سه الگوی رفتاری خوراک ایرانیان / یعقوب خزائی

1400/9/15 ۰۹:۵۴

غذا و خوراک از مهمترین نیازها و فعالیت‌های اجتماعی بشری است که بدون آن امکان تکوین و بسط دیگر توانش‌های انسانی وجود ندارد. یکی از ویژگی‌های بنیادین فرهنگی هر جامعه آداب مربوط به خوراک مردمان آن جامعه است.

چکیده: غذا و خوراک از مهمترین نیازها و فعالیت‌های اجتماعی بشری است که بدون آن امکان تکوین و بسط دیگر توانش‌های انسانی وجود ندارد. یکی از ویژگی‌های بنیادین فرهنگی هر جامعه آداب مربوط به خوراک مردمان آن جامعه است. مساله اساسی نوشتار از این قرار است که آیا می‌توان برای ساخت فرهنگی خوراک ایرانیان الگوهایی ترسیم و طراحی کرد؟ و اینکه چه تغییراتی در ساخت فرهنگ غذایی ایرانیان در خلال تاریخ به وجود آمده‌است؟ فرضیه اصلی نوشتار متضمن این ایده است که میان نوع جامعه و کنش‌هایی غذایی مردم ایران ارتباط وثیقی برقرار بوده‌است بطوریکه در جامعه گماینشافتی ایران ماقبل معاصر کنش‌های جمعی در رفتارهای غذایی سیطره داشته‌است و با پیدایش جامعه گزلشافتی رفتارهای فردی بر عرصه غذا حکمفرما می‌گردد. نتایج پژوهش موید سه پارادایم غذایی می‌باشد: کهن الگوی ایرانی، الگوی عربی ـ اسلامی و پارادایم مدرن که هر یک واجد خصائص خاص خود هستند. در کهن الگوی ایرانی ابزار فلزی چون قاشق و کارد استعمال می‌شده‌است، در حالی‌که در الگوی عربی ـ اسلامی غذا با سه انگشت دست صرف می‌شده‌است. دو الگوی نخست با وجود تمایزاتشان، برآمده از جامعه گماینشافتی بوده و در این سطح کنش‌های جمعی همچون «همکاسه شدن» که جلوه‌ای از همبستگی اجتماعی می‌باشد، سیطره دارد. اما در پارادایم سوم که از فرنگ وارد شده است، کنش فردگرایانه همچون استعمال قاشق، چنگال، کارد و بشقاب اختصاصی غلبه دارد که این ساخت فرهنگی جلوه‌ای از جامعۀ گزلشافتی به شمار می‌آید.

دریافت مقاله

منبع: مجله پژوهشهای انسان‌شناسی ایران، دوره 10، شماره 1 - شماره پیاپی 19، بهار و تابستان 1399