دسترسی آزاد به اطلاعات

1391/11/7 ۰۱:۲۷

دسترسی آزاد به اطلاعات، راهی به سوی ایجاد جوامع اطلاعاتی

دکتر کیانوش کیانی هفت‌لنگ



در سال 2003 در اجلاس پاریس در مقدمۀ همایش جهانی جامعه اطلاعاتی (wsts، ژنو، 12-10 دسامبر و تونس 2005)، وزاری سراسر جهان روی اصولی مانند دسترسی جهانی به اطلاعات و آزادی مطبوعات توافق کردند. آنها پذیرفتند که باید انسجام و اتحاد فنآوری ارتباطات و اطلاع‌رسانی را در جهت به حداکثر رساندن تأثیر و کارآمدی آنها در پیشرفت و توسعۀ فردی، اجتماعی و ملی هدایت و رهبری نمایند.

در قطعنامه‌ای که در پایان نشست میزگرد وزیران تحت عنوان («به سوی جوامع اطلاعاتی ») صادر شد، وزرای شرکت‌کننده، دولتها را به بازنگری و ارزیابی مجدد اولویتهای توسعه‌ای خود، به منظور انجام تحقیقات ضروری در زمینۀ ایجاد «جوامع اطلاعاتی» دعوت نمودند.

در این قطعنامه آمده است: جوامع اطلاعاتی ، جوامعی توانا در شناسایی و تشخیص، تولید، پردازش، اصلاح، انتشار و استفاده از اطلاعات به منظور ایجاد و به کارگیری دانش و معلومات به منظور پیشرفت بشر می‌باشند. این امر مستلزم احترام به اصول و اولویتهایی همچون: آزادی بیان، دسترسی همگان به اطلاعات و دانش، احترام به هویت و شخصیت افراد و تنوع فرهنگی و زبانی، آموزش کیفی برای همه، تحقیق در حوزۀ علوم و فنآوری، درک و شمول سیستمهای دانش بومی می‌باشد.

اجلاس به منظور پیشرفت و توسعه مفهوم «جوامع اطلاعاتی » یونسکو و ایجاد اتفاق نظر جهانی، پیش از نشست جهانی جامعه اطلاع‌رسانی (WSIS) برگزار گردید. این اجلاس با حمایت دبیرکل سازمان ملل و با همکاری سازنده اتحادیه بین‌المللی ارتباط از راه دور (در تهیۀ مقدمات) و نیز همکاری و مساعدت بخشهای علاقمند سازمان ملل از جمله یونسکو و سایر سازمانهای بین‌المللی و کشورهای میزبان برگزار شد.

وزرا در این اجلاس اظهار داشتند که «دولتهای ما» اقدام به بالا بردن کیفیت زندگی شهروندان و نیز قدرت اقتصادی جامعه، برقراری جامعۀ صلح‌آمیز، براساس عدل و انصاف خواهند نمود. ایجاد جوامع اطلاعاتی، ضروری‌ترین وسیله برای دستیابی به این اهداف و انسانی کردن مراحل جهانی‌سازی است.

وزراء به خصوص بر آزادی بیان و مطبوعات تأکید کردند: آزادی انتشار اطلاعات مهمترین و اساسی‌ترین وظیفۀ جوامع اطلاعاتی می‌باشد. در یک جامعه اطلاعاتی، هر فرد با توجه به باورها و قومیت خود ازادی و امکان بیشتری برای خودشناسی و خودباوری دارد. جوامع اطلاعاتی، باز بودن دروازه‌های اطلاعات و گفتگوی دوجانبه را ترغیب می‌کنند و به دانش، خرد، ارتباطات و همکاری احترام می‌گذارند. این امور می‌بایست مطابق با مادۀ 19 اعلامیه جهانی حقوق بشر، براساس اصل آزادی بیان باشند. در این ماده آمده است: «افراد حق آزادی عقیده و بیان دارند. این حق شامل آزادی اظهار نظر بدون تفتیش عقاید و نیز جستجو، دریافت و ارائۀ اطلاعات و عقاید از طریق رسانه‌ها، بدون حد و مرز می‌باشد».

در مادۀ بعد قطعنامه آمده است: «آزادی مطبوعات باید حفظ شده و ترویج یابد تا این امر را که تمام رسانه‌ها، چه سنتی، چه جدید می‌توانند نقش خود را در ایجاد جوامع اطلاعاتی بکار گیرند، تضمین شود. برای متخصصان رسانه‌ها، به‌ویژه به عنوان نمایندگان مطرح و تعیین‌کننده در تحقق و تضمین آزادی بیان، باید محیط هدایتگری جهت انجام امور فراهم آید.

وزراء برای مشخص کردن نقش «جوامع اطلاعاتی» در «دستیابی به ثبات و شکوفایی آینده» درخواست کمک به ایجاد ارتباط با بخش دیجیتالی کردند. عدم دسترسی به این بخش باعث محرومیت کشورهای در حال توسعه و نیز کم‌اهمیت جلوه دادن دسترسی به فناوری اطلاعات و ارتباطات در کشورهای توسعه یافته شده است. وزراء همچنین به «راهکارهایی برای حمایت مالی از این امور» شامل ایجاد همبستگی و انسجام دیجیتالی اشاره کردند که افزایش منابع بشری را موجب می‌شود.

در این اجلاس،اهمیت «ایجاد امکان دسترسی به حوزۀ گسترده محتوى» شامل داده‌ها، انتشارات، آثار هنری، برنامه‌های رادیو ـ تلویزیون» و برنامه‌های رایانه‌ای شامل منابع نرم‌افزاری آزاد، حمایت از دسترسی به شاهراه هایی مانند کتابخانه‌ها، ایجاد سیاست ملی برای ترویج دسترسی عمومی به اطلاعات، به‌ویژه در قلمرو عمومی و نیز.حترام به تنوع فرهنگی، به عنوان «میراث مشترک بشری» مورد تأکید قرار گرفت. درک سایر فرهنگها و احترام به آنها پیش نیاز ایجاد جوامع اطلاعاتی است. جوامع اطلاعاتی باید شهروندان را قادر به دستیابی و ایجاد اطلاعات و علم به همۀ زبانها، در چهارچوب فرهنگی آنها نمایند. در ایجاد جوامع اطلاعاتی باید امکان مشارکت تمام گروههای زبانشناختی و فرهنگی در این امر خطیر فراهم شود.وزراء خواستار اتخاذ سیاستهای فرهنگی و مشارکت تمام گروههای زبانشناختی و فرهنگی و اتخاذ سیاستهای فرهنگی و مشارکت عمومی ـ خصوصی شدند که باید تولید بافت خلاق محلی و نیز دستیابی گستردۀ آن (به شکل الکترونیکی) را ترویج دهد. تولیدکنندگان، مؤسسات فرهنگی و صنایع برای حفظ و نگهداری و ترویج زبانها و فرهنگهای کوچک و فرعی، به‌ویژه باید از فناوری اطلاعات و ارتباطات استفاده نمایند.

وزراء در کنار تأکید بر نیاز بر دستیابی جهانی به اطلاعات، خواستار انجام اقدامات مشخص و معین به منظور مبارزه علیه جعل و تکثیر غیرمجاز مواد فرهنگی به عنوان یک عاملی ضروری در تشویق انجام کار فرهنگی سالم و متنوع شدند. آنها در ادامه بر اهمیت آموزش تأکید نمودند و اظهار داشتند که «دستیابی به آموزش یک حق بنیادی و اساسی و وسیله‌ای برای مبارزه با بیسوادی، انزواطلبی، فقر و محرومیت» است. فناوری اطلاعات و ارتباطات، امکانات وسیعی برای آموزش کیفی همگانی ایجاد کرده است. ما باید نظامهای آموزشی خود را بازبینی کرده و آنها را مجدداً برنامه‌ریزی کنیم و آنها را برای مقابله با چالش جوامع اطلاعاتی پردازش نماییم تا مطابق آنچه به ما حق دستیابی و تعهد به اشتراک گذاشتن آنها را می‌دهد، روشهای جدیدی برای بررسی اطلاعات و دانستنی‌ها پیدا کنیم.

وزراء ایجاد ارتباط مطلوب بین توانایی علمی کشور و شکوفایی آن را مهم خواندند. بنابراین در کلیه کشورها، بخش عمومی باید همانند بخش خصوصی در ایجاد توانایی فنآوری و علوم از جمله تحقیق و توسعه، آموزش علوم و شبکه‌های الکترونیکی برای انجام تحقیقات، به بررسی و پژوهش بپردازد.

امکان دستیابی به مفاهیم علمی و فنی همانند انتشارات و پایگاه‌های اطلاعاتی یک اولویت توسعه‌ای مهم و اساسی است. همچنین تشخیص، تعیین و حفظ و نگهداری دانش بومی و نیز بکارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات در قابل دسترس کردن آن برای همگان و ایجاد ارتباط مناسب آنها با علوم جدید نیاز جوامع اطلاعاتی (دانش بنیان، دانش محور یا دانش مدار) می‌باشد.

منبع: دایره المعارف بزرگ اسلامی