تدوین اطلس زبانی؛‌ آوانویسی و بارگذاری آوانوشته‌های زبانی ایران

1400/3/8 ۱۶:۲۹

عضو هیأت‌علمی و استادیار پژوهشکده زبان‌شناسی، کتیبه‌ها و متون گفت: تدوین اطلس زبانی از طریق آوانویسی مصاحبه‌های زبانی ۶ استان در دست انجام است و در فاز کنونی این روند در برخی مناطق پایان یافته و در مناطق دیگری ادامه دارد.

به گزارش روابط‌عمومی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، فریار اخلاقی با اعلام این خبر گفت: طرح ملی اطلس زبانی ایران طرح کلان در دست انجام گروه زبان و گویش رایج است که با همکاری اعضاء گروه، ادارات کل میراث فرهنگی استان‌های هدف و نیز پژوهشگران علاقه‌مندِ طرف قرارداد با پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری پیش می‌رود.

مجری طرح ملی اطلس زبانی ایران تصریح کرد: سابقۀ طرح ملی اطلس زبانی ایران به اوایل دهۀ پنجاه و گردآوری نمونه‌های گویشی از آبادی‌های کشور برمی‌گردد، زمانی که با مشارکت فرهنگستان زبان و سازمان جغرافیایی کشور در اجرای طرحی که «فرهنگساز» نامیده شد، مقرر بود از هر آبادی بالای ده خانوار کشور به ازای هر گونۀ زبانی رایج، یک نمونۀ گویشی گردآوری شود.

استادیار پژوهشکده زبان‌شناسی کتیبه‌ها و متون افزود: مبنای گردآوری، پرسش‌نامه‌ای بود که با هدف مستندسازی ویژگی‌های عمدۀ گونه‌های زبانی ایران در فرهنگستان زبان بود. به این ترتیب که گویشور در همراهی با فرد مصاحبه‌کننده، ۱۰۵ واژه و عبارت و ۳۶ جمله را تک به تک به گویش خود دو بار تکرار می‌کرد و کل جلسۀ هر مصاحبه بر یک روی نوار کاست ضبط می‌شد بود.

اخلاقی خاطرنشان ساخت: این طرح در سال ۱۳۵۷ و در جریان تحولات زمان پیروزی انقلاب اسلامی، متوقف شد، گنجینۀ کاست‌های گردآوری‌شده علی‌رغم چند بار جابه‌جایی بین ارگان‌های مختلف تا حد زیادی محفوظ ماند و سرانجام در اواخر دهۀ هفتاد به سازمان میراث فرهنگی کشور تحویل داده شد.

او گفت: با احیای این طرح در دهه‌ ۱۳۸۰، از سوی مسئولان وقت مقرر شد اقدامات صورت گرفته در قالب طرح فرهنگساز، فاز نخست از طرح اطلس زبانی ایران در نظر گرفته شود و با هدف ایجاد امکان بهره‌برداری از گنجینۀ گویشی گردآمده در دهۀ پنجاه و فراهم آمدن داده‌هایی قابل مقایسه از سراسر کشور، گردآوری از سایر مناطق کشور که تحت پوشش فرهنگساز قرار نگرفته بودند با همان رویه و با همان پرسش‌نامه در فاز جدید ادامه یابد.

عضو هیأت‌علمی پژوهشکده زبان‌شناسی کتیبه‌ها و متون افزود: علاوه بر آن، با توجیهات علمی، برنامه‌ریزی‌های لازم برای تبدیل‌کردن طرح به طرحی پویا و رایانه‌ای صورت گرفت که لازمۀ آن دیجیتال کردن نمونه‌های گویشی و نگارش بسته‌برنامۀ رایانه‌ای خاص طرح بود که هر دو در دستور کار قرار گرفت.

او اظهار کرد: با این هدف در سال‌های اولیۀ دهۀ هشتاد، گردآوری نمونه‌های گویشی از استان‌هایی که در طرح فرهنگساز گردآوری داده‌های زبانی در آن‌ها شروع نشده یا به اتمام نرسیده بود آغاز شد و پس از آماده شدن نسخۀ اولیۀ نرم‌افزار، آوانویسی نمونه‌ها آغاز شد.

 اخلاقی تصریح کرد: فاز جدید این طرح  از سال  ۱۳۹۴ با مدیریت علمی نگارنده  با هدف تکمیل مطالعات پژوهش‌های پیشین به منظور مستندسازی، بررسی و ترسیم نقشه‌های زبانی رایانه‌ای گسترۀ زبان‌های ایرانی و غیرایرانی رایج در مرزهای جغرافیایی کشور در دست برنامه‌ریزی و اجرا است.

این زبان شناس در تشریح مراحل انجام طرح گفت: در این طرح از هر آبادی بالای ده خانوار کشور یک نمونۀ گویشی از طریق مصاحبۀ زبانی و ضبط صدای گویشور گردآوری، سپس فایل‌های صوتی گردآمده با الفبای آوانگار بین‌المللی آوانویسی رایانه‌ای می‌شود و پس از بارگذاری در سامانۀ طراحی‌شده برای اطلس زبانی ایران، نقشه‌های زبانی رنگی خودکار از مناطق بررسی‌شده ترسیم می‌شود.

مجری طرح ملی اطلس زبانی ایران با بیان اینکه در فاز جدید طرح، تدوین اطلس‌های زبانی استان‌های کشور در تعامل با ادارات میراث‌فرهنگی استان‌های مورد نظر در دستور کار است خاطرنشان ساخت: طرح اطلس زبانی ایران در سه بُعد در دست تکمیل و اجرا است.

اخلاقی بعد نخست اطلس زبانی ایران را گردآوری نمونه‌های زبانی از مناطقی که در فازهای پیشین گونه‌های زبانی آن گردآوری نشده است خواند و تصریح کرد : در فاز کنونی گردآوری نمونه‌های زبانی از آبادی‌های استان لرستان در دستور کار و در دست انجام و تا کنون گردآوری نمونه‌های زبانی از آبادی‌های شهرستان‌های «خرم‌آباد، الیگودرز، ازنا، دورود، بروجرد، دوره چگنی و رومشکان» به پایان رسیده است.

منبع: ایرنا