تاریخ علم زبان‌شناسی، مدیون یدالله ثمره است

1399/9/22 ۱۲:۴۸

بزرگداشت دکتر یدالله ثمره، زبان شناس، استاد دانشگاه تهران و عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی به همت انجمن آثار و مفاخر فرهنگی چهارشنبه 19 آذرماه برگزار شد.

بزرگداشت دکتر یدالله ثمره، زبان شناس، استاد دانشگاه تهران و عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی به همت انجمن آثار و مفاخر فرهنگی چهارشنبه 19 آذرماه برگزار شد.

در این برنامه مجازی که از ساعت ۱۳:۰۰ تا ۱۵:۰۰ برگزار شد، حسن بلخاری قهی؛ رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی و عضو هیئت‌علمی دانشگاه تهران، محمود بی جن خان؛ عضو هیئت‌علمی دانشگاه تهران، شهین نعمت زاده؛ رئیس انجمن زبان شناسی و عضو هیئت‌علمی دانشگاه الزهرا، امید طبیب‌زاده؛ استاد پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و ایران کلباسی؛ همسر استاد فقید و عضو هیئت‌علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی سخنرانی کردند.

حسن بلخاری، درابتدای این نشست طی سخنانی گفت: مرحوم دکتر یدالله ثمره استاد برجسته دانشگاه تهران و نخستین رئیس انجمن زبان‌شناسی ایران بود. استاد اندیشمند و برجسته‌ای که دكترای زبان و ادبیات فارسی خود را در سال 1340 از دانشگاه تهران و دكترای زبان‌شناسی عمومی با تخصص آواشناسی و واج‌شناسی را در سال 1968 میلادی از دانشگاه لندن اخذ کرد. عضویت دائمی انجمن آواشناسی بین‌المللی IPAو تلاش در جهت بنیادگذاری آزمایشگاه زبان دانشكده ادبیات دانشگاه تهران همراه با تالیفات بسیار ارزنده و متعدد در عرصه آواشناسی و واج‌شناسی از دیگر خدمات برجسته این دانشمند گرانقدر ایرانی است.

او ادامه داد: بدون ‌تردید مرحوم استاد ثمره به‌عنوان نخستین دانش‌آموختگانِ تخصصی در حوزه دانش زبان‌شناسی در 6 دهه گذشته نقش و نشان خود را در والایش و پالایش این رشته و زبان و ادبیات فارسی بر لوح تاریخ اندیشه ایران برنشانده ‌است. همّتِ بی‌نظیر ایشان که تمام‌قد خود را وقف فرهنگ والای ایرانی ـ اسلامی و برکشاندنِ فرهنگِ سخت‌کوشی در تجربه‌های علمی ـ آکادمیک نموده‌اند موجب افتخار ما ایرانیان است.

این استاد دانشگاه تهران دربخش دیگری از سخنان خود گفت: «انجمن آثار و مفاخر فرهنگی» همواره در این سالیان برخود بالیده است که میزبان و قدردان اندیشمندان تاثیرگذاری همچون مرحوم دکتر یدالله ثمره باشد؛ بزرگانی که به پای همت، مسیر سخت دانایی را پیموده و دمی ز آموختن و آموزاندن نیاسوده‌اند. از خداوندِ رحمان برای همه کوشندگانِ فرهنگ ایران و اسلام به‌ویژه روح بلندِ مرحوم دکتر ثمره رحمت و آمرزش مسئلت دارم و از همه همکاران ارجمند انجمن و نویسندگان دانشمندی که با نگارش مقاله بر وزانت ارج‌نامه علمی و فرهنگی این استاد فقید که از سوی انتشارات انجمن منتشرشده است، افزوده‌اند کمال سپاس و قدردانی دارم.

ترجمه عالمانه کتاب سوم «نظام آوایی زبان، نظریه و تحلیل»

درادامه محمود بی جن خان به ایراد سخن پرداخت و گفت: ترجمه کتاب سوم «نظام آوایی زبان، نظریه و تحلیل» که یک کتاب معروف آمریکایی است، از سوی مرحوم دکتر ثمره انجام شده است. در این کتاب، تمامی رویکردهای موثر در واج‌شناسی، نقد رویکرد واج‌شناسی زایشی معیار و واج‌شناسی‌های جدید مطرح شده‌اند.

نکته اصلی این است که ترجمه این کتاب، کار بسیار سنگینی بود و گاهی این استاد فقید برای ترجمه یک کلمه، ساعت‌ها بحث می‌کرد تا معادل مناسبی انتخاب کند. انتخاب کتاب بسیار هوشمندانه انجام شد و ترجمه آن نیز بسیار ارزشمند است چون اصطلاحاتی در آن به چشم می خورد که در زمان خود، حتی در کلاس‌های واج‌شناسی دانشگاه‌های ایران تدریس نمی‌شد.

بررسی سلوک علمی، پژوهشی و اخلاقی مرحوم دکتر ثمره از جمله نکاتی بود که محمود بی جن خان در سخنان خود به آن‌ها اشاره کرد.

اولین رئیس انجمن زبان‌شناسی ایران

درادامه شهین نعمت‌زاده، هم طی سخنانی گفت: دکتر یدالله ثمره، اولین مدیرگروه زبان‌شناسی در ایران است. او همه امورات مربوط به گروه را با دقت و مسوولیت پیگیری می‌کرد، دانشجویان را مانند فرزندان خودش دوست  می‌داشت تا آنجا که پیگیر احوالات شخصی آن‌ها می‌شد.

‌‌عضو هیئت‌علمی دانشگاه الزهرا افزود: مرحوم دکتر ثمره، اولین رئیس انجمن زبان‌شناسی ایران بود و بعد از آنکه دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی مقدمات تاسیس انجمن را فراهم آوردند، از آن مرحوم درخواست کردند که ریاست این انجمن را بپذیرد. او سال‌ها به دنبال تاسیس انجمن زبان‌شناسی به‌عنوان کانونی برای فعالیت‌های علمی و صنفی بود که سرانجام دراین اقدام علمی نیز توفیق پیدا کرد. ‌

نعمت‌زاده تاکید کرد: نکته مهم دیگر در شخصیت و سلوک علمی مرحوم دکتر ثمره این است که برای اولین بار با استفاه از دستاوردهای زبان‌شناسی، دوره پنج جلدی آموزش زبان فارسی را تالیف کرد که بعدها به ۱۶ زبان نیز ترجمه شد. همچنین اولین کتاب آواشناسی زبان فارسی، تالیف این استاد فقید است که کتاب مرجع دانشجویان زبان‌شناسی به حساب می‌آید و در حوزه‌های بالینی و گفتار درمانی هم کارکردهای قابل توجهی دارد. ‌

او درپایان سخنان خود گفت: توجه ویژه به رده‌شناسی زبان در رشته‌های زبان‌شناسی ازدیگر خدمات علمی این استاد فقید بود. درحقیقت رده‌شناسی به نوعی قلب زبان‌شناسی است که دکتر ثمره معرف آن در ایران بود. مرحوم دکتر ثمره، معلم پرشوری بود، دغدغه شاگردپروری داشت، عاشق زبان و ادبیات فارسی بود، نشسته تدریس کردن را دوست نداشت، دانشگاه را خانه اول خود می‌دانست و نه از سر وظیفه که از سر عشق وعلاقه به گسترش علم و دانش درایران فعالیت می کرد.

تاریخ علم زبان‌شناسی؛ مدیون یدالله ثمره

چهارمین سخنران این برنامه امید طبیب‌زاده بود. او گفت: دکتر ثمره از نظر علمی در کارش بسیار موفق بود. او دانشهایی را که از غرب اخذ کرده بود را به خوبی حفظ کرد و به دانشجویان خود انتقال داد.

او ادامه داد: استاد ثمره از نظر اخلاقی نمونه بودند. تاریخ علم زبان‌شناسی، به‌ویژه در حوزه آواشناسی هرگز نام ایشان و خدماتشان را فراموش نخواهد کرد. ‌

قلب ثمره؛ مالامال از عشق به دیگران

درپایان این نشست نیز ایران کلباسی طی سخنان کوتاهی گفت: من مدت ۴۳ سال با دکتر ثمره زندگی کردم و از نزدیک شاهد تمامی فعالیت‌های علمی، فرهنگی، آموزشی و نیز برخوردهای انسانی ایشان بودم.

همسر استاد ثمره ادامه داد: آن مرحوم از نظر من، نمونه کامل یک انسان به معنی واقعی با ویژگی‌های اخلاقی و رفتاری برجسته بود. در طول زندگی خود هیچ کسی را نیازرد، در مقابل بدی دیگران هرگز عکس‌العمل ناشایستی از خود نشان نداد و حرص و طمع به جمع‌آوری مال دنیا نداشت و قلبش مالامال محبت و عشق به دیگران بود. ‌

این عضو هیئت‌علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در پایان تاکید کرد: دکتر ثمره هرچه مدارج علمی و پیشرفت‌های دانشی بیشتری را پشت سر می‌گذاشت، افتاده‌تر می شد و بیشتر خود را خدمتگزار دیگران می دید.

در پایان این نشست، لوح تقدیر و سپاس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی به ایران کلباسی همسر استاد فقید یدالله ثمره و عضو هیات‌علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی اهدا شد.

منبع: ایبنا