اخبار عارف قزوینی در مطبوعات از دورۀ قاجار تا عصر حاضر

1399/8/17 ۱۰:۲۰

کتاب «اخبار عارف قزوینی در مطبوعات، از دورۀ قاجار تا عصر حاضر» به کوشش مهدی نورمحمدی در 600 صفحه به قطع وزیری توسط نشر علم منتشر شد.

کتاب «اخبار عارف قزوینی در مطبوعات، از دورۀ قاجار تا عصر حاضر» به کوشش مهدی نورمحمدی در 600 صفحه به قطع وزیری توسط نشر علم منتشر شد.

    کتاب حاضر که حاصل بررسی و تورقِ ده ها هزار صفحه روزنامه ها و مجلات گوناگون است، آگاهی ها و اطلاعات کم نظیری از زندگی عارف را در اختیار علاقه مندان قرار می دهد و زوایای پنهانی از زندگی او را که تا کنون از دسترس و دید پژوهشگران پنهان مانده و یا کمتر به آن توجه شده، آشکار می سازد.

این کتاب در 11 فصل تنظیم شده است:

فصل 1. اشعار و تصنیف های عارف.

    در این فصل، اشعار و تصنیف های عارف که در زمان حیات او در مطبوعات به چاپ رسیده گردآوری شده است. کشف مصرع ها، ابیات، اشعار و یک تصنیف نویافته در ابوعطا که تا کنون در هیچ یک از چاپهای دیوان وی به چاپ نرسیده است و باید آن ها را به دیوان عارف افزود، از دستاوردهای این فصل به شمار می رود.

همچنین در این فصل برای اولین بار کتابچۀ چاپ سنگی ادبیات عارف شامل 3 غزل و 3 تصنیف که توسط حزب دموکرات در سال های آغازین سلطنت احمد شاه منتشر شده، به چاپ رسیده است.

فصل 2. نوشته های عارف.

    در این فصل، نوشته های عارف که در زمان حیات و یا پس از مرگ او در روزنامه ها به چاپ رسیده گردآوری شده است. یکی از مهم ترین اخبار این فصل، نوشته ای است که عارف پس از اجرایِ نخستین کنسرت خود در گراند هتل، در 17 آبان سال 1294 در روزنامۀ نوبهار به چاپ رسانده است.  این نوشتۀ ارزشمند که برای اولین بار انتشار یافته است، نشانگر این است که درویش خان استاد بزرگ زمانه، با تشکیل و اداره کردن ارکستر و گردآوردن نوازندگان مهم آن عصر، در برگزاری این کنسرت باشکوه با عارف همکاری داشته است. این مطلب، نشانگر این است که دستکم تا این تاریخ، بین عارف و این موسیقی دان برجسته، اختلافاتی وجود نداشته است.

فصل 3. اعلان و اخبار کنسرت های عارف.

    در این فصل، اعلانات و آگهی های کنسرت های عارف از قدیمی ترین دوران تا کنسرت جمهوری جمع آوری شده است. اخبار گردآوری شده، اطلاعات ارزشمندی دربارۀ مکان، زمان، مناسبت اجرا، نوازندگان همکار، اشعار و

تصنیف هایِ خوانده شده، قیمت و مکان فروش بلیط این کنسرت ها در اختیار می گذارد که در منابع دیگر نمی توان به چنین اطلاعات ارزشمندی دست یافت. دستیابی به این آگا هی ها در فهرست کردنِ تعدادِ واقعیِ کنسرت هایِ عارف نقش مهمی خواهد داشت. از جمله دستاوردها و نکات تازه یاب این فصل، آگاهی از بعضی کنسرت های عارف همچون کنسرت برای کارگران با بلیط ارزان قیمت  است که تا کنون هیچ گونه اطلاعی دربارۀ آن وجود نداشته است.

فصل 4. اعلان و اخبار دیوان عارف.

    در این فصل، اعلان و آگهی های فروش دیوان عارف در کتابفروشیهای تهران از سال 1305 تا 1312 گردآوری شده است. بررسی اعلان های به چاپ رسیده در مطبوعات دربارۀ دیوان عارف نشانگر این نکته است که تبلیغ و فروش این کتاب در دورۀ پهلوی اول با مشکلی مواجه نبوده و منع سیاسی نداشته است. بر همین اساس، به این نظر چنین می افزاید که توقیف موقتی دیوان عارف در بدو ورود به ایران نیز دلایل سیاسی و حکومتی نداشته است.

فصل 5. نوشته ها و اشعار دربارۀ عارف.

    در این فصل، مطالب مختلفی که دربارۀ عارف در روزنامه ها، مجلات و کتاب ها به چاپ رسیده، گردآوری شده است. بیشترِ این مطالب برای نخستین بار است که منتشر می شود و در شناخت عارف، تحقیق در احوال و آثار او و روشن کردن زوایای پنهان زندگی وی تأثیر بسیار مهمی دارد. یکی از مهم ترین دستاوردهای این فصل این است که بر اساس آن مشخص می شود شعر تصنیف معروف «بهار دلکش» به طور قطع و یقین از ملک الشعرای بهار است که برخی به اشتباه آن را از ساخته های عارف دانسته اند.

از دیگر نکات تازه یاب این فصل می توان به مقالۀ «خودکشی» به قلم بازیگوش (لطفعلی صورتگر) در روزنامۀ شفق سرخ و مقالۀ ملک الشعرای بهار در روزنامۀ «ایران آزاد» که به مقالۀ بازیگوش و رنجش عارف پرداخته است اشاره کرد که هر دو برای اولین بار منتشر شده و در پژوهش های مربوط به عارف از اهمیت فراوانی برخوردارند.

فصل 6. نوشته ها دربارۀ مرگ عارف.

    در این فصل، اخباری که دربارۀ مرگ عارف در جراید به چاپ رسیده گردآوری شده که بعضی از آن ها برای اولین بار منتشر شده است. مهم ترین دستاورد تازه یاب این فصل این است که بر خلاف تصورات رایج مبنی بر فوت عارف در دوم بهمن 1312 مشخص می شود که تاریخِ صحیحِ فوتِ وی یک شنبه اول بهمن 1312 بوده است. بر اساس این سند، عارف نه در روز دوشنبه 2 بهمن که در شبِ دوشنبه (یعنی یکشنبه شب و یکمِ بهمن 1312) بدرود حیات گفته است.

فصل 7. اشعار به یاد عارف.

   در این فصل، اشعاری که دربارۀ عارف، به یاد او و در رثا و سوگ او سروده شده جمع آوری شده که برخی از این اشعار، مانند اشعار وحید دستگردی، زنددخت، کامکار فارسی، امیرالشعرای نادری، اشرف الدین حسینی (نسیم شمال) و صابر همدانی برای اولین بار در کتاب منتشر شده است.

فصل 8. خاطراتی از عارف.

    در این فصل، خاطراتی که دربارۀ عارف در مطبوعات به چاپ رسیده گردآوری شده است که خاطرات محمدعلی نظام مافی، مشیرهمایون شهردار و علینقی وزیری که برای اولین بار در کتاب به چاپ رسیده، حائز اهمیت فراوانی است.

فصل 9. نامه های عارف.

    در این فصل، تعدادی از نامه های عارف که در مجلات گوناگون به چاپ رسیده گردآوری شده است. بررسی دقیق این نامه ها در تحقیق در زندگی و آثار عارف تأثیر فراوانی خواهد داشت.

فصل 10. دوستان و معاشران عارف.

    در این فصل، اطلاعاتی دربارۀ برخی از دوستان نزدیک عارف همچون: شکرالله قهرمانی، سلیمان میکده، علی بیرنگ، علی محمد معمارباشی، سید جلیل اردبیلی، محمدباقر شهیدزاده و سیف آزاد گرد آمده است که اطلاعات ارزشمندی دربارۀ تاریخ درگذشت و زندگی این شخصیت ها به دست می دهد.

فصل 11. عکس ها و تصاویر عارف در مطبوعات.

   در این فصل، تصاویر و عکس های عارف در مطبوعات در یک جا گرد آمده که بعضی از آن ها همچون چند نقاشی تازه یاب که در روزنامۀ ناهید به چاپ رسیده و یکی از آن ها به امضای رسام ارژنگی است و همچنین کاریکاتورهای او که در روزنامۀ ملا نصرالدین به چاپ رسیده است، برای علاقه مندان تازگی خواهد داشت.

همچنین چاپ سنگ قبر افتخارالسلنه در این فصل برای اولین بار، از جمله نکات تازه یاب این کتاب محسوب می شود.

***

کتاب حاضر که در حکم دانشنامه ای ارزشمند دربارۀ عارف قزوینی محسوب می شود، به دلیل ارائۀ اشعار، تصنیف و مطالب نویافته و منتشرنشده، در تحقیق در احوال و آثار، تدوین کامل ترین زندگی نامه و تصحیح کاملترین دیوان وی تأثیر مهم  و بسزایی خواهد داشت.

منبع: پایگاه اطلاع رسانی نسخ خطی