ماحوزی: مولوی تجربه شورانگیز عشق است

1399/9/22 ۱۴:۳۷

مولانا تجربه شورانگیز عشق است و می‌آموزد که چگونه با عشق می‌توان زندگی نو و تازه‌ای داشت.

گزارش اولین شب بزرگداشت مولانا

آیین بزرگداشت مولانا به همت مؤسسه فرهنگی هنری سروش مولانا از ٢١ آذر در فضای مجازی آغاز شد. در نخستین شب امیرحسین ماحوزی، مولوی‌پژوه، با اشاره به فراوانی تنوع تجربه‌های مولانا، گفت: در شعر «در روح نظر کردم بی‌رنگ چو آبی بود/ ناگاه پدید آمد در آب چنان ماهی» تصویر اینگونه است که در اکنون خود را نظاره می‌کند. این تصویر را در جا‌های دیگر دیوان شمس می‌بینیم: «جان آب لطیف دیده خود را/ در خویش دو چشم را گشاده» و در آن تصویر درخشان، جان خود را مانند آب لطیفی می‌بیند و در آن آب ماهی‌ای را می‌بیند که می‌تواند نمادی از یک حقیقت باشد.

وی افزود: در واقع عالم مانند دریاست و به قطره و سپس به دریا تبدیل می‌شود و این بسیار عجیب است. یعنی مانند اینکه کسی در ابتدا ظرفیت کافی ندارد و تبدیل به دریا می‌شود و دریا این قطره را می‌بلعد و وقتی به دریا می‌پیوندد، ظرفیت کافی را می‌یابد. «وان ماهی‌ای که داند کان بحر طالب اوست/ پایش ز روی نخوت فوق اثیر باشد». گاهی به جای قطره و دریا، ماهی و دریا را می‌بیند. ما در اینجا با ماهی‌ای روبه‌رو هستیم که حقیقت وجودی انسان کامل را نشان می‌دهد. تجربه‌های دیداری مولانا در شعرهایش بسیار است که در برخی به صورت مستقیم به صورت شهود، پرده‌ها کنار می‌رود و همه چیز را می‌بیند.

وی ادامه داد: مولانا می‌گوید حواس مانند گوسفندانی است که یکی جلوتر می‌رود و بقیه به دنبال آن راه می‌افتند. تجربه‌های عرفانی نیز همین گونه هستند. گاهی شنوایی، بویایی یا چشایی جلوتر است و باقی حواس به دنبال آن پیش می‌رود. در شعری آمده است: «عقل و عشق و معرفت شد نردبان بام حق/ لیک حق را در حقیقت نردبانی دیگرست» یعنی دل از نردبان عقل به بالای بام می‌رود. بامی که در خیلی از موارد همان عقل است؛ بنابراین آنچه می‌بینید بزرگی انسان و دنیایی است که قانون علیت آن به هم ریخته و به همین دلیل ما را وارد دنیایی سورئالیستی می‌کند.

ماحوزی به تجربه دیگر مولانا در این بیت «باغ جهان سوخته باغ دل افروخته/ سوخته اسرار باغ ساخته اسرار من» اشاره کرد و گفت: در این شعر مرز‌های محدود «من» کنار می‌رود و «من» گسترده‌تر می‌شود. انسان در این تصاویر مرکز هستی است و جهان با همه فراخی‌اش برای او کوچکتر است. مولانا می‌داند که راه انسان در دل است و آنچه سبب این تجربه روحانی و اوج حقیقت می‌شود، عشق است. مولانا تجربه شورانگیز عشق است و می‌آموزد که چگونه با عشق می‌توان زندگی نو و تازه‌ای داشت. در دیدگاه مولانا معشوق نخست عاشق می‌شود و عشق عاشق بازتابی از عشق خداوند به اوست. عاشق که همواره راز جهان را از عشق جویا می‌شود، از سوز عشق می‌سوزد. این تصاویر در شعر «می‌دوید از هر طرف در جست‌وجو/ چشم پرخون تیغ در کف عشق او» استثنایی است.

این مولوی‌پژوه با بیان اینکه می‌توان در مورد تجربه عشق در شعر مولانا نمونه‌های فراوانی را یافت، تصریح کرد: عامل اصلی رسیدن مولانا به اوج و سبب حقیقی تجربه جنون‌آمیز و خیال‌های غریب مولانا همین تجربه عاشقانه است. عشق دلیل اصلی رسیدن به یگانگی و وحدت است و جنون، سرکشی و گستاخی بخش جذابی از دیوان شمس است. می‌دانیم که مولانا مانند عطار، گستاخی در عشق را روا می‌داند. این تجربه‌ها در دیوان‌های شعر فارسی نادر است و مولانا دلاورانه این گستاخی را نه از زبان دیوانگان بلکه از زبان خود بیان می‌کند.

وی گفت: عجیب‌ترین مورد در شعر مولانا جایی است که او جان جهان می‌شود و با جهان می‌آمیزد و راز جهان را می‌داند. درست بسان معشوق که با جهان آمیخته و معشوق و مولانا جان جهان است. از این رو دیوان شمس از این جهت استثنایی است که هر آنچه معشوق به آن تشبیه شده، عاشق نیز به آن تشبیه شده است و در هیچ دیوانی این مورد را نمی‌بینیم. معشوق معمولاً بلند است و به مظاهر بلند تشبیه می‌شود، اما عاشق می‌سوزد. در دیوان شمس اینگونه نیست. عاشق از دریا خروشان‌تر، از عشق شادتر و از حیرت حیرت‌زده‌تر است. اینجا می‌بینیم که خود را به باغ و آب تشبیه نمی‌کند و می‌گوید: «من آب آب و باغ باغم‌ ای جان/ هزاران ارغوان را ارغوانم».

ماحوزی در پایان بیان کرد: ویژگی خاص مولانا این است که نه تنها شاد است بلکه خود طرب است؛ «من طربم طرب منم زهره زند نوای من/عشق میان عاشقان شیوه کند برای من». مولانا کیمیایی مانند عشق دارد و می‌داند که چگونه از غم، عشق بسازد. کسی که به دنبال عمیق‌ترین لذت دنیا می‌رود باید آمادگی بزرگترین غم‌های دنیا را هم داشته باشد.

منبع: ایکنا