مختصری از زندگی استاد مشکور

1391/11/7 ۰۱:۲۷

مختصری از زندگی استاد مشکور

او ابداً سخنی از وضع زندگی و نبودن نان و قند و شکر و روغن نمی گفت؛ در دنیای کتاب بود و سخن از شعر و ادب و دانش داشت. . . راه ما در علوم معنوی جدا بود ،ولی عشق و معشوق یکی بود: دانش در هر لباس و مظهری که جلوه کند؛ از این رو زود یکدیگر را فهمیدیم و من نخستین بار بود که در میان جوانان کراوات پوش خوش لباس تهرانی کسی را می دیدم که سخن از فیلم و سینما و تئاتر و اتومبیل نمی گفت و اصلاً اعتنائی به این چیزها نداشت.آری بی اعتنائی به مادیات وجه مشترک ما بود و چه ما به الاشتراک خوبی!

این بخشی از مقاله بسیار زیبا و پراحساسی ست که زنده یاد استاد دکتر عباس زریاب درباره دوست عزیز و دانشمند خود دکتر محمد جواد مشکور نوشته است و تقدیر چنین بود که زریاب تنها چند ماه پیش از این دوست بزرگوار خود،روی در نقاب خاک کشد.
به هر حال هر دوی آنها به نسلی تعلق داشتند که تربیت علمی دنیای قدیم و شیوه علم آموزی نوین را همچون سمفونی خوش آهنگ و موزونی به بهترین گونه تنظیم کرده بودند و اینک نوای خوش و دل انگیز آن همچنان از طریق آثار کم شمار اما پرمعنی ایشان به گوش ابنای روزگار ما می رسد.
قبیله دکتر مشکور همه از عالمان دین بودند و او در خانواده یی اهل علم بالید. پدر او،علاءالدین مشکور فرزند حاج شیخ محمد حسن،پسر حاج شیخ علی ارموی از علمای بزرگ ارومیه بود و در زمان ناصرالدین شاه به تهران کوچید و به امر شاه نیابت سید زین العابدین امام جمعه تهران را در مسجد شاه به عهده گرفت. پسر شیخ علی، حاج شیخ محمد حسن،خود از تلامذه شیخ مرتضی انصاری بود. پدر دکتر مشکور نیز در نجف اشرف در محضر عالمان بزرگ روزگار چون آخوند ملا محمد کاظم خراسانی و آقا ضیاء الدین عراقی علم آموخت. وی پس از نیل به درجه اجتهاد به تهران بازگشت و در محله دباغ خانه سنگلج به امامت صلوة پرداخت.
مادر دکتر مشکور نیز نواده حاج شیخ حسن سنگلجی پدر مرحوم شریعت سنگلجی و آقا محمد سنگلجی بود که هر دو از علمای بزرگ تهران به شمار بودند.
دکتر مشکور در اواخر اسفند ماه 1297 خ در سنگلج تهران به دنیا آمد. تحصیلات رسمی را در مدرسه تمدن و سپس دارالفنون گذراند؛ آنگاه وارد دانشسرای عالی و دانشکده معقول و منقول شد و در 1318 به درجه لیسانس در ادبیات فارسی و عربی نائل آمد. نخست اندکی به کار تدریس پرداخت و سپس به استخدام وزارت دارایی درآمد و تا آبان ماه 1327 در آنجا به کار اشتغال داشت.
محمد جواد مشکور از هنگام نوجوانی نزد دایی های عالم خود،شریعت و آقا محمد سنگلجی به تحصیل علوم ادبی و حکمی پرداخته و ضمناً از محضر دانشمندان و علمای بزرگی چون میرزا مهدی آشتیانی، علامه طباطبایی،سید کاظم عصار، علامه میرزا محمد خان قزوینی،بدیع الزمان فروزانفر و میرزا ابوالحسن خان فروغی استفاضه کرده بود.
وی در این دوره به فراگیری زبانهای سامی مانند عبری و سریانی نیز پرداخت. دکتر مشکور در 1324 به خواست شادروان دهخدا ،برای تدوین لغت نامه به همکاری دعوت شد.
او در 1327 برای تدریس تاریخ و فرهنگ ایران باستان به دانشگاه تبریز رفت و تا سال 1338 عضو هیئت علمی آن دانشگاه بود. ایشان در تبریز از محضر میرزا عبدالله مجتهدی کسب فیض کرد و از ادیبان مشهور آذربایجان آقا محمد نخجوانی و حاج آقا حسین نخجوانی و واعظ چرندابی نیز دانش اندوخت. همچنین،شیخ الاسلام زنجانی از جمله عالمان بزرگی بود که دکتر مشکور در غالب سفرهای خود به سوی تهران،در زنجان به محضر او می شتافت.
شادروان مشکور در 1332 به پاریس رفت و در سوربن از استادان و خاورشناسان بنام چون امیل بنونیست،رژیس بلاشر، لویی ماسینیون، هانری کربن و برانشویک در س آموخت و در 1336 موفق شد دانشنامه دکتری خود را در رشته تاریخ اسلام و فرقه های آن دریافت کند.
او سپس به تهران بازگشت و در 1339 در کنار تدریس به سردبیری روزنامه اطلاعات پرداخت و سپس مجله ای به زبان عربی به نام الاخاء در آن روزنامه تأسیس کرد و خود به مدیریت آن پرداخت.این نشریه نخست ماهی یکبار و سپس دو هفته یکبار منتشر می شد و به طور عمده روابط فرهنگی و سیاسی و دینی میان ایران و جهان عرب می پرداخت.
دکتر مشکور در 1344 به خدمت تمام وقت دانشسرای عالی درآمد و از مدیریت الاخاء کناره گرفت. ضمناً در دانشکده ادبیات و الهیات تهران نیز تدریس می کرد و در برخی کنگره های علمی و فرهنگی در انگلستان و فرانسه و آلمان و اتحاد شوروی و ترکیه و مصر به طور مؤثر شرکت جست.
دکتر مشکور در 1353 به سمت رایزنی فرهنگی ایران،عازم دمشق شد و در ضمن به کار تدریس در دانشگاه دمشق پرداخت. فعالیتهای فرهنگی دکتر مشکور در سوریه نتایج درخشانی داشت،از جمله توانست در دو دانشگاه دمشق و حلب کرسی زبان فارسی تأسیس کند و دو کتابخانه تخصصی ایران شناسی نیز ایجاد کرد.
دکتر مشکور از معدود عالمان و فاضلان ایرانی بود که به عضویت مجمع اللغة العربیة بدمشق ،یعنی فرهنگستان سوریه درآمد.
دکتر مشکور در 1357 به تهران بازگشت و در دانشگاه تربیت معلم به تدریس پرداخت تا آنکه در اسفند 1358 بازنشسته شد،اما همچنان به کار تحقیق و تألیف و راهنمایی و ارشاد دانشجویان و طالبان علم ادامه داد تا آنکه این دانشی مرد بزرگ در 25 فروردین 1374 پس از چند ماه بیماری به رحمت ایزدی پیوست.
علائق علمی دکتر مشکور طیف وسیعی از فرهنگ اسلامی و ایرانی را در بر می گیرد و آثار او چه به صورت تألیف و چه به صورت تصحیح متون اصیل و ترجمه و نیز مقالات او،همگی در ارتقای سطح دانش اسلام شناسی و ایران شناسی جایگاه خاصی دارند.
البته نباید فراموش کرد که دکتر مشکور از پیشگامان مطالعات فرقه شناسی بود و به قول مرحوم دکتر زرین کوب: « در بین پژوهشگران نامدار عصر ما استاد محمد جواد مشکور در زمره محققان بسیار معدودی است که در زمینه کلام اسلام،مقالات و فرق و اهواء و نحل،صرف اوقات کرده اند».
از میان آثار ایشان می توان به این کتابها اشاره کرد:
تصحیح المقالات و الفرق (منسوب به سعد اشعری)،ترجمه فرق الشیعة نوبختی، ترجمه الفرق بین الفرق ابومنصور بغدادی، الملل و النحل من اجزاء کتاب البحر الزخار ابن مرتضی
در زمینه تاریخ و فرهنگ ایران باستان:
ایران در عهد باستان، تاریخ اجتماعی ایران در عهد باستان، کارنامه اردشیر پاپکان،فرهنگ هزوارشهای پهلوی،گفتاری درباره دینکرد.

در زمینه ایران پس از اسلام:
نظری به تاریخ آذربایجان، تاریخ تبریز تا پایان قرن 9ق، نام خلیج فارس در طول تاریخ
گفتنی است که کتاب فرهنگ تطبیقی عربی با زبانهای سامی و ایرانی،در دو مجلد، شاهکار و اثر درخشان دکتر مشکور در میان آثار ایشان جایگاه خاصی دارد و او یک تنه کار یک فرهنگستان را به سرانجام رسانده است و همین کتاب عضویت فرهنگستان سوریه را برای او به ارمغان آورد.



مأخذ: کتاب سعی مشکور، مقاله آقای سعید میر محمد صادق
 

برگرفته از نخستین دوره اعطای جایزه «سعی مشکور» در مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی