درباره سیمین بهبهانی

1400/4/28 ۱۱:۲۰

سیمین بهبهانی یکی از نام‌آورترین غزل‌سرایان معاصر ایران به شمار می‌رفت، او بی‌مهری نسبت به زنان را نمی‌پسندید و در برابر این پدیده شعر می‌سرایید، وی همچنین در اشعار خود به زوایای گوناگون زندگی و غم، درد و رنج مردم، نظر می‌انداخت به همین دلیل جایگاه ویژه‌ای در ادبیات معاصر ایران یافت.

سیمین بهبهانی در ۲۸ تیر ۱۳۰۶ خورشیدی در تهران دیده به جهان گشود. پدرش عباس خلیلی شاعر، نویسنده و مدیر روزنامه اقدام و مادرش فخر عضما ارغوان مسلط به زبان های عربی و فرانسه از زنان پیشرو زمانه خود بود. از ۱۴ سالگی شروع به سرودن شعر کرد و در دوره دبیرستان آشنایی و رفت و آمد خانوادگی با پروین اعتصامی باعث شد از او الهام بگیرد و فعالیت خود را ادامه دهد. بعد از پایان دوره دبیرستان رشته حقوق را برگزید و وارد دانشگاه تهران شد. مدتی نیز در اداره روزنامه امید ایران، پرواز و تهران مصور همکاری داشت.

ورود به عرصه ادبیات و شعر

سیمین بهبهانی از سنین نوجوانی سرودن شعر را آغاز کرد و با گذشت روزگار به قلمی روان و بیانی ناب رسید که هم با استقبال شعرا و منتقدان روبرو شد و هم توجه مردم معمولی را جلب کرد. در واقع بهبهانی در طول دوره شاعری اش، آرام آرام، از سنت های شعر گذشته فارسی فاصله گرفته و به نوآوری پرداخت. وی در مجموع هشت دفتر شعر مشتمل بر حدود ۶۰۰ غزل دارد، مجموعه اشعار وی به همراه ۲ کتاب دیگر یعنی «یاد بعضی نفرات» و مجموعه «داستان ها و یادنوشته ها» او به همت انتشارات نگاه در مجموعه آثار گردهم آمده که ماحصل نیم سده تلاش بهبهانی در عرصه زبان و ادبیات فارسی است. شهرت این غزل‌سرای چیره‌دست به دلیل خلق آثار بی‌بدیل سبب شد در خارج از ایران هم مطرح شود به گونه‌ای که غیر از دعوت به مجامع و نشست های ادبی و دریافت جوایزی متنوع، اشعاری از وی به زبان های مختلف از جمله انگلیسی، آلمانی، فرانسه و دانمارکی ترجمه شد. بهبهانی در ۱۳۷۸ خورشیدی موفق شد به خاطر فعالیت‌های بشر دوستان خود از سازمان جهانی حقوق بشر در برلین مدال کارل فون اوسی یتسکی را دریافت کند.

ویژگی و درون مایه اشعار

یکی از مهم‌ترین مضامین شعری این بانوی نامدار عشق و ستایش آن، هجر و وصل و گله از معشوق است. بسیاری از این دست اشعار وی که غزل یا ترانه بوده با صدای خوش خوانندگان موسیقی سنتی ایران خوانده و با اقبال مواجه شده است. شاید مهم ترین دلیل این امر توجه و تسلط بهبهانی بر وزن های شعر سنتی و علم عروض باشد که باعث می شود تا موسیقی دانان به راحتی بتوانند بر وزن اشعار ملودی بسازند. وی با طرح مهم ترین مسایل اجتماعی در قالب شناخته شده غزل، هویتی نو به شعر معاصر فارسی در قالب شعر سنتی بخشید. در واقع او غزل سنتی را از زیر غبار چند صد ساله برکشیده و آن را به مضمون و محتوا، شکل و سبک و مخاطب تازه آراسته است. بهبهانی به غزل طراوت و نشاطی دوباره بخشید و آن را با مفاهیم و جذابیت‌هایی همراه کرد که هیچ  وقت در تاریخ  غزل به کار گرفته نشده بود. او حتی توانست سوررئالیسم یا جریان  سیال ذهن را با غزل پیوند بزند. سیمین به خاطر سرودن غزل فارسی در وزن‌های بی‌سابقه به «نیمای غزل» معروف است و شعرهای او موضوعاتی هم‌چون عشق به وطن، زلزله، انقلاب، جنگ، فقر و حقوق برابر برای زنان را در بر می‌گیرند.

سیمین به جای استفاده از مضامین تکراری و نازک خیالی های مستی آفرین، تصاویر نگارخانه اندیشه خویش را دست مایه اصلی غزل ساخته و از این رهگذر، به رستاخیز واژه ها که سبب امتیاز شعر از زبان روزمره است، دست یافت. او اجزای پدیدآورنده شعر را، چه از نظر گروه موسیقیایی و چه از نظر گروه زبان شناختی، می شناسد و بلکه، برای جلوه دادن شیوه ای تازه در غزل با کمال هوشیاری، می کوشد تا نوآوری گوش نواز و خیال انگیزی در سروده های خویش عرضه کند، که البته در غزل فارسی بسیار کم سابقه است. یکی دیگر از درون مایه‌های مهم شعر بهبهانی، دفاع از حقوق زن، است که بسیار مورد توجه قرار  گرفت. او بی مهری نسبت به زنان را نمی پسندد و در برابر این پدیده شعر می سراید. وی در این گونه شعرها فریاد مظلومیت زنان و نادیده گرفته شدن ارزش والای آنان را در جامعه بشری تذکر می‌دهد. در واقع بهبهانی در حوزه شعر زنان، بعد از پروین اعتصامی و فروغ فرخزاد از شاعران موفق زن معاصر به حساب می آید. این شاعر برجسته همچنین به زوایای گوناگون زندگی نظر می اندازد و غم و درد و رنج مردم، مبارزان سیاسی، قهرمانانی را که در راه عقیده خود زیر شکنجه جان می دهند به تصویر می کشد.

اشعار سیمین گرچه در ابتدا اشعاری کلاسیک بودند اما به‌تدریج و با گذشت زمان به‌تدریج عنصر خیال نیز وارد آنها شد و این شاعر به‌خوبی از پس این آمیختگی برآمد و توانست به زیبایی هرچه‌تمام‌تر حس و حال اشعار را در کنار مفهوم و مضمون آنها به مخاطب منتقل کند. او شاعری توانا در حوزه شعر اجتماعی بود و تصویر بسیاری از مسایل و دغدغه‌های این حوزه در شعر او نمود دارد. با نگاهی دقیق به آثار او درمی‌یابیم که او هم در زمینه انتخاب موضوع و هم در نحوه بیان و پرورش آن موفق عمل کرده است. وی به شرح زندگی خود را در اثری به نام «با مادرم همراه» نوشته است.

او همواره دغدغه وطن داشت و در راستای پیشرفت آن می‌کوشید. این امر و فعالیت‌های متعدد او در این حوزه‌ها نیز بر گستردگی مخاطبان شعرش تاثیر مثبتی گذاشت. یکی از مشهورترین غزل‌های وی که در اسفند ۱۳۶۰ خورشیدی سروده شد، شعر دوباره می‌سازمت، وطن!

دوباره می‌سازمت، وطن! اگرچه با خشت جان خویش

ستون به سقف تو می‌زنم اگرچه با استخوان خویش

دوباره می‌بویم از تو گل به میل نسل جوان تو

دوباره می‌شویم از تو خون به سیل اشک روان خویش

دوباره یک روزِ روشنا سیاهی از خانه می‌رود

به شعر خود رنگ می‌زنم زِ آبی یِ آسمان خویش

اگرچه صدساله مرده‌ام به گور خود خواهم ایستاد

که بردَرَم قلب اهرمن زِ نعرهٔ آن چنان خویش

کسی که «عظم رمیم» را دوباره انشا کند به لطف

چو کوه، می بخشدم شکوه به عرصهٔ امتحان خویش

اگرچه پیرم، ولی هنوز مجال تعلیم اگر بُوَد

جوانی آغاز می‌کنم کنار نوباوگان خویش

حدیث «حُبُّ الوَطَن» ز شوق بدان روِش ساز می‌کنم

که جان شود هر کلام دل چو برگشایم دهان خویش

هنوز در سینه آتشی به جاست کز تاب شعله اش

گمان ندارم به کاهشی زِ گرمی یِ دودمان خویش

دوباره می‌بخشی ام توان اگر چه شعرم به خون نشست

دوباره می‌سازمت به جان اگر چه بیش از توان خویش

خاموشی

این غزل‌سرای نامدار به علت مشکلات تنفسی و قلبی در ۲۸ مرداد ۱۳۹۳ خورشیدی در ۸۷ سالگی دیده از جهان فروبست و در بهشت زهرا در مقبره خانوادگیش به خاک سپرده شد.

منبع: ایرنا