احسان اشراقی هم مورخ، هم ادیب

1399/10/30 ۰۹:۵۱

نشستی «به یاد دكتر احسان اشراقی» از سوی موسسه پژوهشی میراث مكتوب به صورت مجازی برگزار شد. در این نشست اكبر ایرانی، مدیر عامل موسسه پژوهشی میراث مكتوب، جمشید كیان‌فر كتاب‌شناس، منصور صفت گل استاد تاریخ ، محمد علی حضرتی، شاعر و نویسنده، سید سعید میرمحمدصادق تاریخ پژوه و امین اشراقی پسر احسان اشراقی سخنرانی كردند.

مهسا كلانكی: نشستی «به یاد دكتر احسان اشراقی» از سوی موسسه پژوهشی میراث مكتوب به صورت مجازی برگزار شد. در این نشست اكبر ایرانی، مدیر عامل موسسه پژوهشی میراث مكتوب، جمشید كیان‌فر كتاب‌شناس، منصور صفت گل استاد تاریخ ، محمد علی حضرتی، شاعر و نویسنده، سید سعید میرمحمدصادق تاریخ پژوه و امین اشراقی پسر احسان اشراقی سخنرانی كردند.

صفویه پژوه برجسته

اكبر ایرانی: مرحوم دكتر احسان اشراقی حق بزرگی به گردن جامعه دانشگاهی داشت. استاد اشراقی استاد تمام دانشگاه تهران و صفویه‌پژوه برجسته‌ای بود كه بعد از درگذشت دكتر باستانی پاریزی سمت «شیخ‌المورخین» به او داده شد. مرحوم دكتر اشراقی كتاب‌های متعددی تصحیح و ترجمه كرد آثاری مانند متن «خلاصه‌التواریخ» كه جزو كتاب‌های برگزیده دانشگاه تهران بود. تصحیح متن كتاب «تاریخ سلطانی»، «جنات عدن (منظومه تاریخی) » از دیگر آثار او بود. دكتر اشراقی كتاب «تجارب‌الامم» را با مرحوم شیروانی تصحیح كرده است كه در كتابخانه مرحوم شیروانی ناپدید شد.

اشراف كامل به تاریخ ایران

جمشید كیان‌فر: دكتر اشراقی گرایش زیادی به جغرافیای تاریخی داشت و از دروسی كه تدریس می‌كرد همین درس بود و شخصیتی داشت كه در سر كلاس آبی را برای تشنگان می‌برد و سفر را هم چاشنی آن می‌كرد. خطر را به جان می‌خرید و دانشجو را به سفر می‌برد. دكتر اشراقی فوق لیسانس علوم اجتماعی هم داشت و به مسائل اجتماعی و تجزیه و تحلیل آن می‌پرداخت. بسیاری از مقالات كپی پیست است و این بلا به جان دانشجویان افتاده است؛ از خصایص اشراقی این بود كه پخته‌خوار نبود و نوشته‌هایش حاصل تراوشات خودش بود. اگر كارنامه دكتر اشراقی را بررسی كنیم هم تالیف، هم تصحیح و هم ترجمه دارد. آثار تالیفی او را باید در مقالات جست‌وجو كنیم. مقالات را اگر با یك تورق بررسی كنیم، صفوی‌شناسی، قزوین‌شناسی و قاجارشناسی را باید ذكر كنیم. او اشراف كامل به تاریخ ایران داشت و با وجود آن مقالاتی در باب بیهقی و ساسانیان دارد. مقالات دیگر او درباره شخصیت‌ها است؛ مطالبی در باب استاد ایرج افشار و در باب شهریار عدل.

عرصه ملی آموزش مورخان

منصور صفت‌گل: از یك سو دكتر اشراقی متعلق به نسل استادان بزرگی مانند رشید یاسمی و نصرالله فلسفی بود و از سوی دیگر دكتر عباس اقبال اشتیانی تاثیر پذیرفته بود. او بعدها به نسل جدیدی از آموزش تاریخ تبدیل شد. دكتر اشراقی نسل دوم متخصصان دانشگاهی بود كه خود بنیانگذار فعالیت دانشگاهی به شمار می‌رفت. او در كنار تصحیح متن، ترجمه و تحقیقات مفید جامعه ایران در مدیریت و پیشبرد برنامه آموزشی تاریخ موثر و پایه‌گذار بود. نسلی كه از آنها صحبت می‌كنیم آگاهی بزرگی از ایران و فرهنگ آن داشتند و دیوارهای تخصصی افراطی به این بلندی نبود و استادان در فضای بین‌رشته‌ای بودند. دكتر اشراقی هم مورخی بزرگ و هم ادیبی قابل و هم در حوزه جامعه‌شناسی ایران تبحر داشت. وجود استادانی مانند استاد اشراقی به گشودن پنجره‌های متعدد كمك كرد تا محققان بدانند جغرافیا، ادبیات و باقی رشته‌ها در دانستن تاریخ اهمیت دارد. این رابطه‌ها هم‌اكنون كمیاب است، ولی در گذشته به دانشجویان تاریخ كمك بسیاری برای گشودن پنجره‌های تحقیق می‌كرد. این نسل از جامعه ایرانی بسیار با انگیزه و وفادار به بنیان‌های تمدن ایران و آشنایی دانشجویان با این بنیان‌ها بود. اشراقی عرصه ملی آموزش مورخان بود. این نسل تنها متعلق به دانشگاه‌ها نبودند و صدها فارغ‌التحصیل در روستاهای ایران تاریخ تدریس می‌كردند. در عرصه جهانی استاد دكتر اشراقی چهره ثابت ایران‌شناسی جهانی بود و هم نام و هم حضور و هم آثارش در جهان پررنگ است. او را می‌توان به عنوان اركان ایران‌شناسی در خارج از ایران بررسی كرد و این وجه نیاز به تحقیقات بیشتر دارد.

قزوین‌شناس برجسته

محمدعلی حضرتی‌: دكتر اشراقی از خاندان كهن قزوینی بود كه از دوره زندیه عهده‌دار مشاغل فرهنگی بودند. پدربزرگ او میرزا حسینقلی از مشروطه‌خواهان قزوین بود و در فتح تهران نقش داشت. مرحوم نصرت‌الله خان معینی و برخی از فرهیختگان پهلوی معلمان مرحوم اشراقی بودند. دكتر اشراقی در مقالاتش ویژگی‌های جغرافیایی قزوین را توضیح داده‌ است و درباره اقلیم، جغرافیا از دوران ساسانی تا دوره قاجار را به تشریح معرفی كرده است. مرحوم دكتر دبیرسیاقی و مرحوم اشراقی در دوران معاصر قزوین نقش مهمی در تبیین هویت قزوین ایفا كردند و این دو بزرگوار بنای همایش رشد و توسعه قزوین را گذاشتند كه در آن مرحوم دكتر ابراهیم باستانی پاریزی، پرویز ورجاوند، دكتر ملك شهمیرزادی و بزرگواران طی سه روز صحبت كردند و فرصت خوبی بود نهادسازی‌های بعدی انجام شد.

اشراقی به مباحث چارچوب می‌داد

سید سعید میرمحمدصادق: دكتر اشراقی تاكید داشت كه جامعه و اقتصاد روستایی باید از هم جدا باشند. در مباحثی هم كه مطرح می‌كرد تنها متون تاریخی مطرح نبود؛ برای مثال بحث معماری كه مطرح شد به متون تاریخی بسنده نمی‌كرد و به بحث مباحث درون متنی توجه داشت. او نقاشی‌های كاخ چهل‌ستون بر اساس كتاب «جنات عدن» را به صورت مقاله ارایه داد. بعدها كه مقاله را دیدم استاد بیان كرده بود كه به چه شكل می‌توان بنا را براساس متون ادبی بازسازی كرد. نوع مباحثات او در تدریس به ایجاد فهم درست از تاریخ بود كه بتوانیم به خوبی درك و در تحلیل‌ها و پژوهش‌ها استفاده كنیم. نگاهش به جامعه تاریخی مهم بود و به شناخت سرزمینش و در تاریخ محلی به تاریخ قزوین علاقه‌مند بود.

منبع: روزنامه اعتماد