نگاهي به مجموعه فرهنگ تاريخ انديشه ها

1391/11/7 ۰۱:۲۷

همه چيز درباره آنچه انديشه ناميده مي شود

نگاهي به مجموعه فرهنگ تاريخ انديشه ها
همه چيز درباره آنچه انديشه ناميده مي شود
منيره پنج تني

دانشنامه ها را مي توان به عنوان آثاري تعريف کرد که حاوي مقالات اطلاع رسان در خصوص موضوعاتي در هر حوزه دانش اند که معمولاً به ترتيب الفبا تنظيم شده اند.دانشنامه آينه رشد و توسعه علوم و تفکر در جامعه است. ميزان دانشي که در يک دانشنامه مي آيد متناسب است با زبان و موقعيت علمي کشوري که دانشنامه در آنجا تهيه و تدوين شده است.تفاوت اساسي دانشنامه با لغت نامه در اين است که لغت نامه اساساً ناظر به لغات است در حالي که دانشنامه بيشتر ناظر به اطلاعاتي در باب موضوع هاي گوناگون و بحث کمابيش مختصري از آنهاست.فرهنگ تاريخ انديشه ها (سه جلد) نيز تلاشي است براي پاسخ به نيازهاي موجود در اين حوزه. فردا در شهر کتاب مرکزي نيز نشستي براي نقد و بررسي اين مجموعه برگزار مي شود که صالح حسيني، حسين معصومي همداني و ابوالقاسم اسماعيل پور در آن سخنراني خواهند کرد. اين مراسم ساعت پنج بعدازظهر برگزار خواهد شد.

***
دانشنامه هاي امروزي گذشته طولاني دارند. در روزگار باستان که فلسفه دربرگيرنده همه موضوعات دانش بشري بوده فيلسوف به کسي اطلاق مي شد که جامع همه علوم و دانش زمان خود بود.

مشهورترين دانشنامه قرون وسطي مراها لکبير يا آينه بزرگ اثر ونسان بووه بود. دانشنامه به معناي امروزي آن از سده هجدهم آغاز شد. در سال 1701 يکي از رهبانان فرانسيسکني به نام ون چنزو ماريا کورونلي نخستين دانشنامه ايتاليايي را با عنوان «کتابشناسي جهاني» منتشر کرد.در اين قرن ولتر فرهنگ فلسفي خود را منتشر کرد که به صورت الفبايي تنظيم شده بود. از مهم ترين دانشنامه هاي معاصر بايد از دانشنامه بريتانيکا نام برد. از ديگر دانشنامه هاي انگليسي زبان قرن حاضر دانشنامه امريکانا است. معروف ترين دانشنامه آلماني بروکهاوس است که در سال هاي 1935- 1928 در بيست جلد منتشر شد. اين دانشنامه نمونه بسيار خوبي از يک دانشنامه است با مقالات کوتاه و تصاوير زياد.

از ديگر دانشنامه هاي بزرگ سده بيستم دانشنامه بزرگ اتحاد شوروي است که در 65 جلد منتشر شد. اين دانشنامه براي موضوعات علوم اجتماعي و کساني که بخواهند در زمينه علوم اجتماعي مطالعه تطبيقي انجام دهند حائز اهميت است.

دانشنامه ها در ايران و اسلام
قديمي ترين دانشنامه گونه اي که در ايران مي شناسم وينکرت است. اين کتاب که مهم ترين و مفصل ترين کتاب به زبان پهلوي است در اصل 9 مجلد بود ولي اکنون از مجلدات 9گانه آن دو مجلد اول در دست نيست. وينکرت مجموعه اي بزرگ از اطلاعات ديني و عادات و عقايد و روايات و تاريخ ادبيات مزديسنا

است. در جهان اسلام قديمي ترين دانشنامه منسوب است به ابن قتيبه. کتاب ديگري که در حکم يک دانشنامه از اهميت زيادي برخوردار است رسائل اخوان الصفا است. بعد از آنها مي توان از کتاب هاي مفاتيح العلوم از محمدبن احمدبن يوسف خوارزمي و شفا، قانون و دانشنامه علايي از ابن سينا که در حکم دانشنامه هستند، نام برد.شروع تدوين دانشنامه با ضوابط امروزي در ايران از آغاز قرن حاضر در سال 1317 بود. مرحوم سعيد نفيسي بر حسب قراردادي با وزارت فرهنگ وقت تاليف فرهنگنامه اي را مشتمل بر لغات فارسي و اعلام ايراني و خارجي آغاز کرد. بعد از آن لغت نامه دهخدا، سپس دانشنامه فارسي غلامحسين مصاحب، دانشنامه تشيع و دانشنامه بزرگ اسلامي را مي توان نام برد.

منابع مرجع انواع مهمي دارد که شامل کتابشناسي ها، دانشنامه ها، فرهنگ ها، زندگينامه ها، منابع جغرافيايي و منابع مرجع فوري هستند.

با توجه به توضيحاتي که آمد لزوم و اهميت فرهنگ ها و دانشنامه واضح شد و همچنين سير تاريخي که آنها پيموده اند تا بدين مرحله رسيده اند. بنابراين سعي در تاليف و ترجمه فرهنگ ها و دانشنامه ها همواره گامي مهم در ارتقاي سطح فرهنگ و بينش مردم يک جامعه است و اين بار هم باعث خوش وقتي ماست که کتاب ديگري از اين قسم در دسترس ما قرار مي گيرد.

فرهنگ تاريخ انديشه ها با عنوان فرعي «مطالعاتي درباره گزيده اي از انديشه هاي اساسي» توسط انتشارات سعاد در سه جلد با قيمت 60 هزار تومان منتشر شده است. اين فرهنگ به ويراستاري فيليپ پي. واينر در سال 1973 تهيه شده است.آنچه فهرست تحليلي مطالب را در اين فرهنگ دربرمي گيرد به صورت دسته بندي هفت گاني به شرح زير است. 1- تاريخ انديشه ها درباره نظم بيروني طبيعتي که در علوم طبيعي و بيولوژي بررسي شده است، انديشه هاي حاضر در کاربرد متداول و ادبيات تخيلي و اسطوره هاي مربوط به طبيعت و تاملات فلسفي نيز هم.

2- تاريخ انديشه ها درباره طبيعت بشري در مردم شناسي و روان شناسي و مذهب و فلسفه و همين طور در ادبيات و عقل عرف.

3- تاريخ انديشه ها در ادبيات و هنرها و نظريه هنري (استحساني) نقد ادبي.

4- تاريخ انديشه ها درباره طرز تلقي نسبت به تاريخ و تاريخ نگاري و نقدتاريخي .

5- تکوين تاريخي انديشه ها و نهادها و ايدئولوژي ها و نهضت هاي اقتصادي و حقوقي و سياسي.

6- تاريخ انديشه هاي مذهبي و فلسفي.

7- تاريخ انديشه هاي رياضي و منطقي و زباني و روش شناسي صوري.

فيليپ پي. واينر در مقدمه کتاب چنين مي آورد؛ هرچند تعداد موضوعاتي که بررسي شده فراوان است اما مطمئناً کل عرصه تاريخ فکري در اين مجلدات نيامده است. از همين رو موضوعات مورد بررسي با توجه به تعدد مباحث در تاريخ انديشه محدود است. ولي اين کتاب با نواقص اندکي که دارد بسيار مفيد و براي علاقه مندان به رشته هاي مختلف علمي و فرهنگي و فلسفي کارگشا است و مهم تر از آن ترجمه آن به زبان فارسي است که در سال 85 توسط انتشارات سعاد انجام شده است. اين کتاب همانند ديگر دانشنامه ها و فرهنگ ها به ترتيب الفبايي تنظيم شده است و شامل تحليل و بررسي تاريخ انديشه هاي رياضي، طبيعي، ادبي و فلسفي است که تمام مقاله ها توسط صاحب نظران در هر حوزه نوشته شده و توسط مترجمان مختلف به فارسي ترجمه شده است.از مترجمان اصلي اين فرهنگ مي توان از صالح حسيني نام برد که همچنين بخش اعظم کار ويراستاري اين فرهنگ را به عهده داشته است. جلد اول اين دانشنامه با عنوان آزادي آموزشي آغاز مي شود و با عنوان بي نهايت پايان مي پذيرد.

فهرست هاي مرحله اي جلد دوم با پارادوکس ادبي (از رزالي ل. کولي) آغاز و با صور تصادفي (هـ. و. جانسون) پايان مي گيرد.

مدخل هاي جلد سوم با عنوان ضدروشنفکري (آيزايا برلين) آغاز و با عنوان يقين از قرن هفدهم غبه اين سوف و از شرلي دوبين لتوين پايان مي پذيرد.

اين کتاب در متن اصلي داراي جلد جداگانه اي براي نمايه و فهرست تفصيلي است که با توجه به ضرورت تدوين نمايه و فهرست موضوعي دقيق و تفصيلي ناشر نيز در نظر دارد در چاپ هاي بعدي يک جلد مستقل را به اين موضوع اختصاص دهد.

در جلد اول پس از فهرست مدخل ها به زبان اصلي، فهرست موضوعي ارائه شده که براساس محورهاي هفت گانه تحليلي مطالب است که در فوق ذکر شد و به اين ترتيب خواننده مي تواند علاوه بر فهرست الفبايي به فهرست موضوعي هم مجهز باشد و اين امر هم در تنظيم و طبقه بندي پرسش هاي مورد تحقيق مراجعه کننده و هم در جست وجوي سريع و آسان او را ياري مي کند.

فيليپ پي.واينر به عنوان ويراستار اين فرهنگ تاريخ انديشه ها، غرض از بررسي تعامل تاريخي انديشه ها را برقراري معناي وحدت تفکر بشري و تجليات فرهنگي آن در دنياي تخصص شدگي و باخودبيگانگي روزافزون مي داند و از طرفي ارزيابي انديشه هايي را که ميراث فرهنگي ما را به وجود آورده اند پيش نياز رشد آتي و بالندگي روح بشري مي داند.اين کتاب مشتمل بر 2736 صفحه است و آخر هر جلد مشتمل بر کتاب شناسي (Biblography) مفصلي به زبان اصلي است که تمام عنوان هاي آن جلد را پوشش مي دهد. قيمت اين کتاب که نشر سعاد آن را منتشر کرده 60 هزار تومان است.
منبع: شرق