از آرشیو سن‌پترزبورگ سخت است که آمدم از ایران این نسخه را گرفتم. این مشکل خیلی جاها وجود دارد. در روسیه برخی از دانشجویان ایرانی نیاز داشتند برخی نسخ و اسناد را بگیرند اما هزینه تهیه تصویر آنها به حدی سرسام‌آور بود که دانشجویان از پس این هزینه‌ها برنمی‌آمدند. چون در خیلی جاها نگاه به درآمد و تامین بودجه وجود دارد. ضمن اینکه در خیلی کشورها آرشیوها بسته است و به سختی به افراد اجازه ورود به چنین مراکزی را می‌دهند. به همان آرشیو سیاست خارجی روسیه که من رفتم، دانشجویان خارجی آنجا راه نداشتند. به هر حال هر آرشیوی مقررات خودش را دارد و هر کشوری ملاحظات خودش را. من مسئول یک آرشیو هستم و شیوه‌نامه‌ای برای کار در آرشیو به من دادند و ملاحظاتی را باید رعایت کنم که در برخی کشورهای دیگر ملاحظاتشان فرق می‌کند. من بارها به دوستان گفتم من نباید قواعد انتشار اسناد در کشورهای غربی را عینا در ایران پیاده کنیم، چون مسائل آنها با مسائل ما فرق می‌کند. در عین حال تصور می‌کنم آرشیو وزارت‌خارجه جزو آرشیوهای سهل‌الوصول است که می‌توانید این موضوع را راستی‌آزمایی کنید و نحوه اسکن و دسترسی به اسناد را دریابید. لذا معتقدم انتقادات وجود دارد که برخی از آن شاید درست باشد که ما باید آن را در راستای اصلاح کار خود به کار بگیریم.
جناب طاهری در اداره نشر وزارت‌خارجه شما چه ایده جدیدی برای بهتر شدن آن دارید؟ جلد کتاب‌های وزارت خارجه قرار است به همین شیوه فعلی باشد؟
در چند ماهی که به اداره نشر آمدم چند کار را آغاز کردیم که یکی از آنها انتشار الکترونیک است که تا کنون 130 عنوان از آخرین کتاب‌های چاپ شده، به صورت الکترونیکی منتشر شده است. در صدد هستیم تا بخش اعظم آثار منتشره را در قالب الکترونیکی انتشار دهیم. تصورم بر این است که این گام باعث خواهد شد که افراد با سهولت و هزینه کمتری کتاب‌ها را دریافت کنند. اگرچه ما به شیوه‌های سنتی چاپ کتاب عادت داریم اما در دنیای مدرن باید شیوه‌های جدید هم به کار گرفته شود تا افراد بیشتری به کتاب دسترسی پیدا کنند. در رابطه با طراحی جلد کتاب، در تلاش هستیم تا با همفکری و بهره گیری از کمک طراحان همکار، جلد کتاب‌ها از حالت فعلی خارج و تاحد ممکن از جذابیت بیشتری برخوردار شود. معتقدم عنوان کتاب و جلد کتاب هر دو اهمیت زیادی دارند، زیرا به خواننده جهت مطالعه متن کتاب انگیزه می‌دهند.
چرا از خاطرات رجال سیاسی خارجی بیشتر از خاطرات رجال سیاسی داخلی استقبال می‌شود. چه ایده‌ای می‌تواند باعث بهتر شدن خاطرات رجال ایرانی بشود که مخاطب از آن استقبال کند؟
در کنار خاطرات دیپلمات‌های ایرانی، چندین اثر نیز در خصوص خاطرات رجال خارجی به چاپ رسانده‌ایم که از جمله آنها خاطرات برخی دبیران کل سازمان ملل متحد است. خوشبختانه خاطرات دیپلمات‌های کشورمان مورد استقبال خوبی قرار گرفته است. موضوعی که توسط شورای نشر مورد اهتمام قرار گرفته این است که به جای تکیه بر درج خاطرات یک فرد در قالب یک اثر، به سمت تدوین موضوعی خاطرات برویم. بر این اساس تاریخ شفاهی دفتر مطالعات سیاسی آماده انتشار هست که مدیران و دیپلمات‌های مختلف به بیان خاطرات خود در این خصوص پرداخته‌اند. فکر می‌کنم این شیوه به مراتب کارآمدتر باشد.
منبع: ایبنا
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید