فدراسیون بین‌المللی اطلاع‌رسانی و مستندسازی

1391/11/7 ۰۱:۲۷

فدراسیون بین‌المللی اطلاع‌رسانی و مستندسازی

دکتر کیانوش کیانی هفت‌لنگ
فدراسیون بین‌المللی اطلاع‌رسانی و مستندسازی (فید) ،سازمانی غیردولتی ـ غیرانتفاعی بود که در 12 سپتامبر 1895م. در بروکسل بلژیک توسط دو نفر بلژیکی به نامهای پائول آتلت (1868-1944) و هنری لافونتین (1854-1943) پایه‌گذاری شد. مؤسسین، این سازمان را مؤسسه بین‌المللی کتابشناسی (IIB)2 نامیدند که براساس قوانین کشور بلژیک فعالیت می‌کرد (1 ص 1).
این سازمان در سال 1931م. به مؤسسه بین‌المللی مستندسازی (IID)، در سال 1937م. فدراسیون بین‌المللی مستندسازی و در سال 1988م. به فدراسیون بین‌المللی اطلاع‌رسانی و مستندسازی (فید) تبدیل شد (2 ص 1).
هدف از تأسیس: هدف از تشکیل IIB از زمان تأسیس، تشویق به مطالعه و فراگیری رده‌بندی به طور اعم و ارتقاء و یکپارچه سازی سیستمهای رده‌بندی بین‌المللی به طور اخص بود. لیکن مأموریت اصلی آن، نظریه‌پردازی در خصوص سیستمهای رده‌بندی بوده است (1 ص 2).
بعدها فید، اهداف دیگری نیز تعقیب نمود. توسعه و تولید اطلاعات و پژوهش، بهره‌برداری از اطلاعات تولید شده و سیستمهای اطلاع‌رسانی، روش های اطلاع‌رسانی و مدیریت اطلاعات (3 ص 1)، مطالعه و بررسی در زمینه ویژگی های علمی و نظری علم اطلاع‌رسانی و مستندسازی، ارائه خدمات مشاوره‌ای به سازمان ها و نهادهای اطلاع‌رسانی و مستندسازی، تهیه، تدوین و انتشار بیانیه‌ها و کتابهای مربوط به علم اطلاع‌رسانی و مستندسازی و سازماندهی اطلاعات در تمام رشته‌ها در یک استاندارد جهانی برای استفاده سازمان ها و اعضای آنان از جمله اهداف فید بوده است (4 ص 1).
اعضا: در آغاز تأسیس، اعضای فید، ترکیبی از عضویت اشخاص، انجمنها و مؤسسات بودند، ولی در طول تاریخ فعالیت، اعضای آن را اعضای ملی و بین‌المللی، دولتی و غیردولتی، مؤسسات، انجمنها، شرکتها، شخصیتهای حقیقی و حقوقی بیش از یکصد کشور جهان را شامل می‌شدند (1 ص 2 و 3 ص 1) که به وسیله انجمن و شورای عمومی هدایت می‌شدند.
ساختار: گروههای استراتژیک، برای اتخاذ تدابیر لازم در راستاری ارائه اعضا و آموزش اعضا و همچنین گروه های مشاوره عملیاتی که با دبیرخانه کنفرانس های و کنگره‌ها، بازاریابی، روابط عمومی پروژه‌ها، انتشارات، موضوعات آموزشی و گسترش تولیدات فعالیت می‌کردند، شامل 6 کمیسیون منطقه‌ای زیر بودند:
غرب و شرق و جنوب افریقا (FID/CAD)
آسیا و اقیانوسیه (FID/CAO)
امریکای لاتین (FID/CLA)
حوزه کارائیب و شمال امریکا (FID/CAN)
افریقای شمالی (FID/NA)
خاور نزدیک (FID/NANE)
و اروپا (FID/ROE)
گسترۀ تخصصی این کمیسیونها در کمیته‌های بخشی، موضوعات متعددی شامل آموزش، اطلاعات، اطلاعات صنعتی، سیاستگذاری‌های اطلاعات و برنامه‌ریزی موضوعات مالکیت‌‌های فکری، اطلاعات اسناد، علوم اجتماعی و رده‌بندی دهدهی گروههای تخصصی علاقمند به موضوعات مدیریت آرشیوها و اسناد، اطلاعات بیمه و امورمالی، اطلاعات مربوط به محیط زیست، سیستمهای اطلاع‌رسانی اجرائی و اطلاعات ادارت عمومی، توسعه نیروی انسانی و اطلاعات حرفه‌ای مدرن، موضوعات مربوط به کمیته بخشهای اطلاع رسانی کنترل ایمنی و مدیریت بحران (3 ص 1و 2) را شامل شده است.
این موضوعات در قالب سیزده کمیته اصلی و گروه های تخصصی و کمیته‌های فرعی زیر سازماندهی شده بود:
1- کمیته تحقیق در فهرست‌نویسی.
2- کمیته آموزش و تربیت اطلاع رسانان و مدیریت اطلاع رسانی.
3- کمیته اطلاعات برای صنعت.
4- کمیته برنامه‌ها و سیاستگذاری های اطلاع رسانی.
5- کمیته تحقیقات برای اصول نظری اطلاع‌رسانی.
6- کمیته خدمات مشاوره‌ای برای شرکتهای کوچک و متوسط اطلاع‌رسانی.
7- کمیته اطلاع‌رسانی مالی.
8- کمیته بازاریابی اطلاعات و خدمات اطلاع‌رسانی.
9- کمیته نقش اطلاعات، سیر و توسعه اطلاع‌رسانی تخصصی جدید.
10- کمیته زبانشناسی و اطلاع‌رسانی و مستندسازی.
گروه های تخصصی جدید:
11- گروه تخصصی اطلاع‌رسانی زیست محیطی.
12- گروه تخصصی فناوری اطلاعات.
13- گروه تخصصی اطلاع‌رسانی فید برای انجام امور اداری عمومی (4 ص 1).
تاریخچه و دوره شناسی فید (1950-1920م): گزارشات کتاب‌شناسی بین‌المللی که در سال 1895م. تأسیس شد تا 1914م. به 11 میلیون فیش رسید و یک برنامه انتشاراتی در اکثر کشورها ایجاد شد که مبتنی بر برنامه‌های UDC بود. در این زمان اصول مونوگرافی [تک نگاری] مجزا و پیوسته در این راستا گسترش یافت.
در سال های 1904 تا 1907م. نخستین چاپ کامل رده‌بندی جهانی دهدهی UDC ارائه گردید. رده‌بندی دهدهی دیویی با زیرشاخه‌های استاندارد و نظام‌مند UDC منطبق گردید.
UDC به طور گسترده در سطح بین‌المللی پذیرفته شد. به ویژه در کتابخانه‌های فنی و علمی مؤسسات دولتی و آکادمیک نخستین برنامه رده‌بندی کتابخانه براساس اصل و معیارهای استاندارد محسوب می‌شدند.
در سال 1956م. رابرت گلداسمیت و پاول اوتلت میکروفیش استاندارد شده را در سیستم جهانی دهدهی پیشنهاد نمودند.
چندین دهه بعد همین دو دانشمند یک کتابخانه ای به روش میکروفیلم متحرک را ارئه نمودند.
در سال 1934م. مؤسسه بین‌المللی کتابشناسی به عنوان یک انجمن بین‌المللی مؤسسات، سازمانها و اشخاص مرتبط به اسناد شناخته شد. اگرچه تا یک دهه بعد نیز تحت عنوان مؤسسه به عنوان یک نام کلیدی، بدون آوردن لفظ فدراسیون بکار می‌رفته است.
در این زمان، گودفری دیویی امریکایی به عنوان رئیس انجمن منصوب شد و پس از آن پروفسور آلن پولارد از کشور انگلستان و سپس در سال 1946م. دکتر جان پرینس از هلند به عنوان رئیس انجمن انتخاب شدند.
در سال 1934م. پاول اوتلت راهنمای کاری برجسته‌ای تحت عنوان رساله مفهومی علوم اطلاع‌رسانی و سندپردازی منتشر نمود و سالهای بعد به ویژه در کنفرانس دو سالانه کپنهاک دانمارک در سال 1935م. نقش فزاینده فناوری اطلاعات در برنامه رده‌بندی مشهودتر گشت.
در سال 1937م. مؤسسه بین‌المللی کتاب‌شناسی IIB به عنوان یک فدراسیون بین‌المللی سندپردازی بطور اختصار FID تبدیل شد و این لفظ اختصاری حتی علیرغم لفظ اطلاعات در سال 1988م. که پی آمد کنفرانس دو سالانه مونترال کانادا بوقوع پیوست به همین شکل باقی ماند.
دوره پس از جنگ جهانی دوم 1950 تا 1976م: پیامد گسترش انتشارات مرتبط با سندپردازی که پس از جنگ جهانی دوم اتفاق افتاد، نیازمند به اسناد و اطلاعات جمع‌آوری شده توسط دولت ها ضروری‌تر گردید.
قوانین کلیدی در رده‌بندی‌های جدید به واسطه پیدایش علوم بین رشته‌ای مورد تأکید جدید قرار گرفت.
زمینه‌های بوجود آمده بطور وضوح UDC و DDC را مورد توجه قرار داد. زیرا علوم و زمینه‌های جدید نیاز به ماخذشناسی و نمایه‌سازی داشت.
در سال 1950 و 1960م. انتشارات مهم و تازه‌ای در دسترس همگان قرار گرفت. از جمله کتابچه رده‌بندی اتوفرانک و دستورالعمل تولید اسناد، کتابچه برنامه‌ریزی اتوفرانک، مشکلات تئوریک اطلاعات میهالوف، مخازن اطلاعات مسکو، پژوهش درباره مبانی تئوریک اطلاعات در سال 1975م. و مسائل تئوریک انفورماتیک در سال 1979م. را می‌توان نمونه‌هایی از این قبیل دانست.
فید همچنین سرفصل‌های سیاست‌های بلند مدت را در سال 1960م. منتشر ساخت. در این سرفصل‌ها، سناریوهای آینده فدراسیون مطرح گردید. آمریکایی ها نیز مشارکت خود را در رده‌بندی در آن زمان آغاز نمودند و در کارهای اسپارک و جونز و کی تحت عنوان زبان‌شناسی و علوم اطلاعات می‌توان این موضوع را مشاهده نمود.
پس از دکتر جام آلینگ پرینس، چارلز لامی ستر از کشور انگلستان به عنوان رئیس انتخاب گردید و پس از آن نیز ارن مولر از دانمارک و سپس در سال 1955م. دکتر الکساندر کینگ از انگلستان در سال 1962م. دکتر بورتن دبیلو آدکینس از آمریکا همچنین کنت لوری از آمریکا و رالف ای مک برنی از کانادا و دکتر هلموت آرنتس از جمهوری فدرال آلمان این سمت را عهده‌دار شدند.
دوره مدرن 1980 تا 2001م: آغاز دهه 1980م. فید شروع به گسترش برنامه‌های قابل توجهی در خصوص سیستم‌های مأخذشناسی کرد.
تحت ریاست ریکاردو گیتس آرژانتینی و همچنین مایکل هیل از انگلستان که در سالهای 1981 و 1990م. انتخاب شدند، برنامه‌های متعددی در راستای ارتقا سازمانی و مدیریت سازمانی و اطلاع‌رسانی به فید افزوده شد که در رده‌بندی و سندپردازی و علوم اطلاع‌ رسانی به فید افزوده شد که در رده‌بندی و سندپردازی و علوم اطلاع‌رسانی تأثیر بسزایی داشته است.
در سال 1986م. فید به عنوان فدراسیون بین‌المللی اطلاع رسانی و سندپردازی و علامت اختصاری (FID) دوباره حفظ شد در آن زمان یک استراتژی جدید مشارکت در توسعه و پیشرفت لحاظ شد.
در زمانی که ریتوالونو از فنلاند در اوایل سال 1990م. به ریاست رسید، گسترش اعضا و بازنگری اهداف و برنامه‌ها ادامه یافت و لونو، اطلاعات تجاری، امور مالی و صنعت را به عنوان یکی از زمینه‌های کاری خود قلمداد کرد.
لونو همچنین الحاق کمیته‌ها و گروههای تخصصی را سرلوحه کار قرار داد و حوزه‌هایی همچون اطلاعات حرفه‌ای مدرن اسناد و آرشیو، سیاستهای اطلاع‌رسانی، پردازش اطلاعات، اطلاعات محیط زیست، اطلاعات مربوط به کسب و کارهای کوچک و متوسط و اطلاعات کاربردی فناوری ارتباطات و اطلاعات را توسعه داد.
در سال 1994م. فدراسیون، الگوی توکیو را آماده نمود. این سند در 11 آوریل سال 1994م. به چاپ رسید و رسماً در کنگره دو سالانه FID در توکیو ارائه گردید. این سند همچنین استراتژی اتحاد سازمانهای غیردولتی بین‌المللی در خصوص اطلاعات و ارائه خدمات مؤثرتر را در جهان اطلاعات ترسیم نمود.
تقریباً 40 سازمان این بیانیه را امضا نمودند و می‌توان گفت که پس از چندین سال عالی‌ترین هدف فید در اتحاد جهانی سازمانهای اطلاع‌رسانی محقق شده بود.
علاوه بر کنگره‌های موفق و بزرگ دو سالانه و کنفرانس‌های برگزار شده (1990م. در هاوانا، 1992م. در مادرید، 1994م. در توکیو، 1996م. در استرالیا و 1998م. در دهلی) جذب 700 تا 800 نمایندگی و جلسات کاری کوچک و تخصصی و کمیته‌های گوناگون نیز ایجاد شد (1 صص 5-2).
عملکرد و برنامه‌های حرفه‌ای فعالیتها و انتشارات: فید، 7 حوزه و برنامه اصلی داشته است که توسعه حرفه‌ای را پوشش می‌داده است. توسعه حرفه‌ای و تخصصی، تجارت، مالی، اطلاعات صنفی، سیاستگذاری اطلاعات، علوم اطلاع‌رسانی، فناوری اطلاعات و ارتباطات پردازش و تولید اطلاعات و مدیریت اطلاعات را در برمی‌گرفته است.
نقش و فعالیتهای فید بر آموزش آکادمیک و آموزش سنتی، برگزاری کنفرانس‌ها ، سمینارها، انتشارات و پروژه‌ها و شبکه‌های شخصی و خدمات مشاوره‌ای متمرکز بود.
دو مرکز بین‌المللی آموزش سنتی موضوعات مربوط به سیاستگذاری اطلاعات نیز شامل می‌شود.
انتشارات فید شامل موارد زیر است:
بولتن‌های خبری، روزنامه آموزش آکادمیک و سنتی، مجموعه مقالات فوریک، بین‌المللی اطلاعات و سندپردازی و مجموعه‌ای از گاهنامه ها.
پایان FID (فدراسیون اطلاع‌رسانی و مستندسازی): سرانجام اعضای به اصطلاح ملی (یک نماینده از یک کشور) فدراسیون را تسخیر نمودند. گرچه اعضای حقیقی، حقوقی، مؤسسه‌ای، سازمانهای بین‌المللی در آن دوره افزایش پیدا کردند ولی تلاش آنها برای به دست آوردن جایگاه‌های اصلی در شورا و هیأت مدیره، باعث ایجاد تنش مؤثر نمایند.
بحرانهای شدید مالی که بر اثر عدم پرداخت به موقع بدهیها و حق کارکنان و هزینه‌های جاری ایجاد شد، رفته رفته باعث ورشکستگی فید و در نتیجه انحلال دبیرخانه آن در سال 200م. شد (3 ص 3).
دوره شورای ذیربط در سال 2001 به انتها رسید و پس از آن دیگر انتخابات برای تشکیل شورای جدید به عمل نیامد.
اگرچه هویت قانونی فید منحل نشد، ولی عملاً فعالیت آن متوقف شده است. در حال حاضر کتابخانه سلطنتی هلند اسناد و مدارک مربوط به فید را به زیر مجموعه خود ملحق نموده و کنسرسیوم رده‌بندی جهانی UDC از آنها مخافظت می‌نماید (3 ص 4).
در پایان دسامبر سال 2000م. رئیس وقت فید، مارتا استون کانادایی، خبر داد که شورای فید به انحلال آن رأی داده است و از اول ژانویه 2001م. فید دیگر وجود نداشت و کلیه وسایل و تجهیزات مربوط به آن نیز در سال 2002 م به حراج گذاشته شد(3ص3) و علیرغم همدردی‌های بعمل آمده این فدراسیون نتوانست با بحرانهای پیش آمده مقابله نماید. هر چند اعضای وفادار آن سعی دارند تا سازمانی جدید بوجود آورند، شاید منطبق‌تر با عصر اینترنت و پاسخگوتر به همه تغییرات روزافزون عصر اطلاعات* (1 ص 1).
منابع:
1- فدراسیون بین‌المللی اطلاعات و مستندسازی، فورست دیبلو هورتن و جی آر مشاور مدیریت اطلاعات واشنگتن شعبه کلمبیا ایالات متحده امریکا، ابوالفضل کیانی بختیاری.(ترجمه منتشر نشده)
2- فدراسیون بین‌المللی اطلاع‌رسانی و مستندسازی، دبیلو باید دیوارد، منتشره در دائرة‌المعارف تاریخچه کتابخانه، ویراست وین ا. ویگاند و دان جی. دیویس نیویورک گارلند پرس، 1994؛ خانم نسرین بابائی..(ترجمه منتشر نشده)
3- دبورا د. گدال، فید. دائرة‌المعارف بین‌المللی اطلاع‌رسانی و علوم کتابداری، روتلوج لندن و نیویورک ویراست دوم، 2003 میلادی، ابوالفضل کیانی بختیاری. .(ترجمه منتشر نشده).
4- سایت اینترنتی مرکز مدارک علمی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری.

1. International Institute For Bibliography.
* مأخذ دائرة‌المعارف کتابداری و اطلاع‌رسانی.