1393/6/19 ۰۹:۳۷
با نگاهی به جامعه سیاسی و اجتماعی امروز ایران می‌توان دریافت سهم اندیشه‌های طالقانی از مناسبات سیاسی و اجتماعی روز كشور بسیار اندك است. تساهل و تسامح به نوعی مهم‌ترین رویكرد طالقانی در مواجهه با اندیشه‌های موافق و مخالف بود، امری كه امروز بسیار كمرنگ شده است.
اتوپیای طالقانی جامعه‌یی مبتنی بر ارزش‌های خالص اسلامی و به دور از هرگونه برخورد قهری با اندیشه‌های مخالف بود. طالقانی با تاكید بر عنصر ایمان همراه با آزادیخواهی و عدالت‌طلبی، سعی در ساختن جامعه‌یی آزاد و اسلامی داشت. در جامعه ایده‌آل او، قشر محروم و مستضعف در مسیر پیشرفت و عدالت قرار می‌گیرند و مفهوم «آزادی»، یكی از پایه‌های اصلی سیاست است.
از نظر طالقانی جامعه اسلامی باید آزادتر و عادلانه‌تر از دیگر جوامع توسعه‌یافته باشد، چراكه در دیدگاه او، اسلام دین رهایی‌بخش و بهترین راه برون رفت از بحران‌های سیاسی و اجتماعی است. با این نقطه نظر می‌توان دریافت هرگونه حذف اندیشه با ایده‌آل طالقانی مغایر است.
آیت‌الله طالقانی با هرگونه استبداد، مخالف بود. این دیدگاه را می‌توان از دستنوشته‌های این عالم دینی، مثل كتاب «پرتوی از قرآن» دریافت. در این كتاب، تفسیری متفاوت با تفاسیر دیگر عالمان از قرآن ارایه شده است. برداشت طالقانی از قرآن باز و نامحدود بود، طوری كه تفسیر او را می‌توان در جامعه امروز و با وجود پیشرفت‌ها و تغییرات بسیار باز هم به كار گرفت.
اساس نگاه و رویكرد این عالم دینی، تساهل و تسامح بود. طالقانی اندیشه مخالف را محترم می‌شمرد و معتقد بود راه بحث با هر تفكری باز است. او هیچ اندیشه‌یی را بدون استدلال محكوم نمی‌كرد و غیر از مباحثه راهی برای رد یا تایید دیگر اندیشه‌ها نمی‌شناخت.
طالقانی علاوه بر اقتصاد و آزادی طلبی، در قبال مسائل فرهنگی هم دغدغه داشت. از دیدگاه او، بحران‌های اجتماعی تنها با برابری حقوقی و احترام به اندیشه‌های متفاوت ممكن است و برخورد قهری نتیجه‌یی جز دوری جامعه از رهنمودهای اسلامی نخواهد داشت.
وضعیت فعلی جامعه ایران سهمی از اندیشه‌های طالقانی دربرندارد. روحیه و منش او در زمان معاصر در كمتر سیاستمداری دیده می‌شود كه اگر این طور بود وضعیت جامعه سیاسی روز ایران بسیار متفاوت بود. استراتژی طالقانی برای رواج اندیشه‌های خالص دینی در جامعه، گفت‌وگو، مدارا و بحث بود و در تلاش بود تا از طریق دانش و بینش و ایمان، مردم را به سمت اندیشه‌های دینی سوق دهد.
شاید رویكرد مسامحه محور طالقانی را بهتر از هرجا در خاطرات به‌جا مانده از روزهای زندان او می‌توان دید. طالقانی در روزهای حبس، با دیگر زندانیان از تمام اندیشه‌ها و افكار سیاسی و اجتماعی با ملایمت برخورد می‌كرد، سعی داشت تا با استدلال و مباحثه، اندیشه‌های مخالف خود را هدایت كند.
طالقانی همان‌قدر كه برای ترویج ایمان در جامعه تلاش می‌كرد با خرافات دینی و تفسیرهای نادرست از قرآن و روایات مخالف بود. تفاسیر طالقانی از قرآن پاك از هر خرافه و آلایش است و از این نظر بهتر از دیگر تفاسیر مفاهیم قرآنی را بیان می‌كند.
طالقانی اندیشه‌های آزادی خواهانه خود را در مقدمه كتاب «تنبیه الامه و تنزیه المله» به خوبی بازتاب داده است. او رساله محروم نایینی را در دهه سی خورشیدی دوباره احیا كرد و از این طریق تفسیر جدیدی از اسلام ارایه داد. طالقانی در مقدمه این كتاب دغدغه خود از نوع حكومت و همچنین معیارهای جامعه اسلامی را تشریح كرده و مانیفست كاملی از اتوپیای مدنظر خود ارایه كرده است.
طالقانی در مقدمه این كتاب می‌گوید: «در سطح بشری، حاكمیت در دست عادلان و مومنان قرار می‌گیرد و درست از همینجا دوران انتخاب و تعیین حق سرنوشت مردم فرا می‌رسد. » از همین اظهارنظر می‌توان دریافت مردم سالاری و اندیشه‌های دموكراتیك تا چه اندازه برای او اهمیت داشته است. طالقانی معتقد بود هر مسلك و تفكری كه مخالف خودسری و تحكم باشد و آن را محدود كند در مسیر هدایت پیامبران قرار دارد و در واقع بخشی از مسیر رستگاری است. البته به اعتقاد او مقصد نهایی انسان مبارزه با مستبدان تاریخی نیست اما آزادیخواهی، مشروطیت، دموكرراسی و جمهوریخواهی گام‌هایی در مسیر رسیدن به هدف نهایی هستند و در واقع انسان را برای نیل به مقصد آخر همراهی می‌كنند.
در اندیشه سیاسی طالقانی، حاكمیت اسلام متناسب با فرهنگ بومی و منش ملی گفتمان مسلط است. در این دیدگاه هركس با منش خود می‌تواند در جامعه اسلامی ایفای نقش كند البته تا جایی كه مفاهیم اسلامی را زیر سوال نبرد.
تساهل و تسامح پررنگ‌ترین مفهوم در آثار طالقانی است. احترام به آزادی‌های فردی و در كنار آن برابری‌طلبی و حاكمیت عدالت، اصول تفكر طالقانی است. پذیرش افكار مخالف و تعیین حقوق شهروندی برای تمام افراد جامعه از دیگر اصول مدنظر این عالم دینی است. طالقانی تاكید دارد حاكمیت اجتماعی در اختیار افراد جامعه و تحت هدایت علماست. پس هیچ كس جز خداوند مالك حقیقی حاكمیت نیست و همه انسان‌ها به یك میزان در تعیین سرنوشت خود محق هستند.
به نظر او راه برون رفت از بن بست‌های فكری و سیاسی، پایبندی به ارزش‌های اسلامی همراه با ملایمت در مقابل اندیشه‌های مخالف است. طالقانی در نظر داشت با ترویج اصول اسلامی و دور از هرگونه خرافه پرستی جامعه‌یی عدالت‌محور بر پا كند. رویكرد او برای رسیدن به جامعه ایده آل، فعالیت فرهنگی و مباحثه اقناعی بود تا جایی كه مردم، خود به جامعه دینی دلخواه او برسند. در این دیدگاه محكوم كردن اندیشه‌های مخالف و حذف افراد جایی ندارد.
از نظر طالقانی اصلی‌ترین معیار برای سنجش جامعه، وضعیت معاش قشر محروم و مستضعف است چرا كه از نظر او و طبق آیات و روایات اسلامی، مالك اصلی زمین مستضعفان هستند. حكومت، زمانی اسلامی است كه در دست مستضعفان و در جهت منافع آنان باشد، پس تا زمانی كه این امر محقق نشده نمی‌توان حكومتی را كاملا اسلامی دانست.
طالقانی شاید بیشتر از هركس تحمل افراد مخالف خود را داشت. صبر و ملایمت طالقانی در برخورد با مخالفان ریشه در ایمان او به پیروزی و برتری اندیشه‌های اسلامی داشت. ایمانی كه معتقد بود با استدلال و منطق می‌توان هر اندیشه‌یی را هدایت كرد.
روزنامه اعتماد
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید