گفت و گوي همبستگي با سيد كاظم موسوي بجنوردي

1391/11/7 ۰۱:۲۷

گفت و گوي همبستگي با سيد كاظم موسوي بجنوردي به مناسبت انتشار يكي از نقشه‌هاي قديمي ايران

گفت و گوي همبستگي با سيد كاظم موسوي بجنوردي به مناسبت انتشار يكي از نقشه‌هاي قديمي ايران -- روابط عاطفي و تاريخي ايرانيان با خليج فارس

چندي پيش مركز دايره‌‌المعارف بزرگ اسلامي اقدام به چاپ يكي از نقشه‌هاي قديمي ايران كرد كه نام خليج فارس بر‌ آن مي‌درخشد. گرچه نقشه‌هاي بسيار قديمي ايران نيز با نام خليج فارس مزين شده است، اما اهميت اين نقشه در آن است كه يك كارتوگراف فرانسوي به نام ژ.دوليل آن را در سال 1724 ميلادي ترسيم كرده است. به همين بهانه با سيدكاظم موسوي بجنوردي، بنيانگذار و رييس مركز دايره‌‌المعارف بزرگ اسلامي گفت وگو كردم تا اهميت اين كار ارزشمند را - در شرايطي كه اين روزها بيگانگان مفاخر و بزرگان ايراني را به نام خود مصادره مي‌كنند - به خوانندگان روزنامه همبستگي نشان دهم.
كاظم بجنوردي كه از مبارزان قديمي پيش از انقلاب است، در سال 1340 حزب ملل اسلامي را با خط مشي مسلحانه پايه‌گذاري كرد و در دادگاه نظامي به اعدام محكوم شد. بجنوردي از سال 1342 تا وقوع انقلاب در زندان به سر برد. او در انتخابات نخستين دوره مجلس شوراي اسلامي از سوي مردم تهران به نمايندگي برگزيده شد، اما با پايان دوره اول مجلس تصميم ‌گرفت كه از سياست‌ كناره‌گيري كند و به حكم دل، عمرش را وقف فرهنگ و بالا بردن دانش عمومي مردم كند، زيرا بجنوردي جوان كه در سال‌هاي پيش از انقلاب يكي از مبارزان سرسخت رژيم شاه بود و حتي به خاطر اين مبارزه به 22 سال زندان و يك بار اعدام محكوم شده بود همواره دل در گروي ايران داشته است.
بنابراين با حفظ همين روحيه و تغيير راه و روش مقاومتش به كارهاي بزرگ فرهنگي روي آورد. همين ساختمان با شكوه كتابخانه ملي كه اكنون مشاهده مي‌كنيم دسترنج كاظم بجنوردي است در زماني كه او رييس كتابخانه ملي بود. او مي‌گويد 7 ماه پيش از اتمام كار، به اين ساختمان نقل مكان مي‌كند و در ميانه غبار و خاشاك به كار ادامه مي‌دهد و بر مراحل پاياني ساخت كتابخانه ملي نظارت مي‌كند. او در پيش‌تر رييس كتابخانه ملي ايران بود. آشنايي بيش‌تر من با سيدكاظم بجنوردي به زماني برمي‌گردد كه ويژه‌نامه ژان‌پل سارتر را در مجله شوكران چاپ مي‌كردم. در آن شماره مقاله‌اي به قلم احسان نراقي، جامعه‌شناس درباره زندگي و آثار سارتر چاپ كردم. نراقي سند جالبي را در اختيار من قرار داد كه نشان مي‌داد ژان پل سارتر در آن زمان به خاطر محكوميت كاظم بجنوردي به اعدام به شاه نامه مي‌نويسد و از او مي‌خواهد كه بجنوردي را آزاد كند. كه البته شاه دستور مي‌دهد تا حكم اعدام بجنوردي به حبس ابد تقليل يابد.نامه تاريخي سارتر در مجله شوكران به چاپ رسيده است كه حاصل تلاش كنفدراسيون دانشجويان ايراني خارج از كشور بود. البته سياستمداران مخالف شاه و روحانيت مثل مرحوم آيت‌الله حكيم و ديگر علما نيز از شاه آزادي بجنوردي را خواستار شده بودند. ‌ بعدها كتابي را درباره سرگذشت و خاطرات سيدكاظم بجنوردي به نام "مسي به رنگ شفق" خواندم و بيش‌تر با سوابق مبارزاتي اين مرد فرهنگ‌پرور آشنا شدم. بجنوردي در خرداد سال 1321 در نجف به دنيا آمده است . پدر او مرحوم آيت‌الله سيدميرزا حسن بجنوردي از مراجع تقليد بود. مادر بجنوردي نوه آيت‌الله سيد ابوالحسن اصفهاني مرجع تقليد شيعيان جهان است. بجنوردي از كودكي عطش خواندن كتاب را داشت و از بين سطرهاي كتاب‌هايي كه مي‌خواند، مي‌خواست جهان و هستي را درك كند و هدف زندگي را دريابد. بنابراين از دوره كودكي و نوجواني با همسالان خود به لحاظ فكري تفاوت داشت و همين سرمنشأ كارهاي بزرگ او شد. گرچه او در مبارزه با رژيم شاه مشي مسلحانه را در سنين جواني برگزيد، اما پس از تحمل زندان و خواندن كتاب‌هاي بسيار زيادي جهان بيني ديگري پيدا كرد و مبارزه با جهل را رسالت تازه خود دانست. بنابراين به تدريج در فكر كارهاي بزرگ‌تري افتاد. او روح عدالت خواهي و حس غمخواري خود را با مردمان جامعه به سوي پرورش انديشه مردم سوق داد وبه نظرش رسيد كه پيشرفت ايران تنها از راه بالا بردن دانش عمومي ميسر است او هرگز از كارهاي بزرگ نترسيد چنانكه اكنون دسترنج او را در بنيانگذاري دايره‌المعارف بزرگ اسلامي مي‌بينيم.
دايره‌‌‌المعارف بزرگ اسلامي در سال 1362 توسط كاظم بجنوردي با هدف نوشتن كتاب‌هاي مرجع مثل دايره‌‌المعارف‌ها و كتاب‌هاي معتبر علمي قابل استفاده تاسيس شد.‌ بجنوردي در پاسخ به اين سؤال كه چگونه به فكر انتشار نقشه تاريخي خليج فارس افتاده است، گفت: در مركز دايره‌‌المعارف بزرگ اسلامي، بين اعضاي شوراي عالي علمي كه 40 نفر از اساتيد برجسته كشور در آن حضور دارند، بحث بر اين شد كه ما براي انسجام ملي بيش‌تر در ايران دست به يك سري كارهاي علمي در زمينه اقوام و سرزمين‌هاي ايراني بزنيم. كارهايي در اين زمينه به تصويب رسيد از جمله اين كه بنا شد ما براي آذربايجان، كردستان، بلوچستان و ... كتاب‌هايي را بنويسيم اين كتاب‌ها تحت عنوان تاريخ و فرهنگ به چاپ خواهد رسيد و شامل همه اقوام و سرزمين‌هاي ايراني خواهد بود. از جمله طرح‌هايي كه تصويب شد نوشتن دانشنامه‌ خليج فارس بود. همانطور كه مي‌دانيد خليج فارس در واقع حوضچه‌اي در داخل ايران بوده است كه اين حوضچه به قدري قدمت دارد و با نام ايران عجين شده است كه ايراني‌ها نسبت به آن احساس خاصي دارند و روابط عاطفي و تاريخي ما با خليج فارس خيلي زياد است. اتفاقاتي در طول تاريخ در حوزه خليج فارس رخ داده است كه بخش بزرگي از تاريخ و فرهنگ ما را در بر مي‌گيرد. براي اين كه كار ما يعني انتشار دانشنامه خليج فارس مقدمه‌اي داشته باشد فكر كرديم كه براي عيد فطر هديه‌اي به دانشگاه‌ها و كتابخانه‌ها بدهيم. بنابراين نقشه ايران را كه در سال 1724 ميلادي توسط ژ.دوليل، مهندس ارشد امپراتوري علوم فرانسه كشيده شده و به صورت چاپ سنگي در ابعاد 63x50 سانتي متر در پاريس به طبع رسيده و با دست هم رنگ آميزي شده بود، انتخاب كرديم. در اين نقشه نام خليج فارس ذكر شده است بنابراين آن را به عنوان سند غير قابل انكاري كه مربوط به اواخر دوره صفويه بود منتشر كرديم و به صورت رايگان همراه با يك نامه در سطح وسيعي به موسسات داخل و خارج و سفارتخانه‌هاي كشورهاي خارجي در ايران هديه كرديم كه بازتاب گسترده‌اي داشت. در واقع خارجي‌ها با ديدن اين نقشه به احساسات ايراني‌ها درباره خليج‌فارس احترام گذاشتند و پيام‌هاي قدرداني بسياري از سراسر جهان به ما ارسال كردند. اين نقشه عظمت دوره صفوي را نشان مي‌دهد و ثابت مي‌كند كه چگونه همواره نام خليج فارس بر روي درياچه يا اين حوضچه ايراني باقي مانده است. علت اين كه مي‌گويم حوضچه اين است كه خليج فارس در زمان هاي دور در داخل خاك ايران واقع بود، اما بعدها به خاطر لشگر‌كشي‌ها و تجاوزها، خليج فارس در مرز جنوبي ايران به شكل امروزي قرار گرفت. كاظم بجنوردي درباره تعرض‌هاي گاه و بيگاه بيگانگان به ويژه عرب‌ها به عنوان خليج فارس، گفت:حركت‌هاي شك برانگيزي چه در منطقه و چه در خارج از منطقه شده است كه نشان مي‌دهد عده‌اي درصدد هستند كه نام خليج فارس را عوض كنند و با نام ديگري آن را بشناسند كه اين تعرض‌ها، احساسات مردم ايران را جريحه‌دار كرده است. به هر حال صبغه خليج فارس، ايراني و باستاني است و بازگو كننده بخشي از هويت ايراني مي‌باشد. ما نيز به اين دليل نقشه‌اي را - كه شما و بسياري‌ها پسنديده‌اند- تهيه كرديم تا به اين وسيله مژده دهيم كه در حال تدوين دانشنامه خليج فارس هستيم. در اين كار آقاي سحاب و مؤسسه او به ما كمك كردند و تسهيلات زيادي را براي ما فراهم كردند.اكنون به كمك او در فكر كارهاي ديگري هستيم. البته آقاي سحاب عضو هيأت علمي دانشنامه خليج فارس شده‌اند. براي اين دانشنامه بزرگ لازم است مقاله‌ مفصلي درباره نقشه‌هاي خليج فارس نوشته شود.
اين مقاله، تحليلي و مستند به منابع معتبر خواهد بود و ما جريان نقشه‌هاي خليج فارس را از دوران باستان تاكنون در دانشنامه خليج فارس منعكس مي‌كنيم. رييس مركز دايره‌‌المعارف بزرگ اسلامي درباره فعاليت‌هاي ديگر اين مركز گفت: طرح‌هاي ديگري هم هست كه نقشه‌هاي ديگري كه نام خليج فارس بر آن مي‌درخشد و هنوز منتشر نشده است در آينده آن‌ها را در صورت جذب امكانات به صورت اطلس منتشر كنيم تا پژوهشگران استفاده كنند. بجنوردي افزود: مركز دايره‌‌المعارف بزرگ اسلامي بزرگترين مركزي است كه در زمينه فرهنگ و تمدن مشغول تحقيق و پژوهش است. در اين مركز بيش از 500 هزار كتاب در زمينه ايرانشناشي و اسلام شناسي وجود دارد كه ما قوي ترين هيأت علمي را در اين رشته داريم. در حال حاضر 240 نفر در اين مركز كار مي‌كنند و صدها نفر در خارج از مركز و خارج از ايران با ما همكاري علمي دارند. بجنوردي با اشاره به هزينه سنگين كارهاي عظيم اين مركز اشاره كرد: دولت بايد از اين حركت‌ها حمايت كند، زيرا اين مركز پروژه‌هاي علمي بسياري را در دست انجام دارد. بودجه ما در حال حاضر از رديف كمك‌هاي دولتي توسط مجلس تصويب مي‌شود كه در سه سال گذشته ميزان آن تغيير نكرده است و ما تاحدودي تحت فشار قرار داريم. البته اين مركز غيردولتي است و بودجه رسمي دولتي ندارد ،اما با توجه به ابعاد وسيع طرح هاي اين مركز كافي نيست.
بجنوردي با اشاره به فعاليت‌هاي ديگر مركز گفت: دايره‌‌المعارف بزرگ اسلامي در واقع سه دايره‌‌المعارف است كه به زبان‌هاي فارسي، عربي و انگليسي منتشر مي‌شود. دانشنامه ايران كه دايره‌‌المعارف جهاني است در 30 جلد تدوين مي‌شود كه جلد دوم آن زير چاپ است و تا يك ماه آينده منتشر خواهد شد و در حال حاضر جلد سوم و چهارم آن در حال تدوين است. بجنوردي درباره دانشنامه‌ ايران گفت: اين دانشنامه درواقع به عنوان دانشنامه ملي ايران شناخته خواهد شد همانطور كه لاروس معرف توان فرهنگي فرانسه و آمريكانا نشانه پيشرفت فرهنگي و علمي آمريكا است در آينده دانشنامه ايران معرف توان فرهنگي و علمي ايران خواهد بود. گرچه اين دايره‌‌المعارف جهاني است و همه رشته‌هاي علمي را در برمي‌گيرد. او افزود: دانشنامه ايران براي بالا بردن دانش عمومي و تسهيل در پژوهش‌هاي دانشجويان، اساتيد و محققان به كار مي‌رود. اين كار بزرگي است كه در كنار كارهاي ديگر اين مركز انجام مي‌شود. بجنوردي گفت:ما مشغول تدوين يك دوره كامل تاريخ ايران از بعد اجتماعي و فرهنگي هستيم.
اين اثر در 14 جلد با همكاري 200 نفر از اساتيد برجسته تدوين مي‌شود كه تاكنون چهارپنجم آن انجام شده و مشغول حروف‌چيني هستيم. دوره تاريخ كامل ايران مجموعه بسيار ارزشمندي است كه در سطح بالاي علمي و مبتني بر صدها منابع معتبر به چاپ مي‌رسد. تا به حال چنين كاري انجام نشده بود فقط دانشگاه كمبريج تاريخ ايران را در 7 جلد نوشته است كه البته بايد سپاسگزارشان بود زيرا اثر خوبي ارايه داده‌اند، اما طرح تاريخ جامع ما گسترده‌تر است و با حجم بيشتري به چاپ خواهد رسيد. 5 -4جلد نخست اين اثر به ايران باستان و بقيه به دوره اسلامي مربوط مي‌شود. كاظم بجنوردي به طرح مهم ديگر اين مركز اشاره كرد و گفت: در كنار فعاليت‌هايي كه ذكر كردم مشغول تدوين دانشنامه جغرافياي ايران هستيم كه رو به اتمام است. كار بزرگ ديگر ما كه از سال گذشته زير نظر استاد احمد منزوي آغاز شده فهرست‌واره كتاب‌هاي فارسي است.
در اين اثر تمام كتاب‌هاي فارسي دنيا را از آغاز تا پايان قرن 13 هجري يعني آغاز صنعت چاپ معرفي كرده‌ايم. در واقع كتاب‌هاي فارسي را تا‌ آخر دوره چاپ سنگي به صورت موضوعي معرفي مي‌كنيم. اين اثر 22 جلد خواهد شد كه تنها دو جلد آن به كتاب‌هاي فارسي در زمينه عرفان مربوط مي‌شود. به نظر من اين كار مفيد است و جنبه ملي دارد. كساني كه بخواهند در هر زمينه‌اي كتاب بنويسند مي‌توانند به اين اثر مراجعه كنند و بدانند كه در زمينه تحقيقشان چه كتاب‌هاي فارسي وجود دارد. البته تاكنون 10 جلد از اين اثر به چاپ رسيده است و اميدوارم خداوند عمر طولاني به استاد منزوي بدهد تا بتواند اين كار را تا به آخر ادامه بدهد. بجنوردي در پايان گفت: ما از آنجا كه كتاب‌هاي زيادي در اين مركز داريم فهرست كتاب‌هاي خطي وعكسي خود را مي‌نويسيم. همچنين دكتر ايرج افشار فهرست مقالات فارسي را كه قبلاً تهيه و چاپ كرده است، اكنون اين كار را زير نظر خودشان ادامه مي‌دهيم كه يكي دو جلد آن كه جلد هفتم و هشتم فهرست مقالات فارسي مي‌باشد،آماده چاپ است. ‌


منبع: همبستگی