1393/7/7 ۰۹:۱۴
نشست «هم‌اندیشی نقاشی ایرانی و محیط زیست در آثار فاخر استاد فرشچیان» با قدردانی از استاد محمود فرشچیان و رونمایی از دیوان خیام با نگارگری‌های استاد فرشچیان با حضور چند تن از مسئولان دولتی، استادان، هنرمندان و دوستداران طبیعت در سازمان محیط زیست در پارك پردیسان برگزار شد.
در آغاز این مراسم معصومه ابتكار رئیس سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به این كه آثار استاد فرشچیان بر حفاظت از محیط زیست در ابعاد مختلف تأكید می‌كند، گفت: امروزه رفتار انسان با طبیعت مناسب نیست و در بسیاری از موارد به شكارهای بی رویه منجر می‌شود. در حالی كه تعمق در آثار استاد فرشچیان قطعاً آدمی را از این كار باز خواهد داشت.
ابتكار با بیان این كه، هنری كه با الهام از طبیعت حفاظت از محیط زیست را به تصویر بكشد، معجزه‌ای است كه در آثار استاد فرشچیان به خوبی قابل رویت است، افزود: قطعاً از این آثار ارزشمند می‌توان برای یك حركت اجتماعی مانند حفاظت از محیط زیست و جلوگیری از نابودی گونه‌های در خطر انقراض استفاده كرد. چرا كه در آثار استاد فرشچیان تأكید بسیاری بر رابطه انسان و طبیعت می‌شود.
ابتكار ادامه داد: امروزه مسأله محیط زیست یك مسأله جهانی است و از این رو می‌توان از آثار متعدد استاد فرشچیان كه حفاظت از محیط زیست بسیار دقیق و علمی در آنها به تصویر كشیده شده، در این زمینه استفاده كرد.
رئیس سازمان حفاظت محیط زیست گفت: طبیعت در تمامی آثار استاد فرشچیان دیده می‌شود اما برخی از تابلوهای ایشان چنان با طبیعت آمیخته شده كه می‌توان آنها را تابلوی محیط زیستی نامگذاری كرد و در ابعاد بین‌المللی از آنها بهره برد.
در ادامه این مراسم، دكتر مسعود سلطانی‌فر، معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گفت: هنر ایرانیان در طول دوران سكونت‌شان در این سرزمین این بوده كه پرده از استعدادهای محیط زیست‌شان كنار زده و ظرفیت های بالقوه آن را با تلاش و حوصله بالفعل كرده‌اند و در این مسیر ناچار بوده‌اند با دقت حال و احوال آن را مطالعه كنند و زیر و بم‌هایش را بررسی كرده و حساسیت‌هایش را مراعات كنند.
معاون رئیس جمهور گفت: تمامی آثار و بقایای هنری، ادبی، فنی و علمی ما و به اعتباری تمامی میراث فرهنگی ما شهادت می‌دهند به اینكه ایرانیان در طول تاریخ خود موفق شده‌اند معماهای پیچیده محیط مستعد ایران را با حكمت پرستارانه حل و فصل كنند. میراث فرهنگی ما شاهدی بر این مدعاست كه ایرانیان هیچگاه در پی مداخله سلطه‌جویانه و تسلط جبری بر محیط زیست نبوده‌اند، میراث فرهنگی ما نشان می‌دهد كه حضور چند هزار ساله انسان در این سرزمین هیچگاه باعث برانگیختن واكنش‌های نامطلوب طبیعت نسبت به حضور انسان نشده است.
رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری گفت: اگر گل در نگارگری ایرانی وجود دارد، گل بریده شده از ریشه نیست و درخت در نگاره‌ها درختی از جای خود درآمده و در گلدان پرورش داده شده نیست و همه عناصر طبیعت در كامل‌ترین شكل خود حضور دارند و وجه آسمانی آنها پررنگ‌تر از وجه خاكی و زمینی‌شان است.
سلطانی‌فر ادامه داد: ولی در حال حاضر از همه خط قرمزهای طبیعت عبور كرده‌ایم و این مادر بخشاینده طبیعت تصمیم به دفع عامل مخلّ تعادل خود یعنی خود ما گرفته است. پس اكنون باید به جبران رفتار خود بپردازیم و چه راهكاری بهتر از رجوع به سنت پرستاری از محیط و درس آموختن از میراث فرهنگی چند هزار ساله كشور.
در ادامه این مراسم غلامعلی حداد عادل رئیس فرهنگستان ادب و زبان فارسی به سخنرانی پرداخت و گفت: ما هنوز به اهمیت خطری كه از ناحیه محیطی متوجه كل بشر و بخصوص ایران است، آگاه نشده‌ایم، همه باید تلاش كنیم تا حفظ محیط زیست به صورت یك فرهنگ عمومی در آید و جزو واجبات یكایك مردم جامعه محسوب شود و در این راه باید از همه امكانات بهره گرفت از جمله از هنر در همه ابعاد آن و امروز، سازمان محیط زیست به سراغ هنر نقاشی رفته است.
حداد عادل با بیان اینكه در آثار استاد فرشچیان می‌توان آئینه طبیعت را مشاهده كرد، گفت: هنر سنتی ایران در همه انواعش هنری است نجیب و مهربان با طبیعت و حاصل دل و جان مردمی است كه با طبیعت زندگی می‌كردند اما انسان امروز از این دایره تعادل خارج شده و در صدد غلبه بر طبیعت است.
حداد عادل گفت: هنر سنتی ما محصول دورانی است كه انسان مانند فرزندی در طبیعت زندگی می‌كرد و اگر از مادر طبیعت قهری هم می‌دید دوباره به دامن آن پناه می‌برد.
ئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی در ادامه سخنانش با بیان اینكه آثار استاد فرشچیان از جهات مختلف در دوران ما قابل بررسی است، افزود: یك جنبه، وجه اعتقادی و مذهبی ایشان است. ما تابلوی «عصر عاشورا»ی ایشان را هرگز فراموش نمی‌كنیم.
هنرمندی استاد فرشچیان همراه با ایمان ایشان سبب شده كه تابلویی از نقاشی سنتی ایران در مدت بسیار كوتاهی مبدل به نماد عاشورا در سراسر كشور شود و امروزه حتی در شهرهای دور افتاده نیز بر سر در تكیه‌ها، حسینیه‌ها و كوچه‌ها نصب شده و ملت هم پذیرفته است كه این نقاشی بیانگر احساسات دینی مردم نسبت به عاشورا است و این توفیق نصیب كمتر هنرمندی شده است كه در دوره حیاتش شاهد پذیرش اثرش میان مردم آن هم در سطح وسیعی شود.
حداد عادل خاطرنشان كرد: این همه طراحی‌های بدیع و زیبا كه استاد برای ضریح چندین امام معصوم در ایران و عراق انجام داده‌اند یادگاری‌های دیگری از استاد است كه برای نسل‌های آینده خواهد ماند.
او سپس به جنبه دیگر آثار استاد فرشچیان كه توجه به طبیعت است، اشاره كرد و گفت: استاد با همان اعتقاد دینی، داستان «ضامن آهو» را به تصویر كشیده است.
استاد فرشچیان به سراغ این مضمون آشنا نزد ایرانیان رفته‌اند و با این نقاشی فرصتی شده كه آهو به عنوان یك گونه در خطر انقراض در طبیعت مطرح شود و این نقاشی یادآور آن است كه دین و تشیع به ما، مراعات جانداران و محیط‌زیست را می‌آموزد و استاد فرشچیان موفق شده است آن را به زیباترین شكل در این اثر ارائه دهد.
حداد عادل بابیان اینكه آهو، مینیاتور طبیعت و هستی است و حتی در ادبیات فارسی نیز مضمون بسیار لطیف نزد شاعران بوده است، به «مجنون و آهو» نظامی اشاره كرد و گفت: كاش استاد فرشچیان قلم سحرآمیز خود را به حركت درآورند و یك اثر اصیل را براساس این شعر نظامی به یادگار بگذارند.
نماینده مردم تهران در مجلس شورای‌اسلامی گفت: ما امروز از هنر ایشان برای انتقال پیام دوستی با طبیعت مدد می‌گیریم مخصوصاً به نسل جوان كه دل و درون هنر‌پذیرتری دارند.
حداد عادل در پایان گفت: بنده تأكید می‌كنم كه استاد فرشچیان سرمایه ملی ما در مقیاس بین‌المللی هستند و شخصیت متین و جذاب ایشان الگویی برای همه هنرمندان است و در تاریخ ایران استاد فرشچیان به عنوان نگارگری معرفی خواهند شد و به یادگار خواهند ماند كه پس از انقلاب اسلامی به نگارگری ایران جانی دوباره و منزلت بخشیدند و امیدواریم به مدد هنر ایشان بتوانیم از طبیعت نیز پاسداری كنیم.
خانم «استر لاروش» نماینده دفتر منطقه‌ای یونسكو در تهران هم، سخنران بعدی بود كه پشت تریبون قرار گرفت و گفت: هنر، مشاركت به ارمغان می‌آورد و باعث ایجاد ارزش‌هایی برای وحدت و گفتگو میان نسل‌ها و فرهنگ‌ها می‌شود. هنر كمك می‌كند تا ما به درك و احساس آنچه كه باعث یگانگی انسانها با وجود گوناگونی فرهنگ‌ها می‌شود، دست یابیم و هنر والا از مرزهای ملی فراتر رفته و باعث حركت انسانها در جهان می‌شود.
لاروش، آثار استاد فرشچیان را بهترین نمونه در این‌زمینه دانست و گفت: پیام آثار استاد فرشچیان به سرعت به دورترین نقاط و به آن سوی مرزهای ایران می‌رسد.
كارهای ایشان در بسیاری از موزه‌ها و مجموعه‌های مهم در سطح جهان به معرض نمایش گذاشته شده است و یونسكو حامی انتشار دو كتاب در مورد آثار ایشان بوده است. استاد فرشچیان همچنین به دریافت جوایز بسیاری از مؤسسات هنری و مراكز فرهنگی مختلف نائل شده‌اند و یك موزه كامل در مجموعه «سعدآباد» به كارهای ایشان اختصاص داده شده است.
نماینده دفتر منطقه‌ای یونسكو ادامه داد: نقاشی‌های زیبای استاد فرشچیان به زیبایی ارتباط بین انسانها، حیوانات و طبیعت پیرامون ما را نشان می‌دهد. آثار ایشان چگونگی ارتباط، پیوند و همبستگی این عوامل را به تصویر می‌كشد.
لاروش در پایان سخنانش گفت: معتقدم كه استاد فرشچیان با آثار فاخرشان راه جدیدی را به ما برای زندگی كردن به صورت هماهنگ با محیط‌زیستمان نشان می‌دهند. امیدوارم كه ما راه ایشان را دنبال و آن را تبدیل به واقعیت كنیم.
مهندس حمید چیت‌چیان، وزیر نیرو هم در این مراسم اظهار كرد: آثار بعضی از هنرمندان بیانگر روح زمان است و آثار ارزشمند استاد فرشچیان از این نوع است. آثار استاد فرشچیان با قلم سحّار خود احساسات، عواطف، دین، فرهنگ و عرفان را به خوبی متجلی كرده است. چیت‌چیان در ادامه سخنانش به بحران كم‌آبی و خشكسالی اشاره كرد و گفت: من از استاد فرشچیان تقاضا دارم با قلم خود مسئولیت‌های ما انسانها را درباره آب به تصویر بكشند و یادآور شوند و امیدوارم با این روح یگانگی كه در امت ما وجود دارد، یكایك هموطنان ما در قبال طبیعت و آب احساس مسئولیت كنند و به آن توجه داشته باشند.
این مراسم با سخنان استاد محمدعلی رجبی، نگارگر و از شاگردان استاد فرشچیان ادامه یافت. رجبی گفت: ما در هنر دو مرتبه عام و خاص را داریم و در آثار استاد فرشچیان هر دو مرتبه را مشاهده می‌كنیم.
رجبی ادامه داد: محیط زیست دوگانه است. هم محیطی است كه در بیرون قرار دارد و هم محیطی در درون و دل ماست.
وی افزود: اگر دلهایمان را پاك نگه داریم، محیط زیست ما هم پاك خواهد شد. در گذشته، انسانها سعی بر سیطره بر طبیعت نداشتند و رفاقت و همدلی با طبیعت می‌كردند چون طبیعت گستره وجود خود انسان است. در فرهنگ سنتی ما روح و جان از سویی و جسم از سویی دیگر مغازله‌ای دارند و در این مغازله همدیگر را تكمیل می‌كنند.
روح، جایگاهش در دل انسانهاست و جسم تجلی آن در بیرون و اینجاست كه هنر ارزش می‌یابد. هنر، وجهی روحانی است و امورات آن با روح انسانهاست.
رجبی سپس به ویژگی آثار استاد فرشچیان اشاره كرد و گفت: چهار عنصر اصلی طبیعت در آثار استاد فرشچیان جمع شده‌اند و صورت انسان در آثار او تجلی یافته است و در بیشتر آثارش در هیئت یك بانو این تجلی صورت گرفته است، چون زن، مظهر جمال است.
این هنرمند نگارگر با اشاره به اینكه استاد فرشچیان به عنوان یك هنرمند در تاریخ هنر ایران جایگاه خاصی دارد، گفت: در تاریخ، هنرمندان مطرح بسیاری داریم، ولی استاد فرشچیان زبان جدیدی را در نگارگری به ما آموخت؛ زبانی كه فقط در تكنیك كاری ایشان مشاهده نمی‌شود.
رجبی ادامه داد: كسی كه دلش را با خدای خود صاف كرده با همه اجزای طبیعت نیز دلش را صاف می‌كند و دل هنرمند همچون آینه‌ای می‌شود و این چنین می‌تواند هر آنچه را كه در طبیعت می‌بیند بیافریند. همه اجزای این عالم و طبیعت، نغمه‌های بهشتی دارند و هنرمند با آفرینش آثارش از دلش بهشت می‌سازد و آن را به نمایش می‌گذارد. استاد فرشچیان نیز به وجود ما نگاه می‌كند ولی زیبایی‌ها را جلوی چشم ما می‌آورد و امیدوارمان می‌كند.
رجبی با اشاره به تركیب چهار عنصر طبیعت در آثار استاد فرشچیان گفت: در این آثار چهره انسان، چهره یك بانوی ایرانی نشان داده می‌شود. چهره انسان در آثار استاد فرشچیان مهم است تا به حدی كه حتی می‌توان در چشمان عناصری مانند شیر، پرندگان و حتی گل و گیاه آثار او جلوه‌های زیبایی وجود انسان را دید.
رجبی ادامه داد: ما در آثار استاد فرشچیان جز زیبایی نمی‌بینیم آن هم زیبایی از جنسی كه تمامی سنت‌های ما را یادآوری می‌كند. آثار استاد فرشچیان آئینه تمام نمای فرهنگ و زیبایی‌های آن است و امیدوارم تماشاگر قابلی برای آثار استاد باشیم و از مقام شاگردی هم امیدوارم بتوانم این سنت را ادامه دهم.
دكتر اسماعیل كهرم، فعال محیط زیست و مشاور سازمان حفاظت محیط زیست در امور محیط طبیعی نیز در این مراسم ضمن اشاره به تأثیر بسیاری كه استاد فرشچیان بر جامعه گذاشته است، خطاب به استاد فرشچیان گفت: برای یك شكاربان قدیمی ایرانی درك این موقعیت كه شما دارید سخت است، شما در محیطی پرواز می‌كنید كه تمامی پرندگانی را كه ما می‌شناسیم بالشان می‌سوزد.
او سپس به بیان خاطراتی كه ارتباط با استاد فرشچیان داشت پرداخت و باز خطاب به فرشچیان گفت: نشانه اول از شما اینكه زمانی كه ضریح امام رضا(ع) كه شما طراحی كردید به مشهد رسید، ما در نیشابور بودیم و برای زیارت به مشهد آمدیم، یكی از همراهان ما زرتشتی بود و در جواب سؤال ما كه او دیگر چرا می‌آید، گفت كه امام رضا(ع) مربوط به همه ایرانیان است. وقتی داخل حرم شدیم هركس كه چشمش به ضریح می‌افتاد با لهجه‌های مختلفی كه داشتند به امام رضا(ع) به خاطر ضریحی كه شما طراحی كرده بودید تبریك و آفرین می‌گفتند. این ضریح اثری است كه سالها قرار است باشد و در عین استحكام، شاهكاری هنری است.
كهرم خاطره دوم خود را هم اینگونه تعریف كرد: در یكی از روستاهای دور افتاده سیستان و بلوچستان در پاسگاهی به نام غرغری بودیم و آنجا روی در، یك كپی تقلید شده از اثر «ضامن آهو»ی شما بود كه توسط یك هنرمند محلی نقاشی شده بود و هركس وارد می‌شد به احترام آن كپی نقاشی «ضامن آهو» شما تعظیم می‌كرد و جالب اینكه در پای این اثر، نقاش تجربی آن امضای شما را همچنان نوشته بود.
كهرم سپس به خاطره سوم پرداخت و گفت: در كهكیلویه و بویراحمد قرار بود همیاران با محیط‌بانان همكاری كنند و وقتی یك محیط‌بان به آنها تعلیم می‌داد كارت پستالی از اثر «ضامن آهو»ی شما را نشانشان داد و گفت كه محیط‌بانان چنین كار مقدسی را انجام می‌دهند.
كهرم ادامه داد: تأثیری كه اثر «ضامن آهو»ی شما در روحیه محیط‌بانان ما دارد، هیچ اثر دیگری نخواهد داشت. این تأثیر چنان است كه هر محیط‌بانی كه برای حفظ طبیعت تفنگش را روی دوش می‌گذارد و می‌رود، فكر می‌كند پایش را جای پای امام رضا(ع) گذاشته است. استاد فرشچیان شما به كار محیط‌بانان ما تقدس بخشیده‌اید و پاینده باشید.
كهرم در پایان سخنان خویش گفت: ما محیط‌بانان همیشه كارتی را به سینه می‌زنیم و بنده امروز عمدتاً كارتی را به سینه زده‌ام كه حیوانی به نام «كیوی» روی آن است كه سمبل نیوزلند است. جناب استاد فرشچیان تقاضا دارم یك طرح از موجودات ایرانی مطابق علاقه خود طراحی كنید تا علاقه‌مندان به محیط زیست به جای اینكه حیوان نایاب سمبل نیوزلند را به سینه بزنند نقاشی اثر هنر شما را روی سینه نصب كنند و عواید حاصل از فروش این تابلو را نیز با اجازه خانم ابتكار صرف حفاظت از محیط زیست كنیم.
استاد محمود فرشچیان نیز در این مراسم ضمن تشكر از برگزاركنندگان و سخنان سخنرانان، گفت: من دستهای هر فرد از افراد این مملكت را می‌بوسم و استدعا دارم كه خودشان به خودشان و به مملكت ایران كمك كنند و محیط‌زیست را تمیز، آراسته و بی‌آلایش نگه دارند. تا ما انسانها به خودمان رحم نكنیم مورد بخشش و لطف الهی قرار نمی‌گیریم.
در پایان این مراسم، دو تن از محیط‌بانان به نیابت از سازمان محیط‌زیست و با دریافت تابلوهایی از آثار استاد فرشچیان به صورت نمادین از سوی استاد تقدیر شدند و این دو محیط‌بان نیز لوحی را به استاد فرشچیان تقدیم كردند و سپس با حضور بهمن نامور مطلق معاون صنایع‌دستی سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، سیدحسین هاشمی استاندار تهران، سیدمحمد مجابی معاون سازمان محیط‌زیست، استاد مهرگان (نگارگر)، دكتر مهناز مظاهری معاون آموزش و پژوهش سازمان حفاظت محیط‌زیست و خانم «استركیش لاروش» مدیر و نماینده دفتر منطقه‌ای یونسكو و سید محمود دعایی مدیر مسئول روزنامه اطلاعات از استاد محمود فرشچیان قدردانی شد. در ادامه از كتاب نفیس «دیوان خیام» با نگارگری‌های استاد فرشچیان رونمایی شد و استاد فرشچیان نیز یك جلد از این كتاب نفیس را به معصومه ابتكار تقدیم كرد.
سخنان دکتر معصومه ابتکار در جمع خبرنگاران
دکتر معصومه ابتکار همچنین در جمع خبرنگاران در خصوص راهکارهای فوری رفع کمبود آب در کشور، اظهار داشت: اگر چه در کشور ما منابع آبی زیادی وجود دارد ولی باید از این منابع به درستی بهره برداری شود.
به گفته وی، در حال حاضر در بسیاری از نقاط دنیا همان روش‌های سنتی که ما سالها قبل برای آبخوان و حفظ قنات داشتیم، اجرا می‌شود. یعنی آب را زیر لایه‌های زمین در آبخوان‌ها حفظ و با برنامه ریزی درست از آن بهره برداری می شود بنابراین لازم است که مقداری دانش روز را با دانش سنتی خود تلفیق کنیم.
ابتکار اظهار داشت: در حال حاضر وزارت کشاورزی رویکرد مناسبی را برای بهره برداری از منابع آب آغاز کرده و به نظر می‌رسد تحولات خوبی را براساس مصوبه شورای عالی آب در بحث مصارف کشاورزی و خانگی داشته باشیم.
وی افزود: مصارف خانگی را نیز باید اصلاح کنیم چرا که با روش های مصرف کنونی حداقل در تهران دو برابر الگوهای جهانی مصرف می‌کنیم.
ابتکار تأکید کرد: برداشت از آبهای زیرزمینی شهرها و مناطق روستایی اگر بر اساس قانون و مجوز و اصول و استاندارد نباشد، خلاف قانون و اخلاق است.
ابتکار در خصوص نقش حفر چاه‌های غیرمجاز در کمبود آب اظهار داشت: به عنوان مثال تا چندی پیش در اطراف تالاب پریشان چاه‌های غیرمجاز بسیاری وجود داشت که با همکاری مردم و مسئولان این چاهها را پر کردیم و این روند برای نجات تالاب ها و منابع آب باید با جدیت دنبال شود.
وی درخصوص چاه‌های غیرمجاز در داخل تهران گفت: این موضوع برعهده وزارت نیرو است که این دو دستگاه با مشارکت و تعامل در این زمینه اقدام می‌کنند بنابراین مردم باید بدانند برداشت غیرمجاز از چاه‌های آب در هر نقطه‌ای جرم است و اکنون نیز در این شرایط یک کار کاملا غیرانسانی و غیرکارشناسی است.
رئیس سازمان محیط زیست از مشارکت سازمان محیط زیست در این زمینه با شهرداری و وزارت نیرو خبر داد.
رییس سازمان محیط زیست در مورد مگس‌های سفید که مدتی است در پایتخت به معضلی برای شهروندان تبدیل شده اند گفت: این سازمان در مقابل دفع مگس های سفید در تهران تکلیفی ندارد و متولی آن سازمان حفظ نباتات وزارت جهاد کشاورزی است.
ابتکار با تکذیب اینکه گفته می‌شود مجلس،سازمان محیط زیست را برای مقابله با مگس‌های سفید فراخوانده، اظهار داشت: هنوز سازمان اخطار رسمی دریافت نکرده بلکه این اخطار را به صورت رسانه ای دریافت کرده‌ایم.
وی تاکید کرد: مسئولیت مقابله با مگس‌های سفید بر عهده وزارت جهاد کشاورزی و سازمان دفع نباتات است؛ بهتر است ارتباط این مساله را با سازمان محیط زیست مشخص کنند چرا که این مگس آفتی است که مختص درختان است و وزارت کشاورزی نیز مسئول بخش کشاورزی و آفات درختی است و ربطی به سازمان حفاظت محیط زیست ندارد.
ابتکار گفت: چند سالی است شهرداری تهران با برنامه ریزی خوبی که انجام داده میزان مصرف سموم شیمیایی را کاهش داده است، اکنون نیز مقابله با این آفت متولی خاص خودش را دارد و آنها باید راه های مقابله با آن را مشخص کنند. رئیس سازمان محیط زیست تصریح کرد: ممکن است اداره کل محیط زیست شهر تهران گزارشی در این مورد تهیه کند اما سازمان محیط زیست موضوعات جدی تری را در دستور کار دارد.
ابتکار در خصوص آلودگی دریای خزر گفت: سازمان محیط زیست اندازه گیری و پایش مستمر وضعیت آلاینده های دریای خزر را انجام می‌دهد و گزارش آن را به مراجع و مبادی ذی ربط ارائه کرده است و حتی در مورد شناگاه‌ها نیز گزارش های لازم را ارائه دادیم.
وی افزد: متأسفانه در استانهای شمالی سالها است که طرح جمع آوری و تصفیه فاضلاب‌های خانگی به تأخیر افتاده است در حالیکه این طرح ها نقش اصلی را در پاکسازی وضعیت ساحل و دریای خزر خواهند داشت.
ابتکار یادآور شد: با توجه به جمعیت و گردشگران بسیار در این منطقه این مسئله در اولویت ما قرار دارد و اقدامات خوبی در حال انجام است.
روزنامه اطلاعات
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید