1393/5/22 ۱۴:۰۷
چهارشنبه 22 مرداد برابر با سالروز خاموشی علی سامی، باستانشناس نامدار ایران است. وی در طول زندگی علمی خود آثار گرانبهایی در زمینه تاریخ ایران باستان از خود به یادگار گذاشت و هركه بخواهد در تاریخ، تمدن و فرهنگ ایران باستان این مرز و بوم كاری انجام دهد ناگزیر است از این آثار بهره جوید.
زنده‌یاد علی سامی (فرزند شادروان آقا بزرگ سامی) باستانشناس نامدار ایران، در سال 1289 خورشیدی در شهر شیراز زاده شد. در سال 1310 تحصیلات پایه‌ای را به پایان برد و با عنوان دبیر تاریخ و ادبیات فارسی در دبیرستان‌های زادگاهش به تدریس سرگرم شد. چندی بعد در سال 1313 مدیریت چند دبیرستان را برعهده گرفت و اندكی بعد تصدی تعمیرات ابنیه تاریخی شیراز و كارپردازی اداره فرهنگ فارس را پذیرفت.
در همین سمت اداری بود كه مسئولیت نظارت بر ساختمان آرامگاه جدید حافظ و تعمیر و تجهیز موزه پارس و همچنین آغاز تعمیرات اساسی مسجد عتیق را عهده‌دار شد. خدمات علمی این سالیان او سبب شد كه در سال 1317 از سوی وزارت فرهنگ وقت، به اخذ مدال علمی درجه یك نایل شود.
علی سامی از سال 1318 حفاری در پاسارگاد و تپه‌های ماقبل تاریخ مرودشت را آغاز كرد. این كاوش‌ها تا سال 1336 ادامه یافت. در طی این مدت طولانی خدمت و تصدی او در تخت جمشید، از یك طرف موفق به كشف آثار نهفته زیادی از كاخ‌های متعدد و وسیع تخت جمشید شد و قسمت‌های زیادی از دیوارها و ابنیه آنجا و حتی آثار مهم چندی هم از آن‌چه در پایین صفه تخت جمشید در دل خاك پنهان بود كشف كرد و از طرف دیگر موفقیت‌های شایان تحسینی در راه حفظ و نگاهبانی آثار كشف شده به‌دست آورد.
«تاریخ پیدایش خط و تحول آن در شرق باستان» نخستین کتاب سامی
او نخستین گزارش كاوش‌های علمی پاسارگاد را در سال 1329 منتشر كرد. یك سال پیش از آن نیز در حالی كه دبیری انجمن آثار ملی استان فارس را بر وظایف اداری خود افزوده بود، نشان سپاس وزارت فرهنگ را دریافت داشت.
نخستین كتاب علی سامی در سال 1329 منتشر شد. این كتاب «تاریخ پیدایش خط و تحول آن در شرق باستان» نام داشت. یك سال بعد نیز موفق شد كتاب دیگری به نام «پاسارگاد یا قدیمی‌ترین پایتخت ایران» را چاپ و منتشر كند. خدمات گرانبهای باستانشناسی سامی با چاپ «گزارش‌های باستانشناسی» در سال 1331، از او چهره‌ای كوشا و دوستدار میراث فرهنگی ایران ساخته بود. این گزارش شامل توضیح و بررسی كاوش‌های دوازده ساله بنگاه علمی تخت جمشید و پاسارگاد و تپه‌های ماقبل تاریخ مرودشت بود.
در همین سالیان دو مقاله باستانشناسی علی سامی با نام‌های «كاخ آپادانا» و «پارس در عهد باستانی» در مجله اطلاعات ماهانه و نشریه كانون دانش پارس در دسترس علاقه‌مندان این گونه مباحث قرار گرفت. در سال 1332 او به عضویت كنگره جهانی خاورشناسان درآمد و كتاب «شرح آثار باستانی تخت جمشید» او به زبان انگلیسی منتشر شد. سامی این كتاب را در سال 1335 با همكاری استاد محمدتقی مصطفوی چاپ كرده بود.
پس از آن از او برای تدریس تمدن هخامنشی و ساسانی در دانشكده ادبیات دانشگاه شیراز دعوت شد. این همكاری تا سال 1342 ادامه یافت. در سال 1336 نیز ریاست اداره باستانشناسی فارس را پذیرفت و ضمن انجام وظایف اداری، به تحقیق و جست‌وجو در منابع تاریخی و باستانشناسی پرداخت. دستاورد علمی جست‌وجوهای او كتاب دیگری به نام «تاریخ شیراز و شرح آثار تاریخی آن» در سال 1337 بود. در همین سال به عضویت شورای انتشارات دانشگاه شیراز درآمد.
زنده‌یاد سامی جلد چهارم گزارش‌های باستانشناسی را در سال 1338 منتشر كرد. این گزارش حاوی كاوش‌های هشت ساله تخت جمشید و پاسارگاد بود. كتاب «تمدن هخامنشی» (جلد اول 1341) و «تمدن ساسانی» (1342) را نیز با سختکوشی و تحقیق پیوسته عرضه كرد و یكسال پس از آن جلد دوم «تمدن هخامنشی» را كه از مهم‌ترین تالیفات اوست، در دسترس جامعه علمی ایران گذاشت.
اهمیت «سنگ نبشته بیستون» و «شرح آثار تاریخی شاپور كازرون»
این باستانشناس در سال 1343 راهی مونیخ شد تا در كنگره جهانی خاورشناسان شركت كند. پس از بازگشت ضمن انجام كارهای علمی و دانشگاهی، چندین سخنرانی در رادیو فارس ایراد كرد و به تشریح و بررسی تاریخ فارس و فرهنگ و هنر ایران پرداخت. در این سالیان مقالات پژوهشی فراوانی از او منتشر شد. مقاله «سنگ نبشته بیستون» او و نیز جستار «شرح آثار تاریخی شاپور كازرون» از اهمیت بسزایی برخوردار بودند.
علی سامی در سال 1347 به شوروی (سابق) سفر كرد تا به ایراد سخنرانی در كنگره خاورشناسان آسیای میانه در شهر دوشنبه تاجیكستان بپردازد. عنوان سخنرانی او «كوشان یكی از استان‌های تابعه ایران ساسانی» بود، در این كنگره او نایب رئیس جلسات بود. در بازگشت از سفرهای تحقیقی خود، توانست كتاب «پارسه» را منتشر كند (1348). این كتاب هنوز هم یكی از مهم‌ترین راهنمای بناها و ابنیه تخت جمشید است. سال بعد او باز به خارج از كشور، و این بار به فرانسه، سفر كرد تا در كنگره بین‌المللی قلم شركت كند. سفر به شهر لنینگراد شوروی و ایراد سخنرانی درباره فرهنگ باستانی ایران (1350) از دیگر فعالیت‌های علمی اوست.
علی سامی در همین سال از خدمات دولتی بازنشسته شد و همه كوشش خود را صرف نوشتن مقالات تحقیقی كرد. از این زمان تا پایان زندگی، جستارهای گرانبها و پژوهشگرانه‌ای از او چاپ شد. مقاله‌های «سیر دانش و فرهنگ ایران در ادوار مختلفه بعد از اسلام»، «سكه‌های شاهان آل اینجو و آل مظفر در فارس»، «خزانه‌های شاهنشاهی هخامنشی»، «همبستگی هنری شیراز و تبریز»، «سنگ نبشته خشایارشا»، «تاثیر دانش هخامنشی در دانش یونانی» و بسیاری دیگر، نموداری از كوشش‌های علمی اوست. این مقالات در مجله‌های علمی معتبری همچون «هنر و مردم»، «بررسی‌های تاریخی» و «هوخت» انتشار می‌یافت.
دیدگاه علیرضا شاپور شهبازی درباره کتاب قدیمی‌ترین پایتخت شاهنشاهی ایران
شادروان دکتر علیرضا شاپور شهبازی، باستانشناس و تاریخ‌پژوه درباره کتاب پاسارگارد یا قدیمی‌ترین پایتخت شاهنشاهی ایران می‌گوید: این كتاب شامل مطالب بسیار مهمی در باب پاسارگاد و آثار هنری آن است. دلیل این امر دسترسی مولف به آثار و ذوق سرشار او برای خواندن بود. در نتیجه کتاب پاسارگاد سامی هم مشمول مطالب دست اول درباره کاوش‌های شخصی او در محوطه کاخ‌ها، باغ شاهی و تعمیراتی است که در جاهای مختلف کرده است و هم بیان آثار قبل از تاریخ آن خطه (به ویژه «تل نخودی») و آثار بعدی (به خصوص بناهای اسلامی) و بدین خاطر جامعیت خاصی دارد. ترجمه انگلیسی این کتاب توسط «رالف نُرمن شارپ» به سال ۱۳۳۶ خورشیدی/ ۱۹۳۵ میلادی باعث شد که این اثر گرانبها در دست همه محققان بعدی قرار گیرد. نقشه‌های آثار موجود در این کتاب بسیار سودمند است.
سامی جلد نخست كتاب «روزها و یادها» را، كه شامل خاطرات و یادمان‌های او بود، در سال 1360 و جلد دوم آن را به فاصله دو سال بعد منتشر كرد. آخرین كتاب او نیز در سال 1365 با نام «نقش ایران در فرهنگ اسلامی» چاپ شد. سرانجام این باستانشناس برجسته ایرانی در روز 22 مرداد 1368 درگذشت و به سرای جاوید شتافت. شادروان علی سامی را به داشتن فضیلت‌های اخلاقی و دلبستگی به فرهنگ ایران ستوده‌اند و او را از مفاخر باستانشناسی ایران دانسته‌اند. دوسال پس از درگذشت او شماری از دانشمندان ایرانی مقالاتی را در ستایش و یادآوری نام او در 2 جلد كتاب «نامگانی» به كوشش دكتر محمود طاووسی منتشركردند.
«پاسارگارد یا قدیمی‌ترین پایتخت کشور ایران»، «آرامگاه کوروش بزرگ»، «آرامگاه داریوش بزرگ در نقش رستم»، «تمدن هخامنشی»، «بافندگی و بافته‌های ایرانی از دوران کهن (دو جلد)»، «حفر ترعه سوئز توسط داریوش کبیر و کتیبه میخی آن»، «دادرسی و قضاوت در کشورهای باستانی خاور زمین»، «دادرسی و قضاوت در ایران باستان عهد هخامنشی»، «تمدن ساسانی»، «ادبیات و شعر و تاریخ‌نویسی در عهد ساسانی (دو جلد)»، «پزشکی ایران در عهد ساسانی»، «موسیقی ایران ۱: از دوران کهن تا عهد هخامنشی»، «موسیقی ایران ۲: عهد ساسانی»، «تاثیر موسیقی ایران در موسیقی عهد اسلامی (دو جلد)»، «دانش‌های ایرانی در عهد ساسانی و تاثیر آن در علوم و تمدن دوره اسلامی»، «سیر فرهنگ ایران در قرون اول و دوم هجری و تاثیر آن در تمدن اسلامی» و «نقش ایران در فرهنگ اسلامی» از جمله كتاب‌های این باستانشناس ارزشمند است.
كارنامه تاریخی ایران باستان حاصل سال‌ها تلاش و تحقیق ارزشمند اوست و كتاب‌های فراوان و با ارزشی كه هر یك از آن‌ها گنجینه‌ای برای شناخت پیشینه فرهنگی ایران است، ارزش این آثار را دوچندان می‌كند. سامی در طول زندگی علمی خود آثار گرانبهایی در زمینه تاریخ ایران باستان از خود به یادگار گذاشته است و هركه بخواهد در تاریخ، تمدن و فرهنگ ایران باستان این مرز و بوم كاری انجام دهد ناگزیر است تا از این آثار بهره جوید و این خود بهترین راه برای زنده نگاه داشتن یاد آن بزرگمرد است.
خبرگزاری ایبنا
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید