ارائه يک مدل تطبيقي برای موزه ديجيتال ملي

1391/11/7 ۰۱:۲۷

ارائه يک مدل تطبيقي برای موزه ديجيتال ملي

دکتر کیانوش کیانی هفت لنگ
مهندس مازیار پرویزی



چکيده
اين مقاله به بررسي مدلي براي شبيه سازي سازوکار فني پياده سازي يک موزه ديجيتال با ابعاد ملي مي پردازد. ابتدا گفته مي شود که مشکلات فقدان يک موزه ديجيتال ملي چیست و سپس به بيان راه حل عملياتي براي ایجاد این موزه و نتايج و پيامدهای آن پرداخته مي شود.


واژه هاي کليدي
اتوماسيون موزه ، استانداردهاي موزه ديجيتال (الکترونيکي)، فراداده توصيفي ، نگهداري بلند مدت ديجيتالي، شهر الکترونيکي

مقدمه
موزه کلمه اي يوناني است که از "موزه يون" به معناي "مجلس فرشتگان" الهام گرفته شده است. به طور کلي موزه به مجموعه اي از آثار و اشياء اطلاق مي شود که در محل يا عمارتي نگهداري و نمايش داده مي شوند. با توجه به اين تعريف مي توانيم براي موزه ديجيتال چنين معني آفريني کنيم :
موزه ديجيتال به مجموعه اي از اشياي ديجيتالي در يک بستر نگهداري بلند مدت با قابليت نمايش بدو ن محدوديت مکاني (شبکه اينترنت) و زماني (24 ساعت در 7 روز هفته) اطلاق مي شود، اين اشياي ديجيتالي تصاوير دوبعدي و سه بعدي و بعضا تعاملي (interactive) آثار و اشياي موزه اي مي باشند.
اينترنت و ظهور عصر ديجيتالي دستاوردی بزرگ برای بشریت در طي دهه هاي گذشته بوده است. در بسياري از كشورها، دولتها و ملتها به عنوان اركان جامعه به استقبال اين انقلاب بزرگ رفته اند و الگوي ساير كشورها با تجربه موفق آنان كاملا روشن شده است. حافظه ملی كشورها (شامل موزه ها) به منزله هويت آنها مي باشد و سرمايه گذاري براي تجميع ، نگهداري و دسترس پذيرتر كردن آن خدمتي شايان به آيندگان خواهد بود. با بلوغ فناوري ديجيتال و شفافيت كامل استانداردها، فضاهاي ذخيره سازي ، زيرساخت و شبكه به نظر مي رسد که زمان آن فرارسيده تا اين امر مهم در کشورمان نیز به حقيقت بپيوندد.
بيان مساله و ارائه راه حل
نيازهاي فرهنگي جامعه با ورود به عصر ديجيتال، صورت متفاوتي از گذشته دارد و با نرخ رشد شتابان همراه بوده است. يكي از اين نيازها امكان اشتراك و افزايش دسترسي عمومي و بالا بردن سطح جوابگويي موزه ها در ارتباط با مخاطبان گسترده آنها در اقصي نقاط جهان است. كنكاش و جستجوي راه حلي براي اين مساله، فناوري اطلاعات و خدمات ديجيتالي را به عنوان انتخاب اول پيش رو قرار خواهد داد. ورود به عصر ديجيتال قابليتهايي مثل دسترس پذيري ، هم افزايي و نگهداري بلند مدت ديجيتالي را به صورت فوق العاده اي تحت تاثير قرار داده است ولي قبل از هر چيز این سؤال مطرح می شود که چرا فناوري ديجيتال ؟ در پاسخ به اين سوال باید گفت:
مکانيزم سنتي سرويس دهي در موزه ها با توجه به پیشرفت های عملی و فناوری دارای مشکلات ذیل است:
1. گرفتن سرويس به صورت سنتي محدوديت هاي مکاني و زماني ايجاد مي کند ، زيرا يک موزه در زمان خاصي از روز فعال است و در منطقه خاصي از کشور بنا نهاده شده است.
2. سرعت به انجام رساندن امور در موزه سنتي براي بهره برداران و کاربران آن پايين است. به عنوان مثال صدها و شايد هزاران شي با ارزش موزه اي در فضاهاي هاي خاصي نگهداري مي شوند، با اين توصيف از روي برگه هاي شناسه کاغذي , شاخص گذاري مشکل مي شود و در مقياس بالا، کيفيت مورد انتظار کاربران در سرويس دهي تامين نمي شود .
3. اشياي موزه اي به شکل آنالوگ (غير ديجيتال مثلا كاغذي يا جسم فيزيکي) از امنيت کافي برخوردار نيستند ، مثلا بروز يک سيل و يا آتش سوزي کافي است تا حافظه ملي ما به خطر بيفتد و اشياي مهمي نابود شوند.
4. از بين رفتن منابع آنالوگ بعد از گذشت سالها امري نه چندان دور از انتظار است. اين مساله به خصوص در مورد اسناد تاريخي و قديمي از حساسيت بيشتري برخوردار است .
5. ايراد ديگري که به سيستم سنتي وارد است، کيفيت پايين سرويس ( QOS ) در اين نظام آنالوگ مي باشد . به دست آوردن دقيق آنچه به دنبال آن هستيم نه تنها سرعت کافي را در سيستم سنتي ندارد، بلکه تطابق کامل با واقعيت موضوع را هم نخواهد داشت . منظور اين است که وقتي به دنبال "نقوش دوران قاجار" در منابع آنالوگ مي گرديم هيچ مکانيزمي براي دسترسي به بهترين و با اولويت بالاترين منابع مربوط به اين موضوع در سيستم سنتي در دست نيست و کيفيت اين مهم دستخوش شانس خواهد بود.
پنج ايراد اصلي وارد به سيستم سنتي موزه ها ، بسياري از کشورهاي جهان را متوسل به ارزش افزوده دنياي ديجيتال و منافع حياتي آن در اينگونه مراکز نموده است . در جهت رفع مشکلات عنوان شده موزه هاي بزرگ دنيا به ايجاد اکوسيستم توليد و نگهداري و اطلاع رساني ديجيتالي منابع همت گمارده اند. سيستم الکترونيکي انجام اين مهم در دو قسمت عمده پايه ريزي شده است که سيستم مديريت موزه (Integrated Museum Management System) يا IMMS و سيستم موزه ديجيتال (Digital Museum) يا DM ناميده مي شوند. هدف از طراحي سيستم مديريت موزه ، ساماندهي به ثبت اشياي موزه اي ، ساماندهي ، جستجوي مکاني و مديريت نقل و انتقال آنها مي باشد ولي در سيستم موزه ديجيتال از تبديل آنالوگ به ديجيتال اشياي موزه اي با فنون مختلف و بعضا روز دنيا (مثل پانوراما و واقعيت مجازي ) ، انتقال فراداده توصيفي و ثبت فراداده هاي فني و مديريتي شي ديجيتال ، نگهداري بلند مدت نمونه هاي ديجيتالي ، دسترس پذير کردن اشياي ديجيتالي از طریق تارنمای جهانی، تحويل فرمت هاي مختلف اشياي ديجيتالي به پژوهشگران ، جستجوي موضوعي تحت وب اشياي موزه اي و ورود به طرح اشتراک منابع جهاني (مانند طرح سازمان ملل متحد) مي باشد. با وجود تفاوت هاي بنيادين اين دو سيستم، در اکوسيستم اتوماسيون موزه (سيستم مديريت موزه + موزه ديجيتال) ، اين سيستم ها به هم مرتبط هستند. در نمودار زير ارتباط دو سيستم توضيح داده شده است.



Access IDs : شناساگر دسترسي، بيانگر نحوه دسترسي به نسخه ديجيتالي منابع آنالوگ از سيستم IMMS است. با مکانيزم اتوماتيکي که براي اين مهم در نظر گرفته مي شود. سيستم IMMS در هر لحظه مي داند که کداميک از مواد موزه اي داراي نسخه ديجيتالي است و با کليک روي لينک مربوطه نسخه ديجيتالي آن باز مي شود . اين کار از طريق ساز و کاری به نام Resolution DOI انجام مي شود.
DMD : به معناي فراداده توصيفي يا Descriptive Metadata مي باشد . به عنوان مثال Object-ID يک فراداده توصيفي است . سيستم IMMS با ارسال DMD به شکل بسته هاي XML به سيستم موزه ديجيتال کار ثبت اين منابع در هنگام ديجيتالي کردن آن ها را سهولت مي بخشد و دو سيستم را کاملا به همديگر متصل مي کند (از طريق ارسال Classification Code و ساير اقلام فراداده توصيفي و ساير اقلام فراداده توصيفي) با اين کار منابع فقط يک بار فهرست نويسي مي شوند ولي از اين فهرست ها چند بار استفاده مي شود. با توجه به تفاوت هاي دو سيستم IMMS و DM ، در سيستم موزه ديجيتالي از MARC به عنوان فراداده توصيفي استفاده نمي شود و استاندارد فراداده توصيفي در موزه ديجيتالي دوبلين کور ( Dublin Core ) يا DC مي باشد. در راستاي ارسال بسته هاي XML از IMMS به DM ، فراداده Object-ID به فراداده DC تبديل مي شود (Crosswalk). اين يکي ديگر از پردازش هاي بين سيستم هاي IMMS و DM است.
پنج ايراد اساسي وارد به سيستم سنتي توسط سيستم مديريت موزه و موزه ديجيتال با دلايل زير قابل رفع مي باشند (متناظر با شماره هر مورد ) :
1- ارائه منابع در وب محدوديت مکاني و زماني سرويس را از بين برده و ارائه يک سرويس جهاني با قابليت7 ×24 را ممکن مي سازد. سيستم مديريت موزه و موزه ديجيتال با بهره گيري از امکانات وب به اين مهم دست پيدا مي کند. اين شاخص مهم " دسترس پذيري ديجيتالي " مي باشد.
2- سرعت شاخص مهم عرصه ديجيتالي است و با ديجيتالي شدن سيستم موزه تنها با چند کليک و با سرعت چند ثانيه مي توان به هزاران منبع دسترسي پيدا کرد، زيرا شناسنامه همه منابع به شکل الکترونيکي ذخيره شده اند و خود اسناد نيز ديجيتالي شده اند و ديگر معضل دسترسي به منابع خاص در ميان صدها قفسه و هزاران منبع مطرح نيست و اين کار را سيستم در مدت زمان بسيار کمي انجام مي دهد.
3- يکي از اهداف مهم ديجيتالي کردن منابع در موزه ها نگهداري بلند مدت ديجيتالي Long Term Digital Preservation ( LTDP ) مي باشد. LTDP روي نوارهاي ديجيتالي با عمر بالا و پشتيبان گيري هاي متعدد ريسک نگهداري را به صورت محسوسي پايين مي آورد. همچنين نمونه ديجيتال منابع با تعريف استانداردهايي مثلPREMIS که از استانداردهاي LTDP است ما را قادر به مديريت بلند مدت دارايي هاي ديجيتالي شده مي کنند.
4- ديجيتالي کردن منابع قديمي و تاريخي با دستگاه هاي اسکنر هاي سه بعدي Contactless و با نورهاي با شدت استاندارد در جهت جلوگيري از تغيير رنگ اشيا انجام مي شود. منابع قديمي و تاريخي را نمي توان به راحتي در اختيار همه مراجعين قرار داد. اين موضوع يک نقصان در سرويس دهي ايجاد مي کند و دسترسي به نسخه ديجيتالي مطلوب, اين نقيصه را برطرف مي نمايد.
5- در دنياي ديجيتال، مکانيزم هاي جستجو از ده سال گذشته تا کنون رشد چشمگيري داشته اند . جستجو هم اکنون يک علم مجزاست و در دنياي ديجيتال اين مزيت را ايجاد مي کند که وقتي به دنبال موضوع " نقوش دوران قاجار " در منابع ديجيتال مي گرديم، مجموعه نتايج با فرمول داخلي الگوريتم جستجو که يک فرمول علمي از نوع Vector Space است رتبه بندي مي شوند و اولين مورد معمولا مطابق ترين مورد با درخواست کاربر خواهد بود. شاخص ديگري که در جستجوي الکترونيکي وجود دارد پوشش دهي به همه منابعي است مرتيط با موضوع " نقوش دوران قاجار " هستند، به اين معني که ما مطمئن هستيم در نتيجه جستجو که ممکن است صدها نتيجه باشد تمامي موارد مرتبط با " نقوش دوران قاجار " فهرست شده اند و يک کاربر با مرور اين فهرست به همه موارد موجود را به صورت واقعي با چند کليک دسترسي خواهد داشت.
سناريوي گردش داده ها در مدل پيشنهادي


شرح سناريوي گردش داده در مدل پيشنهادي
سناريوي زیر نوع نگاه نويسندگان مقاله در مورد نحوه پياده سازي مدل پيشنهادي در فضاي عملي با حضور کارشناسان موزه و سخت افزارها و نرم افزار هاي لازمه را بیان می کند. در اين سناريو کارشناسان موزه در نقش گردآورندگان و اپراتورهاي پردازش اطلاعات و مديران سيستم، طبق دياگرام صفحه قبل ظاهر مي شوند.
در دياگرام صفحه قبل، کارشناس موزه با تنظيم يک ورودي يا مجموعه اي از ورودي هاي جديد در بخشي از نرم افزار مدل به نام custodian به مدير سيستم پيش پردازش اطلاع مي دهد که بسته يا بسته هايي را ارسال نموده است. (کارشناس موزه بسته ها را بايستي با کد گذاري مورد تاييد سازمان يا corporation code ارسال نمايد. اين كد ميتواند كد LCC يا كد طبقه بندي كنگره نيز باشد.)
وقتي اين منابع آنالوگ در اختيار مدير پيش پردازش قرار گرفت , پس از بررسي در نرم افزار, مطابقت آيتم هاي ارسالي توسط مدير پيش پردازش تاييد مي شود. اين مکانيزم دو طرفه تعقيب موارد گم شده را آسان مي کند.
بخش ديگري که مدير پيش پردازش در ارتباط با کارشناس موزه بايد وارد نرم افزار کند، بازپس دهي منابع و تاييد آن مي باشد که پس از تبديل منابع آنالوگ به ديجيتال و اتمام تحليل و سازماندهي منبع توسط گردآورنده يا author انجام خواهد شد. (اشياي موزه اي از حساسيت خاصي برخوردار هستند و حتما با يک مکانيزم کنترلي روند ديجيتالي شدن آنها بايد تحت نظر باشد.)
همانطور که اشاره شد، گردآورنده يا author مسئوليت تبديل منابع از حالت آنالوگ به ديجيتال يا گردآوري و تنظيم و مرتب سازي منابع را به عهده دارد. گردش داده در بخش گردآوري به اين صورت است که منبع آنالوگ يا ديجيتالي که براي آن CC يا Corporation Code توسط کارشناس موزه منظور شده است، پس از ديجيتالي شدن (مثلا اسکن سه بعدي) توسط author بصورت خودکار يک کد ديجيتالي بازيابي مي گيرد. اين کد را يک سيستم داخل سازمان يا راه دور (بسته به اهميت مالکيت معنوي و يا نوع منبع) به نام DOI Registration به شي ديجيتالي اختصاص مي دهد.
Author ممکن است براي مجموعه اي از اشياي ديجيتالي فراهم شده، بر اساس نوع آنها توضيحاتي را هم بنويسد که توسط سيستم در ادامه کار به اپراتور داده خواهد شد. Author نهايتا داده هايي را که توسط نرم افزار مدل فراهم شده، به يک فضاي کاري مشترک در وبگاه Public Storage انتقال مي دهد. اين داده ها هم اکنون مرتب سازي و جدا شده اند و بصورت ديجيتالي با پوشه های مشخص و جدا ازهم قابليت دسترسي براي گروه ديگري از کاربران سازماني به نام اپراتورها را دارند.
کارهايي که توسطAuthor هاي مختلف وارد فضاي کاري مشترک مي شوند، مي توانند متعدد و سردرگم کننده باشند. براي جلوگيري از وقوع مشکل کارهاي متعدد فراهم شده توسط يک مکانيزم عادلانه نرم افزاري تخصيص و مديريت کار به اپراتورها تخصيص داده مي شوند. اپراتور ها بر روي هر کدام از کارهاي خود چند پردازش ضروري انجام مي دهند. اولين پردازش نامگذاري يا Naming است. در اين قسمت از برنامه بصورت دستي يا اتوماتيک نام گذاري صحيحي (ليست پيوندي دو طرفه) بر روي دسته اي از فايلهاي ديجيتالي انجام ميشود. اين نامگذاري دو صفت بارز دارد :
1- هر کدام از فايلها اگر از جاي اصلي خود خارج شود يا گم شود توسط سيستم رهگير يا tracking system به سرعت شناسايي مي شود : اين کار با فولد کردن منشا و محل نگهداري و شماره سکانس اضافه شده به آن و DOI آن انجام مي شود.بر اساس اين نامها در هر لحظه تمام خروجي ها و پردازش هاي انجام شده قابل اندازه گيري مي باشد.
2- ترتيب قرارگيري و صحت زنجيره فايلها تضمين مي شود. اين زنجيره کاملا منطبق بر نمونه آنالوگ آن خواهد بود و اقلام کلکسيون در صورت وجود نظم در بين آنها پس و پيش نمايش داده نمي شوند.
دومين پردازش انجام شده بر روي منابع توسط سيستم، بهينه سازي محتواي ديجيتال مي باشد. منابع آنالوگ با گذشت زمان و جابجايي و تماس فيزيکي دستخوش عوارضي مثل غبارگرفتگي , پارگي , سوراخ شدگي با پانچ , تغيير رنگ و غيره مي شوند. همچنين اسکن کردن آنها ممکن است، موجب اسکن شدن بصورت کج و زاويه دار و تغيير رنگ با تنظيم غير صحيح و سايه دار شدن بخشهايي از اشياي سه بعدي شود. موتور بهينه سازي محتواي ديجيتال تمامي عوارض گفته شده در بالا را با الگوريتم هاي هوش مصنوعي به صورت خودکار برطرف مي کند. کار سوم اپراتور فراهم کردن و وارد کردن فراداده هاي مختلف توصيفي , مديريتي و ساختاري بر اساس استاندارد METS است. اپراتور دسته بندي منطقي و مجازي محتواي در دست کار خود را بر اساس تزاروس چند زبانه يا استاندارد ISO5964 خواهد داشت و سيستم اجازه تعريف تزاروس هاي جديد و منتشر کردن آنها را به اپراتور مي دهد. کار ديگري که با نظارت اپراتور و به صورت خودکار براي تمامي منابع ديجيتال انجام مي شود، تغيير فرمت فايلها بر اساس استاندارد لازم براي ذخيره سازي نمونه آرشيوي , نمايشي و بندانگشتي از محتوا مي باشد. داده پردازش شده توسط اپراتور به فضاي کاري مشترک ديگري بر روي همان Public Storage Server توسط نرم افزار و به صورت خودکار انتقال داده مي شود.آخرين کاري که Operator انجام مي دهد نگاشت فراداده و محتواي ديجيتالي به سرور براي در اختيار گذاشتن ماحصل کار به کاربر نهايي است.
مدير شي ديجيتال DOM يا Digital Object Manager نقش ديگري است که مسووليت نظارت بر عملکرد بخشي از سيستم که در اختيار کاربرنهايي است را بر عهده دارد. در اين بخش مدير DOM ميتواند داده هاي فراهم شده را ويراستاري يا حذف کند. سطوح دسترسي به داده ها و تغيير دسته بندي آنها و تعريف دسته بندي هاي مجازي را براي کاربران انجام دهد. ولي از لحاظ گردش داده اي مدير DOM امکان ارسال محتوا را به سرور اينترنت به عنوان آخرين ايستگاه داده ها دارد.
در اين بخش سعي شده است تا با بيان يک سناريوي زنجيره اي، تصوري از پياده سازي مدل پيشنهادي براي موزه ديجيتال ارائه شود. استانداردهاي بکار رفته در اين مدل شامل استانداردهاي مالکيت معنوي ، فراداده ها و سازماندهي دانش، شالوده کيفي مدل را تشکيل مي دهند و ارزش افزوده دنياي ديجيتال در رعايت جدي تک تک آنها نهفته است.

دستاوردها و نتايج پياده سازي موزه ديجيتال ملي
با پياده سازي سيستم آنلاين موزه ديجيتال به شاخص هاي توسعه شهر الکترونيکي نزديک تر شده و فرصت هاي جديد سرگرمي براي شهروندان فراهم خواهد شد. همچنين رفع تهديد هاي نابودي ميراث ملي نيز از دستاورد هاي پياده سازي آن خواهد بود. موارد زير مزیت ها و شاخص ترين دستاورد هاي فني پياده سازي مدل پيشنهادي خواهند بود :
1) افزايش قابل توجه دسترس پذيري میراث فرهنگی و ملی به منظور رفع نقایص پژوهشی
2) تدوين استانداردهاي يک موزه ديجيتالي.
3)تجربیات میدانی.
4) نگهداري بلند مدت ديجيتالي اشياي موزه اي.

مراجع
[1] اساسنامه شوراي بين المللي موزه ها (ايکوم) ، سازمان ميراث فرهنگي ، 1382
[2] نوشين دخت نفيسي ، موزه داري ، سازمان مطالعه و تدوين ، 1380
[3] مدیریت و حفاظت از اسناد سازمان های غیر دولتی، دکتر کیانوش کیانی هفت لنگ ، نشر هزاره ققنوس، 1386

[4] Allan, D.A., the Museum and its Function, New York, 1973
[5] Coremans, P., the Museum Laboratory, Paris, 1994

 

maziarparvizi@gmail.com
kiani1335@yahoo.com