معرفی رسالۀ فی الآلات العجیبة اثر عبدالرحمن خازنی / رضا کیانی موحد

1399/11/8 ۱۵:۱۶

منجمان دست کم از سدۀ نخست قبل از میلاد از ابزارهایی برای رصد اجرام آسمانی استفاده می‌کردند. ابزارهای این دوره عمدتاً برای تعیین زاویۀ میان دایرةالبروج و معدل‌النهار و تعیین لحظۀ ورود خورشید به اعتدالین استفاده می‌شدند.

منجمان دست کم از سدۀ نخست قبل از میلاد از ابزارهایی برای رصد اجرام آسمانی استفاده می‌کردند. ابزارهای این دوره عمدتاً برای تعیین زاویۀ میان دایرةالبروج و معدل‌النهار و تعیین لحظۀ ورود خورشید به اعتدالین استفاده می‌شدند. بطلمیوس از ابزارهایی مانند ذات الحلق، ذات الثقبتین و ذات الشعبتین نام برده است. در دورۀ اسلامی و ضمن انجام رصدهایی برای تدقیق گزارش‌های بطلمیوس، گزارش‌هایی از ساخت ابزارهای نجومی نو نیز به‌دست ما رسیده است، هرچند که بیشتر رساله‌های نوشته شده توسط مسلمانان مربوط به روش‌های ساخت و به‌کار بردن انواع گوناگون اسطرلاب هستند. رسالۀ فی الآلات العجیبة، اثر عبدالرحمن خازنی، رسالۀ کوچکی است که خازنی در آن به تشریح هفت ابزار رصدی مورد استفاده در زمان خویش پرداخته و روش‌های استفاده از آنها را آورده است و محاسباتی را که باید روی نتایج حاصل از این ابزارها انجام بشود، به صورت مدون و مشروح آورده است. در حال حاضر چهار نسخۀ خطی شناخته شده از این رساله در کتابخانه های مجلس شورای اسلامی، مدرسۀ سپهسالار، مغنیسه و دانشگاه استانبول وجود دارند.

مقالۀ پیش رو ضمن معرفی رسالۀ مذکور، محتوای علمی آن را مورد بررسی قرار می‌دهد.

دريافت مقاله

منبع: تاریخ علم، دوره 17، شمارۀ1، بهار و تابستان 1398