انتشار «حکیم عمر خیام؛ دیدگاه‌های فلسفی غلامحسین دینانی»

1399/11/4 ۱۳:۵۶

کتاب «حکیم عمر خیام؛ دیدگاه‌های فلسفی استاد غلامحسین دینانی» با تحقیق و تدوین اسماعیل منصوری ‌لاریجانی منتشر شد.

کتاب «حکیم عمر خیام؛ دیدگاه‌های فلسفی استاد غلامحسین دینانی» با تحقیق و تدوین اسماعیل منصوری ‌لاریجانی منتشر شد.

​چاپ نخست این کتاب که از مجموعه کتاب‌های برنامه تلویزیونی «معرفت» است در ۲۲۴ صفحه رقعی با شمارگان هزار نسخه و  قیمت ۴۵هزار تومان توسط انتشارات سروش منتشر شده است.

در مقدمه کتاب «حکیم عمر خیام؛ دیدگاه‌های فلسفی استاد غلامحسین دینانی» آمده است: «حکیم عمر خیّام، فیلسوف بزرگ و ریاضی‌دان عالی‌مقام (۴۴۰ ـ ۴۳۰/۵۳۰ ـ ۵۰۸)، نحلۀ فلسفی خیّام مشایی است. اثر معروف او الکون و التکلیف است و هستی را با تکلیف همراه کرده است؛ یعنی انسان به تشخیص نیک و بد مکلف است. این در نظر سقراط به مفهوم فضیلت شباهت دارد. فضیلت، به‌نظر سقراط، بر تفکیک و تمایز میان«بودن» و «پنداشتن» استوار است.

افلاطون سقراط را فرد ممسکی گزارش نکرده است، درحالی‌که خیّام فرد دین‌دار و عارفی بوده است. آثار دیگر او عبارت‌اند از: رساله فی کلیه‌الوجود، رساله فی‌الوجود، و الضیاءالعقلی فی موضوع‌العلم‌الکلی.

اما مهم‌ترین اثر وی همان الکون و التکلیف است که به‌دنبال حل معمای هستی است، و تا آخر عمر به مبدأ هستی فکر می‌کرده است.

در میان همۀ مسائل مهم و مشکل فلسفی، به مسئلۀ تفاوت موجودات و اشرف‌بودن برخی از آن‌ها بر برخی دیگر اشاره کرده و آن را مشکل‌ترین مسئله شمرده است. شاید مشکل‌بودن آن از این‌جهت است که به مسئلۀ کثرت و کیفیت پیدایش آن از وحدت منجر می‌شود.

درست است که مفهوم واحد و کثیر از مفاهیم بدیهی و آشکار شناخته می‌شوند، ولی از نظر اهل‌تأمل، معنی وحدت و کثرت در زمرۀ تقابل چهارگانه نیست. اگر واحد و کثیر در ادامه متقابل باشند، دیگر نمی‌توان یکی از این دو امر را صادر و دیگری را مصدر نامید؛ زیرا این دو امر متقابل در عرض یکدیگر بوده‌اند و دو چیزی که هم‌عرض باشند، از جهت درجۀ وجودی برابر خواهند بود.

مشکل دیگر در این باب آن است که اگر واحد و کثیر هم‌عرض و متقابل شناخته شوند، وحدت و اصالت خود را از دست خواهند داد و نوعی ثنویت و دوگانگی مطرح خواهد شد.

مسئلۀ دیگر این حکیم دربارۀ مطالب اساسی و سه‌گانۀ منطقی، مطلب «هل»، مطلب «ما»، و مطلب «لم» است. «هل» پرسش از انیت و هستی شیء است، ولی مطلب «ما» پرسش از گوهر و ماهیت شیء است. در این‌جا پاسخ همانند «هل هو» محصور میان نفی و اثبات نیست، بلکه پاسخ‌دهنده می‌تواند به هرچیزی که آن را حد یا رسم یا شرح اوصاف ترسیم می‌کند، مبادرت به پاسخ کند. پس تشخیص حدّ شیء به پاسخ‌دهنده مربوط می‌شود، دربارۀ مطلب سوم «لم»، که متخصص پرسش از سبب و دلیل شی‌ء است، نیز همین نظر را دارد.

حکیم عمر خیّام آرام‌آرام از اسلوب مشایی خارج می‌شود و به اسلوب جدیدی در تفکر روی می‌آورد که مهم‌ترین ویژگی آن حیرت و هیبت در شکوه و جلال هستی است و موجب دغدغۀخاطر می‌شود.

ایشان ضمن این‌که ادراکات ذهنی را سست و فریبنده می‌داند، عقل را نیز در شناخت مبدأ هستی ناتوان می‌داند، زیرا ایشان تفکر و اندیشه را اصل می‌داند نه متفکر را، و غایت تفکر و اندیشه در خود حوزۀ هستی و جزء آن حوزه است. بنابراین، گزارش او از مبدأ هستی غایت اندیشۀ خود متفکر است.

کنه خردم درخور اثبات تو نیست/ و اندیشۀ من به‌جز مناجات تو نیست

من ذات تو را به واجبی کی دانم؟/ دانندۀ ذات تو به‌جز ذات تو نیست»

علاقه‌مندان برای تهیه این کتاب می‌توانند از طریق فروشگاه با شماره ۸۸۳۱۰۶۱۰ و یا فروشگاه اینترنتی با شماره ۶۶۴۱۵۴۰۱ تماس بگیرند. همچنین از طریق اینستاگرام انتشارات سروش به نشانیsoroushpub_com@، واتس‌اپ به شماره ۰۹۳۰۱۹۴۹۱۳۰ و یا با مراجعه به سایت سروش www.soroushpub.com، برای تهیه کتاب اقدام کنند.

منبع: ایسنا