1399/9/9 ۱۰:۱۴
زمینه‌های فعالیت و حضور پویای روح‌الله خالقی در موسیقی ایران گسترده و عمیق است؛ نقشی غیرقابل انكار در این هنر، از اركستر(انجمن موسیقی) گرفته تا اركستر گلها؛ از مقاله‌ها و كتاب‌هایی كه نوشته تا آثار برجسته‌ای كه از خود به یادگار گذاشته؛ اما آنچه از همه به یادماندنی‌تر است، زمزمه «ای ایران» است.
مُهرِ خالقی بر مِهر میهن
پایه‌گذاری هنرستان موسیقی از مهم‌ترین كارهای خالقی بود
سیمین سلیمانی: زمینه‌های فعالیت و حضور پویای روح‌الله خالقی در موسیقی ایران گسترده و عمیق است؛ نقشی غیرقابل انكار در این هنر، از اركستر(انجمن موسیقی) گرفته تا اركستر گلها؛ از مقاله‌ها و كتاب‌هایی كه نوشته تا آثار برجسته‌ای كه از خود به یادگار گذاشته؛ اما آنچه از همه به یادماندنی‌تر است، زمزمه «ای ایران» است. ترانه «ای ایران» كه انگار نامیراست و همچنان در میان نسل جدید نیز زمزمه می‌شود، گو اینكه این ترانه، مُهر و امضایی است كه خالقی بر مِهر میهن، جاری كرده و ماندگار خواهد ماند. چند روزی از پنجاه‌وپنجمین سالمرگ خالقی در مقام خالق آثار مانای موسیقی می‌گذرد. به این بهانه با «افلیا پرتو» نوازنده پیانو و موسیقیدانی ایرانی درباره هنر خالقی گفت‌وگو كردم. پرتو متولد 1317 در تهران و دانش‌آموخته رشته موزیكولوژی از هنرستان عالی موسیقی ملی و دارای مدرك كارشناسی است و پس از آن در رشته مدیریت امور فرهنگی موسیقی تحصیلات خود را ادامه داده.
جایگاه روح‌الله خالقی در موسیقی ایران بر هیچ‌كس پوشیده نیست اما از شما می‌خواهم به عنوان یك آهنگساز بفرمایید كه مهم‌ترین و بنیادی‌ترین نقشی كه خالقی در سپهر موسیقی ایران ایفا كرد، چه بود؟
استاد خالقی فارغ‌التحصیل مدرسه موسیقی كلنل وزیری بودند و از آن سرچشمه موسیقی جدیدی كه كلنل وزیری پایه‌گذاری و شاگردانی كه تربیت كردند، بهره‌مند شدند و طبیعتا همان راه را ادامه دادند كه برای آن زمان نوآوری به شمار می‌رفت.
اركستر «انجمن موسیقی» ، اركستر گلهاو... نقش خالقی در زمانه‌ای كه به موسیقی ایرانی كمتر توجه می‌شد، چه تاثیری بر شكوفایی موسیقی ایرانی گذاشت؟
استاد خالقی انجمن ملی موسیقی را درست كردند كه یك عده طرفداران موسیقی و اساتید آنجا بودند و اركستری تشكیل شد كه اركستر انجمن موسیقی ملی بود و قطعاتی كه خودشان ساخته بودند یا متعلق به كلنل وزیری بود یا قطعات قدما را اجرا می‌كردند و به خوانندگی استاد بنان و استاد عبدالعلی وزیری و این موضوع برای آن زمان پیشرفت بزرگی به حساب می‌آمد، بعدها كه هنرستان موسیقی ملی را درست كردند این اركستر وجود داشت و كار می‌كردند سپس اركستر گلها سال‌های بعد از آن پایه‌گذاری شد. اركستر گلها با ادبیات و اشعاری كه در آنجا به كار می‌رفت و موسیقی سنگین و بجایی كه در آن اجرا می‌شد، همه جزو قدم‌های مهمی بود كه در آن زمان برداشته شد و در واقع باید گفت ایشان نقش مهمی در این زمینه ایفا كردند.
آقای خالقی در زمینه موسیقی تنها در یك بعد نزیست؛ ایشان روزنامه‌نگاری كرد و مقاله نوشت؛ كتاب نوشت و آهنگسازی كرد و... این تنوع فعالیت‌های او از چه چیزی نشات گرفته بود؟
آقای خالقی عاشق موسیقی بودند، عاشق میهن خودشان بودند و می‌خواستند كه موسیقی پیشرفت داشته باشد در اینجا و از آن حالت یكنواختی و تك‌نوازی قدما بیرون بیاید و در این كار نیز موفق بودند و كتاب‌هایی كه ایشان نوشتند همان طور كه خودتان اشاره كردید، راهنمای خوبی برای هنرجویان و كسانی كه تمایل داشتند موسیقی علمی را یاد بگیرند و برنامه‌های كه در رادیو گذاشته بودند كه ساز و سخن بود راجع به موسیقی سنتی و ملی ایران صحبت می‌كردند و هنرستان موسیقی را بر پا كردند كه آنجا فارغ‌التحصیلانش نقش عمده‌ای در پیشبرد همان هدفی كه استاد خالقی داشتند در سال‌های بعد هم داشتند كه ما هم از فارغ‌التحصیلان همان مدرسه هستیم.
نقش علینقی وزیری در زندگی خالقی چه بود و همكاری و همراهی این دو چطور به پایه‌گذاری یك شیوه فاخر انجامید؟
برای اینكه كلنل وزیری تحصیلات موسیقی خود را در خارج از ایران انجام دادند و آمدند به این فكر افتادند از آن معلوماتی كه دارند و اندوخته‌هایی كه پیدا كرده بودند برای موسیقی ملی ایران استفاده كنند و مدرسه موسیقی را درست كردند كه شاگردانی مثل استاد جواد معروفی یا استاد خالقی تربیت شده آن مدرسه بودند و بین آقای خالقی و كلنل وزیری یك ارتباط شاگرد و استادی عاشقانه‌ای وجود داشت كه استاد خالقی هم همان راه را ادامه دادند.
از انس خالقی با موسیقی بین‌الملل بگویید.
دانشی كه از آن مدرسه موسیقی كسب كرده بودند درباره همین موسیقی بین‌الملل باعث شد كه در شیوه تنظیم‌ها و آهنگسازی خود به كار ببرند و این به یك روشی بود كه صدمه‌ای به آن متن موسیقی ملی و سنتی ما نمی‌زد و از ابزار موسیقایی كه در مدرسه آموزش دیده بودند، استفاده كردند و این سبك را به وجود آوردند و ادامه دادند؛ من می‌خواهم اشاره كنم كه یكی از مهم‌ترین كارهای استاد خالقی پایه‌گذاری هنرستان بود.
گویا یكی از دغدغه‌های ایشان توجه به موسیقی خالص بود؛ اجرای موسیقی بی‌كلام یا آنچه بر آثار شعری می‌ساخت اكثرا با یك مقدمه طولانی است؛ در این باره توضیح دهید.
برای اینكه ایشان معتقد بودند كه خواننده سالاری نباید باشد، باید موسیقی خودش گویا باشد و بتواند پیام را از سازنده و اجرا‌كننده به مخاطب برساند و در این راه موسیقی‌هایی ساختند مثل رنگارنگ؛ خیلی موسیقی بدون كلام ساختند و معتقد بودند كه موسیقی باید خودش گویا باشد و از همان شیوه‌های موسیقی بین‌الملل استفاده و قطعاتی درست كردند برای اركستر كه این حال و هوا را داشتند.
آقای خالقی دغدغه‌ای داشتند مبنی بر اینكه موسیقی خالص و خودش گویا باشد؛ این دغدغه به نظر شما بعدها و تا به امروز تا چه اندازه برآورده شد؟
كم و بیش هست و یك سری چیزهایی می‌شنوم ولی بیشتر خواننده سالاری است؛ خب قطعاتی هستند كه اساتید زمان ساختند كه موسیقی بدون كلام است و در یك حال و هوایی است كه با موسیقی خالقی فرق می‌كند.
خالقی یك اثر فاخر دارد به نام «ای ایران» كه شعر آن سروده حسین گل‌گلاب است كه می‌توان گفت در میان مردم بسیار عزیز است؛ بسیاری از ایرانیان دست‌كم اگر آن را از حفظ نباشند، بارها شنیده‌اند؛ راز مانایی این اثر به نظر شما چیست؟
در اینكه حرفی كه از دل برمی‌آید بر دل می‌نشیند. این موسیقی كه ایشان ساختند؛ به خصوص اینكه در مایه دشتی ساختند، خواستند بگویند كه دشتی همیشه غمگین و غم‌افزا نیست و می‌شود یك اثر مهیج و میهنی نیز ساخت. گل‌گلاب هم با آن اشعاری كه گویای زندگی آن موقع بود كه بتواند مردم تهییج بشوند و كلام خیلی خوبی هم روی آن گذاشتند. آنكه استاد بنان خواندند من یادم هست كه رفتیم به ایستگاه رادیو بیسیم ، آن موقع و ما شاگردان هنرستان قسمت كر آن را خواندیم.
چه احساسی داشتید و در حال حاضر چه احساسی دارید كه در آن اثر ماندگار و در گروه كر آن مشاركت داشتید؟
آن موقع ما 12 یا 13 سال داشتیم و دركی از این نداشتیم كه این موسیقی چقدر ماناست و استاد خالقی چه كرده است؛ ما به عنوان شاگردان هنرستان دوست داشتیم این قطعه را بخوانیم و بعدها فهمیدیم كه این قطعه تاریخ مصرف ندارد چون این قطعه ملی و میهنی است، هم از نظر شعر و هم از نظر موسیقی؛ آن موقع حال و هوای یك شاگرد مدرسه را داشتیم كه دارد كر می‌خواند و بعدها فهمیدیم كه چه بوده است كما اینكه من همه جا در صحبت‌هایم گفتم كه در هنرستان موسیقی ملی اساتیدی تدریس می‌كردند كه اساتید وقت آن زمان بودند و ما چون شاگرد بودیم، درك نمی‌كردیم كه پیش چه بزرگانی داریم درس می‌خوانیم بعدها فهمیدیم كه دیگر خیلی دیر بود ولی آثارشان در آثار این هنرجوها منعكس است.
ایشان معتقد بودند كه موسیقی ایران باید به سمت چند صدایی شدن گام بردارد، خالقی در این زمینه چه تلاش‌هایی كرد؟
با قطعاتی كه ساختند، نشان دادند كه می‌شود... چون خیلی‌ها مخالف بودند كه با این روش استفاده از چند صدایی آن متن موسیقی سنتی و ملی خدشه‌دار می‌شود و ایشان با كارهایی كه نوشتند، نشان دادند كه قابل انجام است و نه تنها خدشه‌دار نمی‌شود بلكه بهتر خودش را بروز و نمایش می‌دهد.
ایشان علاوه بر حضور پویا در حوزه نوازندگی و آهنگسازی، تالیفاتی نیز داشته است؛ از نظر شما اصلی‌ترین دغدغه خالقی چه بود؟
پیشبرد موسیقی ملی ایران به طوری كه برای همگان به روش جدید قابل فهم شود.
سبك و شیوه آقای خالقی در فضای موسیقی كنونی ما تا چه حد جریان دارد؟
هستند كسانی كه شاید ناخودآگاه از آن روش استفاده می‌كنند. نمی‌خواهم بگویم كه پیرو شیوه خالقی هستند ولی زمان ایجاب می‌كند كه این چند صدایی را استفاده كنند و دارند استفاده می‌كنند.
اگر صحبت دیگری دارید در پایان بفرمایید.
من و هنرجویان دیگری كه مربوط به آن دوران هستند هر چه داریم از استاد خالقی داریم مثل پدر معنوی ما بودند نه تنها برای موسیقی ما زحمت می‌كشیدند بلكه در اخلاق هم پیرو روشی بودند و به ما هم می‌آموختند و ما هم سعی كردیم كه مثل ایشان باشیم و از همان روش استفاده كنیم و امیدوارم همه كسانی كه هنوز در قید حیات هستند و از نسل ما موفق بودند، موفق هم باشند و آنهایی كه رفتند نیز آثارشان وجود دارد و هر چه داریم از استاد خالقی داریم با پایه‌گذاری هنرستان موسیقی و اساتیدی كه در آنجا تدریس می‌كردند.
منبع: روزنامه اعتماد
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید