1391/11/7 ۰۱:۲۷
مقالات همایش خویشاوندی در ایران و کشورهای همسایه(1)
به گزارش مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی ، همایش خویشاوندی در ایران و کشورهای همسایه در تاریخ 31 خرداد ماه سال 1387 در این مرکز برگزار شد و مقالات ارائه شده در این همایش در زمینه های هنجارها و اعمال خویشاوندی, استفاده بجا و نابجا از خویشان تنی و ناتنی و خانواده، ازدواج، فضا و مراسم مذهبی بود به قرار زیر است قوانین عرفی خانواده و ازدواج بین ترکمن‌های ایران منيژه مقصودي هيئت علمي دانشگاه تهران دانشكده علوماجتماعي گروه انسانشناسي تركمنها از جمله اقوامي هستند كه همراه ايلات ترك و تركمان از آسياي مركزي (سرزمينهاي پيرامون درياچههاي بايكال، بالخاش و آرال) به ايران مهاجرت كردند. آغاز مهاجرت اقوام ترك و تركمان از آسياي مركزي به سمت غرب و نيز به سوي ايران از اواخر قرن 4 هـ.ق (10م.) آغاز ميشود. بررسي تاريخي قوم تركمن بيانگر اين امر است كه اقوام تركمن، قبل از مهاجرتشان به ايران، يعني حدود 10 قرن پيش در كنار ساير اقوام آسياي مركزي منجمله: ازبكها، قراقالپاقها، قيرقيزها، كالموكها، تاجيكها و تاتارها در منطقۀ آسياي مركزي بسر مي‌بردند. اقوام متعدد آسياي مركزي همگي كما بيش پيرو سنت و عرفي هستند كه شباهتهاي زيادي به یکدیگر دارد. مهاجرتهاي پيدرپي اقوام آسياي مركزي و منجمله تركمنها كه از اواخر قرن 4هـ..ق (10م.) آغاز شد، همچنان تا 3 قرن بعد ادامه يافت. تركمنها چون تركها كه پيرو مذهب قديمي مبتني بر آنيميسم (جان گرائي) و شمن‌پرستي بودند. به تدريج رو به اسلام آوردند و به مذهب اهل تسنن پيوستند. از اينروي چنين بنظر ميرسد كه ميبايست در طول چند قرن به تدريج قوانين شرعي مذهب اهل تسنن بر قوانين عرفي تركمنها چيره يافته باشد. اما عملاً امروزه بعد از گذشت 10 قرن كه از مهاجرت آنها ميگذرد، مشاهده ميشود كه تركمنها در بعضي از موارد، كما بيش پيرو همان قوانين عرفي هستند. درون همسري، پدر مكاني، پدر تباری و تعیین مهریه و پرداخت آن در روز عروسی در ارتباط مستقيم با يكديگر بوده و دايره تبادل را تشكيل ميدهد. قوانين عرفي ديگري چون قوانین توارث و «لويرات»Lewirat در این مجموعه قرار ميگيرد در اين پژوهش به بررسي قوانين عرفي مذكور پرداخته و ارتباط آنها را با يكديگر به گونهاي كه ساختار منحصر به فرد جامعه را نشان ميدهد، ميپردازيم. پدر مكاني و ميزان مهريه كه در ارتباط مستقيم با يكديگر بوده و دايره تبادل را شكل ميدهد از نكات كليدي است بنابراين قوانين عرفي ازدواج از جمله ميزان مهريه، لويرات، و قوانين عرفی توارث در اين پژوهش مطرح خواهند شد. انتخاب درست همپیمانان: درون ـ همسری و برون ـ همسری در گیلان کریستیان برومبرژه انجمن ایرانشناسی فرانسه در ایران خویشاوندی در گیلان چند ویژگی چشمگیر دارد: نرخ بسیار پایین ازدواج با خویشاوند همخون؛ «راهکارهای» زناشویی با هدف ایجاد تنوع در شبکۀ ارتباطات با روستاها و شهرها، برخلاف جوامع روستایی در فلات که هدف، تقویت انسجام تیره و طایفه است؛ نرخ پایین باروری از حدود بیست سال پیش که پیشگام در گرایشی است که اکنون در جامعۀ ایران باب شده است؛ کوچک شدن خانواده‌ها که به ندرت بیش از دونسل را گرد می‌آورند. از طرفی همانند سایر نقاط کشور، نسب از نوع پدری است؛ برای تقسیم ارث میان پسران و دختران روش، به قول جک گودی، diverging devolution سهم دهی به دختران، را به کار می‌برند و بخشی از میراث، هنگام ازدواج فرزندان واگذار می‌شود و به این ترتیب نوعی پیش ـ ارث را تشکیل می‌دهد. در اینجا هم مثل همه‌جا، نهاد خانواده زیربنای نظام اجتماعی، مبحث روابط میان افراد، موضوع اصلی بحث و گفتگوها واختلافات روزمره و راه اصلی دستیابی به یک شغل است. در این مقاله به استفاده‌های اجتماعی از خویشاندی در این منطقه می‌پردازیم، همچنین خواهیم دید گرایش محلی به برون‌همسری ـ به صورت مثبت یا منفی ـ با تفاوت‌های اجتماعی، قومی یا مذهبی کنار می‌آید (در شمال گیلان، در تالش شیعه و سنی همزیستی دارند). ازدواج با خویشان یا بیگانگان:راهکارهای پیوند زناشویی در میان تاجیک های سمرقند کریستیلا مارتو دوتری پاریس ده، نانتر در میان جمعیت تاجیک‌های سمرقند در ازبکستان، با وجود موازین زناشویی که ازدواج‌های برون همسری (exogamie) (با بیگانه) را تشویق می‌کند، مطالعات نشان می‌دهد که ازدواج‌های درون همسری (endogamie) (با خویش)، به ویژه با دایی زادگان و خاله زادگان و اقوام مادری، در اولویت قرار گرفته است. بررسی ازدواج‌ها در یکی از محلات سمرقند، حاکی از آن است که زنان در روند شکل‌گیری پیوند زناشویی نقشی اساسی ایفا می‌کنند. در جامعه‌ای که منع ازدواج میان عموزادگان و عمه‌زادگان و اقوام پدری با نظام اقامت در خانۀ قوم شوهر همراه است، انتخاب نامزد برعهدۀ زنان خانوادۀ جوان است. درحال حاضر، به دلیل بی‌ثباتی اقتصادی کشور، اکثرجوانان در جستجوی کارمهاجرت کرده‌اند، از این‌رو راهکارهای زناشویی بر تقویت ازدواج‌های درون‌همسری، در شبکۀ اقوام مادری استوار شده است. شبکه خویشاوندی فعال سهیلا شهشهانی عضو هیات علمی داشگاه شهید بهشتی معاون مجمع بین‌المللی علوم انسان‌شناسی و قوم‌شناسی یکی از مهمترین موضوعهایی که در تحقیقات خویشاوندی مطرح است موضوغ کلیدی است که هنری لوئیس مورگان در کتاب جامعه باستان با عنوان روابط اجتماعی بر مبنای قانون یا خون از آن یاد کرد. هر چند با نگرانی از ضعیف شدن روابط خویشاوندی در ایران یاد می‌شود و از استحکام نظام هسته‌ای و فردگرایی سخن در میان است، اما حضور هسته‌های خویشاوندی در نهادهای اقتصادی و سیاسی نشان‌دهنده این است که امنیت فعالیت اقتصادی و استمرار و استحکام ساختارهای سیاسی را خون مستحکم می‌کند و نه صرفاً قراردادهای قانونی. البته این موضوع با طبقه اجتماعی و منشاء خویشاوندی نیزرابطه دارد. در هر صورت در دوره بسیار مهمی برای چنین تحقیقاتی به سر می‌بریم. در مقاله بسیار کوتاهی که ارائه می‌دهم استیلای روابط خویشاوندی را نشان خواهم داد و در ضمن با تحقیقی زبانشاسانه از اصطلاحات ویژه خو یشاوندی این مسئله را که چه روابطی اهمیت خود را از دست داده‌اند. اطلاعات گردآوری شده طی حدود بیست سال مرا دراین کار یاری خواهد کرد. شبکه خویشاوندی فعال اصطلاحی است که برآن تکیه می‌کنم تا نشان دهم افرادی که فرد اقلاً یک بار طی سال می‌بیند و با آنها روابط اجتماعی و روابط متقابل اقتصادی و سیاسی دارد کدام هستند. انعطاف‌پذیری ساختار سودانی خویشاوندی این امکان را می‌دهد که بالا یا پایین رفتن تعداد خویشاوندان را طی زمان‌های اقتدار یا تنگدستی توضیح دهیم. پیوندهای تفویض و شبه خویشاوندی: رویکرد انسان‌شناختی خویشاوندی: در حیطۀ موسیقی تاجیکستان آریان زواکو EHESS (CEIAS) پاریس انجمن ایرانشناسی فرانسه در ایران در تاجیکستان انتقال دانش موسیقی به طور سنتی در میان خویشان انجام می‌گیرد. البته برخی از پیوندهای خویشاوندی از موقعیتی ممتاز برخوردارند مثل ارتباط عمو و برادرزاده، اما پیوندهایی نیز برای ایجاد سلسلۀ شجرۀ نوازندگان، اختراع می‌شوند. بدین‌سان مشاهده می‌شود که مسألۀ خویشاوندی در موسیقی تعیین‌کننده می‌شود، چه از نظر سطح مورد ادعا در دانش موسیقیایی، چه به جهت ایجاد شبکه‌های همبستگی ضروری برای بازشناسی اعتبار یک نوازنده. پس در این مقاله به بررسی پیوندهای مذکور در گفتمانهای زندگی نامه‌ای نوازندگان، در مدیحه‌سرایی‌های پس از مرگ نوازندگان بزرگ و در روابط خانوداگی غیرحرفه‌ای می‌پردازیم. به علاوه، در تصنیف به این روابط اشاره می‌شود و درعین حال هنگامی که نوازنده‌ای ساخت تصنیف را به یکی از بستگان خود اطلاق می‌کند، خود تصنیف به صورت چالشی در ارتباطات خویشاوندی در می‌آید. از ورای روند انتقال و یا آهنگ‌سازی به جایگاه خویشاوندی موسیقیایی در ساخت شخصیتی به نام نوازنده خواهیم پرداخت. خانواده ی ایرانی و مناسک دینی جبار رحمانی از منظر انسان‌شناسی فرهنگی، خانواده و مناسک دینی از عومل اصلی شکل‌دهی به ویژگیها و ترکیب‌های فرهنگی هر جامعه‌ای هستند. در ایران ساختارهای مناسکی تشیع بالاخص مناسک عزاداری و روضه از گذشته پیوند خاصی با مفهوم خانواده داشته است. به دلیل غلبه ساختار خانواده گسترده در فضای فرهنگ سنتی ایرانی که امروز هم در اقشار سنتی و هم در اقشار پایین جامعه این غلبه حضور دارد، می‌توان تناظر معناداری را میان ساختار خویشاوندی و مناسک شیعی دید. این تناظر از دو وجه قابل بررسی است: اول اینکه خانواده یا مجموعه‌ای از خانواده‌ها به عنوان هسته مرکزی اجتماع برگزارکننده این مراسم و خانه به عنوان یکی از مکان‌های اصلی برگزاری مجلس عزاداری می‌باشد. به عبارت دیگر «هیات» به عنوان نمود اصلی اجتماعات مناسکی و مذهبی، مبتنی بر ساختار خانواده و فامیل‌های بزرگتر بوده (هرچند بسیاری از این هیات‌ها بیانگر هویت محلی و قومی هم هستند، ولی قبل از همه بر مبنای واحد خانواده شکل می‌گیرند و سایر کارکردها تالی این ویژگی خانوادگی آن هستند) و هسته اولیه آن در فضای یک خانه شکل می‌گیرد، و از سوی دیگر با توجه به اهمیت ساختار خویشاوندی گسترده در حیات فرهنگی اقشار فرودست و سنتی جامعه ایران، این ساختار یکی از ارکان اصلی شکل‌دهی به محتوای این مناسک و روضه‌های خوانده شده است. امروزه در بیشتر روضه‌ها و مجالس عزاداری، محتوای روایت‌های حادثه کربلا و سایر موضوعات روضه‌خوانی، بیش از همه مبتنی بر روابطی میان انسان‌های مقدس (ائمه و یاران و خاندان آنها) هست که در نهایت می‌توان الگوی خانواده گسترده پدرسالار را در میان آن بازشناسی کرد، الگویی که همچنان وجه غالب را در ایران دارد. در این مقاله به بررسی نکات فوق در هیات‌های عزاداری و نقش ساختار خانواده در شکل دهی اجتماعات مناسکی و محتوای این مناسک در هیات‌های سنتی شهری پرداخته شده است. خانواده و فضاهای معماری رویکرد باستان مردم‌شناختی مریم شکویی آنچه در این مقاله در پی بررسی آن هستم روابط خویشاوندی و نمود آن در گونۀ فضاهای معماری است. در این زمینه دو روستای ییکند و سها در 30کیلومتری جنوب زنجان در قالب پروژۀ نجات بخشی آثار باستانی که بواسطۀ آبگیری سد گلابر از بین می‌رفتند در شهریور ماه 1386 مورد مطالعۀ قوم باستان‌شناسانه به سرپرستی این جانب قرار گرفت. با کامل شدن آبگیری سد این دو روستا به زیر آب خواهند رفت. آنچه در این زمینه قابلیت مطالعه را دارد گونۀ متفاوت روابط خویشاوندی با توجه به اندازۀ ر وستا و تأثیر آن در ایجاد فضاهای معماری و همچنین پراکندگی آن است. به صورتی که در روستای ییکند با وسعت محدود و جمعیت 67 نفری روابط خویشاوندی در معماری نمود بیشتری دارد و واحدهای مسکونی به صورت مجموعه‌های ساختمانی خانوادگی شامل 3 یا 4 خانه ساخته می‌شدند.در حالی که در روستای مجاور(سها) با وسعتی حدوداً پنج برابر ییکند و 670 نفر جمعیت حتی یک مورد از مجموعه‌های ساختمانی مشاهده نشد و روابط خویشاوندی در نحوۀ تقسیم‌بندی پنج محله روستا نقش اصلی را داشته است وعموماً افراد ساکن در یک محله از طرف پدری نسبت خویشاوندی دارند. همچنین در این دو روستا روابط خویشاوندی بر پراکندگی الحاقات خانه‌های روستایی شامل انباری، طویله و زاغه نیز تأثیر گذاشته است.
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید